Γράφει ο Ελευθέριος Γουλιελμάκης
Τον παραπάνω χάρτη τον έχουμε κοινοποιήσει εδώ και αρκετό καιρό στο αρχείο μας. Έχει σχεδιαστεί περίπου το 1640 από Ενετούς χαρτογράφους.
– Εκεί το λένε «στο μικιό νησί», εκεί «στο μεγάλο νησί», εκεί το λένε «στα στενά» σαν να ακούς τον παλιό κρητικό να τα λέει με στόμφο τα τοπωνύμια και τον χαρτογράφο, να γράφει ότι πιάνει το αυτί του, και να πασχίζει να εγκλωβίσει την κρητική προφορά στο λατινικό αλφάβητο.
Όμως πολλά από τα τοπωνύμια που κατέγραψε ο χαρτογράφος είτε είναι άγνωστα σήμερα ή έχουν αντικατασταθεί από νεότερα. Η παραλία της Ψιλής Άμμου αναφέρεται ως «Παχιά Άμμος» ενώ η σημερινή Μακριά Άμμος ως “Σισσαμόλακος”.
Η μικρή νησίδα μπροστά και αριστερά στον όρμο των Καλών Λιμένων είχε το όνομα “Ξεκοφτό” ενώ ο βραχώδης γκρεμός με τα κόκκινα βράχια ονομαζόταν Φουρνοκέφαλο. Η παραλία Χοχλάκοι με το όνομα “στον Φούρνο”. Ο χώρος που εδώ και πάνω από ένα αιώνα είναι χτισμένος ο οικισμός καταγράφεται ως “Λίμνη”. Να πλημμύριζε με τα νερά του χειμάρρου και να δημιουργούσε κάποιο έλος κατά την διάρκεια του καλοκαιριού; Μια τέτοια εκδοχή δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει πάρα πολύ. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Λασσαίας ενώ σίγουρα έλεγχαν όλη την περιοχή, έχτισαν την ελληνιστική πόλη αρκετά πιο μακριά από τον όρμο.
Πάνω στο Μεγάλο Νησί, διακρίνεται ένα ακόμα τοπωνύμιο-«στην Καθέγκλα». Θυμίζει το σημερινό τοπωνύμιο “στη ν-καθέντρα”. Δεν βρίσκεται όμως στο Μεγάλο νησί αλλά απέναντι, κοντά “στα Στενά”. Ο πορθμός που χωρίζει το Μεγάλο Νησί από την ξηρά αναφέρεται ως canale. Το σημερινό του όνομα ( Μπογάζι) είναι η τούρκικη λέξη Bogaz που σημαίνει στενό. Το ακρωτήριο που σήμερα είναι γνωστό σαν “στην Σπηλιάρα” αναφέρεται ως το ακρωτήριο του Αγίου Νικολάου. Το ίδιο όνομα έχει και η εκκλησία που βρίσκεται ακριβώς στην θέση του σημερινού ναού του αποστόλου Παύλου.
Δεξιά στο χάρτη, απεικονίζεται ο χώρος της σημερινής Καραβόβρύσης. “Είχε μια βρύση και παίρνανε νερό τα καράβια» τυπική απάντηση στην ερώτηση για το τοπωνύμιο. “Η μια ήταν εδώ, η άλλη παραπέρα, στον Τράφο απέναντι, στου Σεγρέζο”. Ο χάρτης σημειώνει καθαρά την θέση της πηγής με την ιταλική λέξη ”Fontana” . Παρακάτω καταγράφεται η λέξη “Ospitale”- καταφύγιο, κατάλυμα. Ο ναυτικοί λοιπόν τα χρόνια αυτά έβρισκαν στην Καραβόβρυση κάτι παραπάνω από νερό όπως μαρτυρά ο χάρτης.
Η βραχονησίδα που σήμερα ονομάζεται Παπουτσοβολακάκια ονομαζόταν “Πετεινός”. Η μεγάλη έκπληξη τουλάχιστον για μένα βρίσκεται ακριβώς σε αυτό το σημείο. Μία μικρή χερσόνησος/μόλος με το όνομα “Πορπατούμενος” εκτείνεται από την ξηρά μέχρι την τον βράχο Πετεινό. Σήμερα δεν υπάρχει τέτοιος μόλος. Η θάλασσά όμως είναι αρκετά ρηχή και ο βυθός πολύ πετρώδης. Να υπήρχε άραγε ένας τεχνητός μόλος εκεί; ή μήπως μπερδεύεται ο χαρτογράφος με τον βραχώδη μόλο ένα χιλιόμετρο παραπέρα, στο λιμάνι της αρχαίας Λασαίας; Η ύπαρξη ενός τεχνητού μόλου στην Καραβόβρυση κατά την αρχαιότητα δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, η καλύτερα η βύθιση της ξηράς με ρυθμό ~1 χιλιοστό περίπου το χρόνο συνεπάγεται κάπου 1.5-2 μέτρα τα τελευταία 2000 χρόνια που θα βύθιζε ένα χαμηλό μόλο η ένα πέρασμά ξηράς. Ίσως πριν 400 χρόνια τα ίχνη του μόλου να ήταν πιο ευκρινή. Από την άλλη, δεν σημειώνεται σε όλους τους ενετικούς χάρτες των Καλών Λιμένων.
