Γραφει ο Γιώργος Δαμιανάκης*
Τακτικός επισκέπτης της Μεσαράς (Λούρες- Άγιοι Δέκα-Xουστουλιανά- Μοίρες-Πόμπια-Πετροκεφάλι- Πιτσίδια κ.λ.π.)
Αυτές τις μέρες έπεσε στα χέρια μου ένα γράμμα χειρόγραφο, γραμμένο στο Πετροκεφάλι με ημερομηνία 20 Οκτωβρίου 1897.
Το γράμμα αυτό, όταν το διάβαζα, μου έφερνε στο μυαλό την τοπική εφημερίδα «Άποψη του Νότου» ή την ηλεκτρονική εφημερίδα «e–mesara».
Τα αρκετά και κατατοπιστικά νέα της περιοχής, με δυσμενή ή κολακευτικά σχόλια, ανάλογα την περίσταση,…εντυπωσιακά!
Ο επιστολογράφος δεν είχε να ζηλέψει, σε τίποτε αν ζούσε σήμερα, από τους σημερινούς αρθρογράφους και σχολιαστές των εφημερίδων!
Τα γράμματα, γραμμένα με μελάνι και κονδυλοφόρο ή φτερό πουλιού. Πού να βρεθεί γραφομηχανή και στυλό διαρκείας στο Πετροκεφάλι, ή στην Κρήτη, εκείνη την εποχή, πριν 125 χρόνια;
Παρά το ότι χρησιμοποιεί, πολύ καλά την καθαρεύουσα και με σχετική καλλιγραφία, για κάποιον α-συνήθιστο, όπως εμένα, στην ανάγνωση χειρογράφων, είναι δύσκολο χωρίς πολύ κόπο να ξεκαθαρίσει τι γράφει!
Αυτός που το έγραψε, υπογράφει με το ψευδώνυμο, «ο Λούης της Μεσαράς». Επηρεασμένος, φαίνεται, από το νικητή μαραθωνοδρόμο Σπύρο Λούη, των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας, 6-15 Απριλίου 1896 .
Ο επιστολογράφος ήταν κάτοικος του χωριού και το γράμμα το έστελνε σε κάποιον συγγενή, Αλέξανδρο.
Ο Αλέξανδρος, σύμφωνα με τα γραφόμενα, πρέπει να έμενε εκτός Κρήτης (Αθήνα, Σύρο ή αλλού).
Έμενε εκτός Κρήτης, γιατί το γράμμα και ότι άλλο του έστελνε, θα έφευγε με ιστιοφόρο καράβι από τα Μάταλα ή από την Αγία Γαλήνη. Κλείνοντας την επιστολή κάνει την ευχή: «Την άλλη φορά να μπορέσω να σου στείλω γράμμα με ατμόπλοιο που θα προσεγγίσει σε κάποιο κοντινό όρμο!»
Η συγκοινωνία για την περιοχή της Δυτικής Μεσαράς, με άλλα νησιά και περιοχές της ελεύθερης Ελλάδας, γινόταν από τα Μάταλα και την Αγία Γαλήνη, με ιστιοφόρα πλοία. Σπάνια πλησίαζε εδώ ατμόπλοιο. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, που απαιτούσαν μεγάλη μυστικότητα, η αποβίβαση – επιβίβαση και φορτωση- εκφόρτωση με ατμόπλοιο, γινόταν από το Πρασονήσι στα Σαχτούρια, από τους Καλούς Λιμένες, ή άλλους όρμους .
«Στο Πρασονήσι με ένα από τους πιλότους τον Παύλο Τζαρδή το ατμόπλοιο «ΕΝΩΣΙΣ» , προσορμιζόταν και έπαιρνε τραυματίες, αρρώστους και άλλους αγωνιστές της Επανάστασης του 1866-(Αρκάδι )και 1867-1868. Τον Οκτώβριο και Νοέμβριο 1868 αποβίβασε εθελοντές , εφόδια και χρήματα από την ελεύθερη Ελλάδα, με αρχηγό τον γέρο Πετροπουλάκη, για τη συνέχιση του απελευθερωτικού αγώνα της Κρήτης. Στα Σαχτούρια τους περίμενε ο Μ. Κόρακας με άλλους επαναστάτες.» «Πριν την τελευταία, νικηφόρο μάχη των Κρητικών με τους Τούρκους στις Αρχάνες το 1897 , που πολέμησαν πολλοί Μεσαρίτες, ένα ατμόπλοιο ξεφόρτωσε όπλα και πυρομαχικά στους Καλούς Λιμένες. Τα όπλα και πυρομαχικά προορίζονταν για τη Μάχη των Αρχανών. Τα παρέλαβε , μυστικά, ο Αρχηγός της Μεσαράς Αριστοτέλης Κόρακας. Με τη βοήθεια των καλογέρων , του Ηγουμένου της Ι. Μ. Οδηγητρίας, Αγαθάγγελου Μανιδάκη από το Σίββα, των Πετροκεφαλιανών Μανόλη Μιχελινάκη, Γιάννη Κουκουριτάκη και άλλων επαναστατών, μεταφέρθηκαν και φιλοξενήθηκαν στο Πετροκεφάλι. Στα βιβλία της εκκλησίας του Αγίου Πνεύματος τα έτη 1896-7, είναι καταχωρημένα τα έξοδα για τη μεταφορά και φιλοξενία των συνοδών των όπλων στο Χωριό κ. λ. π..
Τα νέα αναφέρονται:
Στην υγεία και την οικονομική κατάσταση της οικογένειας.
Στη δύσκολη πρόσβαση στο Ηράκλειο και τη μη είσπραξη οφειλών από πούληση λαδιού και άλλων προϊόντων. Μάλιστα υιοθετεί την τακτική των κατοίκων του Μαλεβιζίου, που έμπαιναν στη Χώρα με πλεούμενα από την Αγία Πελαγία, αφού από το δρόμο Μεσαράς – Χανιώπορτα-Ηράκλειο, ήταν αδύνατη. Αιτία τα πολεμικά γεγονότα των Αρχανών.
Ακόμη πληροφορείται ο παραλήπτης:
Για το νεογέννητο κορίτσι της Τεριζίνας .
Για την επιτυχή κατάληξη του προξενιού μεταξύ του γιου του Μιχ. Κατεχάκη και της κόρης του Σταυρακάκη από τα Πιτσίδια, με όχι κολακευτικά σχόλια για τον γαμπρό!
Λέει , ακόμη, για το Χατζη-Αϊγιανιώτη , πως χαροπαλεύει! Τους βρήκε μια αδέσποτη σφαίρα, μαζί και τη γυναίκα του κουνιάδου του Βερναδομανόλη, που την χτύπησε πιο ελαφριά!
Σχολιάζει τον άτυχο τουρκομάχο που γλίτωσε από τις σφαίρες των Τούρκων στις επαναστάσεις και κινδυνεύει από την αδέσποτη σφαίρα των «ψευτοπατριωτών» που «μπαλοτοκοπούσαν» απρόσεχτα, όπου βρουν, σαν άλλοι Νέρωνες………, όπως γράφει!
Γράφει για τον καιρό 20-10-1897. Δεν πάει καλά, δεν έχει βρέξει ακόμη και δεν έσπειραν μόνο λίγο χασίλι, ποτιστικό από το πηγάδι, για τα ζώα στο περιβόλι!
Δε θα αναφερθώ, τώρα, στα άλλα νέα της περιοχής, που είναι πολλά και ενδιαφέροντα! ( Οχτώ χειρόγραφες σελίδες.)
Θα σταθώ μόνο στις πληροφορίες για τον Παπα- Ευάρεστο Ταμιωλάκη ή ΠΑΠΑ-ΑΤΖΙΡΙΤΗ !
Παρακάτω παραθέτω την αναφορά των γραφομένων, παραλείποντας όσο μπορώ , λέξεις της καθαρεύουσας . Άλλες φορές παρουσιάζω τις προτάσεις όπως είναι γραμμένες . Κάνω παρεμβάσεις, με συμπληρωματικά στοιχεία, επεξηγηματικά σχόλια και μαρτυρίες με μικρότερα γράμματα, που κάνουν πιο κατανοητή την αφήγηση.
Το γράμμα γράφει:
….. Αυτές τις μέρες ήρθε στα χωριά μας ένας παπάς, (παπα-Γεώργιος) καταγόμενος από τους Κασσάνους Πεδιάδος.
Η καταγωγή του ήταν από τον Άγιο Γεώργιο Οροπεδίου Λασιθίου και λεγόταν με το βαφτιστικό του Γεώργιος και μετά τη χειροτονία, παπα-Ευάρεστος Ταμιωλάκης. «Η κοινός παπά Τζιρίτη», όπως γράφει στη αίτησή του προς την Κρητική Πολιτεία, για συμμετοχή στις Κρητικές Επαναστάσεις κατά των Τούρκων. Επειδή ο χειμώνας στο Οροπέδιο, σχεδόν πάντα είναι βαρύς, οι Λασιθιώτες έχουν ακόμη και σήμερα μετόχια και κατοικίες στα γύρω χωριά με ηπιότερους χειμώνες να ξεχειμωνιάζουν. Αυλή-Παναγιά-Κασσάνοι-Αφρατί-Έμπαρο-Καραβάδο και άλλα χωριά. Έτσι και η οικογένεια του Ευάρεστου κατέβαινε στους Κασσάνους, όπου παντρεύτηκε από κει την εκλεκτή της καρδιάς του και πολιτογραφήθηκε Κασσανιώτης. Ο Κασσανιώτης ορθοπεδικός γιατρός στις Μοίρες κ. Κατσαράκης, είναι από τους απογόνους του Παπά. Επίσης στο χωριό Λούρες, κοντά στο Ασήμι, είχε παντρέψει μια κόρη. Σήμερα ζουν και εκεί απόγονοί του.
Είχε μέτριο ανάστημα, ισχνό το δέμας(αδύνατο σώμα), αραιές τρίχες στο πρόσωπο, μέσης ηλικίας(Γεννήθηκε το 1852 και πέθανε το 1937 δηλαδή το 1897 ήταν 45 χρονών) και ταχύτατος στους πόδας σε βαθμό απίστευτο!
Για να αποδείξει την ομολογούμενη από όλους οκυποδία (γληγοράδα στα πόδια), ποιήσας γυμνάσια (έκανε αγώνες), από Πόμπια μέχρι τις Μοίρες.
Έτρεξε από την Πόμπια στις Μοίρες, απόσταση 5-6 χιλιομέτρων, σε 18 πρώτα λεπτά. 9 να πάει και 9 να γυρίσει, την πρώτη φορά!
Ξαναπήγε δεύτερη φορά, πιο γρήγορα σε 12 λεπτά! 6 να πάει και 6 να γυρίσει. (Έτρεχε με ταχύτητα 1 λεπτό και 12 δεύτερα το χιλ/τρο ή 50 χιλ/τρα την ώρα.)
Την Τρίτη φορά έκανε 14 λεπτά!
Καθυστέρησε γιατί πήγε στου Δημήτρη του Λιονάκη το καφενείο να πιει ένα κονιάκ!
Μέχρι να ετοιμάσει ο Δ. Λιονάκης το μεζέ για το κονιάκ δεν μπορούσε να σταματήσει, πήγε στα Καπαριανά, γύρισε ήπιε το ποτό, έφαγε το μεζέ και πήγε στην Πόμπια!
Το καφενείο πρέπει να ήταν στην πλατεία Μοιρών, απέναντι από του Συριανού, ανάμεσα στου Μανούσου Καπετανάκη την καφετέρια και του Χρονάκη Φάνη το κατάστημα κινητής τηλεφωνίας.
Όσο περισσότερο έτρεχε, τόσο μεγάλωνε η ταχύτητά του!
Μετά το τέλος του αγώνα δρόμου Πόμπια-Μοίρες, ομολόγησε ότι, μπορεί να πάει στο Ηράκλειο από την Πόμπια σε 2 ώρες! Χωρίς να κουρασθεί.
Πόμπια –Ηράκλειο σήμερα ο αμαξωτός δρόμος είναι περίπου 60 χιλ/τρα. Αν έκοβε από μονοπάτια, πόσο να συντόμευε;
Δεν ευχαριστήθη όμως από τους Πομπιανούς επειδή δι’ ουδέν άλλο περιήλθε χωρίον τινά της επαρχίας.
Δεν καταλαβαίνω καλά αυτή την πρόταση! Τι εννοεί, να τον προτείνουν να τρέξει και σε άλλα χωριά της επαρχίας. Μήπως για να βγάλει χρήματα; Όπως μου είπε ένας απόγονός του γιατρός, διοργάνωνε αγώνες, να μαζέψει χρήματα για να πάει στους Ολυμπιακούς του 1900 στη Γαλλία και του 1904, στην Αμερική. Πιθανόν, αφού τον είχε κάνει αργό ο Μητροπολίτης, δεν είχε χρήματα ούτε για την Αθήνα το 1896.
Εζήτησε να τρέξει(να ξεμποσταριθεί, που λέμε) με το πολύ γρήγορο άλογο του ΠΡΕΚΑΤΣΟΥΝΗ από τους Αγίους Δέκα, μέχρι του Κατρίνη το Μύλο!
Ο Πρεκατσούνης αρνήθηκε να τον ακολουθήσει με τη φοράδα του! Φοβήθηκε μην πάθει αυτό που έπαθε « ο Φίλιππος» γιος του Ψασμή από την Πόμπια και έσκασε τη φοράδα του!
Του Κατρίνη ο Μύλος είναι τοπωνύμιο στην περιοχή Απεσωκαρίου, απέναντι από τη Γόρτυνα. Η απόσταση δηλαδή ήταν το πλάτος της πεδιάδας της Μεσαράς. Ίσως, όμως, να ήταν και σε άλλη περιοχή, δεν ξέρω αν ο Κατρίνης είχε άλλο νεροαλευρόμυλο, όπως τον Μπίρ-Μανή.
Είναι γνωστό ότι έχουμε του Μπιρ Μανή το Μύλο στον ΚΑΛΟΧΩΡΑΦΙΤΗ και του Μπιρ Μανή το Μύλο στο δρόμο 1,5χιλιομ. ανατολικά στο ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ. Κάποιοι μυλωνάδες την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν στέρευε το νερό το καλοκαίρι σε ένα μύλο, πήγαιναν αλλού που είχε νερό και έστηναν την επιχείρησή τους.
Ο Πασάς των Χανίων τον κάλεσε σε αγώνα δρόμου με τον καλλίτερο ιππέα του και έπαθλο ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Ο παπα-Ευάρεστος πήγε στα Χανιά και κέρδισε τον αγώνα, αφού το άλογο του Πασά έσκασε!
Τι έγραφε μια εφημερίδα της Κρήτης το Σεπτέμβριο του 1900:
«Eφημερίδα “Πατρίς” Xανίων 23-9-1900
…….Aπο τον χωρίον Bενεράτο έφθασε μέχρις Hρακλείου-διάστημα 18 χιλιομέτρων-εντός 40 λεπτών. Eκ του χωρίου πόμπια μετέβη εις Mοίρας και επέστρεψε – και επανελήφθη τούτο τετράκις, χωρίς να σταθή ο ακούραστος ιερεύς- διανύων δια κάθε δρόμον 6 χιλιόμετρα εις λεπτα ολιγώτερα των 15, ήτοι διέτρεξεν 48 χιλιόμετρα εις δύο ώρας. Kαταρρίπτει η ταχύτης αυτή και του Λούη το ρεκόρ, και του εσχάτως νικήσαντος εν Παρισίοις κατά τους διεθνείς αγώνας .Eίναι δε πρωτότυπον το χάρισμα αυτό του παπά –Mανόλη…»
Πολλά έχουν να λένε για τον άνθρωπο αυτό.
Άλλοι τον θεωρούν τρελό!
Άλλοι δαιμονισμένο!…..
Εγώ, γράφει ο επιστολογράφος, δεν τα πιστεύω όλα αυτά, ότι είναι δαιμονισμένος, ή τρελός! Ο άνθρωπος έχει ένα χάρισμα από το Θεό!
Κακώς ο Μητροπολίτης του αφαίρεσε το δικαίωμα να ασκεί τα καθήκοντα του Ιερέα, επειδή έτρεχε!
Ίσως και ο Μητροπολίτης να δέχθηκε πιέσεις από τους στενόμυαλους της εποχής που θεωρούσαν δαιμονικό να τρέχει ένας παπάς!
Αλήθεια, όταν μετέφερε σε μια μέρα μηνύματα στους επαναστάτες, από τη Σητεία στα Χανιά, από την Αγία γαλήνη στον Άγιο Νικόλαο και γενικά σε όλη την Κρήτη, μεταξύ των οπλαρχηγών των Κρητικών Επαναστάσεων Α. Κόρακα, Ζουδιανό, Νταφώτη κ.λ.π. , δεν ήταν δαιμονισμένος;
Το ότι διακρίθηκε πολεμώντας στη μάχη των Αρχανών κατά των Τούρκων το 1897-8, σαν αγγελιαφόρος του Νταφώτη, σώζοντας την τιμή της σημαίας και το να είναι ταχυδρόμος στις Επαναστάσεις, για τους θρησκόληπτούς, ήταν δαιμονικό……., ή προσφορά στην Πίστη και την Πατρίδα;
Ο άνθρωπος έπρεπε να είχε αξιοποιηθεί από τη Χριστιανική, αλλά και τη Μουσουλμανική διοίκηση της Κρήτης!
Έπρεπε να τον βοηθήσουν όλοι να πάει στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες των Αθηνών του 1896!
Δεν έπρεπε να μείνει αφανής και να χάσει η Κρήτη το πρώτο βραβείο της τιμής και της δόξας!
Όταν τον ρώτησαν, μπροστά μου οι Πομπιανοί και άλλοι, γιατί δεν πήγε μόνος του στην Αθήνα, να αγωνισθεί στο Μαραθώνιο; Απάντησε:
«Νόμιζα ότι και οι άλλοι που έτρεχαν εκεί, θα είχαν το χάρισμα να είναι σαν και εμένα και πιο γρήγοροι στο τρέξιμο!»
Αφού του εξήγησαν οι παρευρισκόμενοι, πως είναι η διαδρομή του Μαραθώνιου, από το Μαραθώνα ως στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο στην Αθήνα 42 χιλιόμετρα, αποφαίνεται με θάρρος ότι, λιγότερο των 2 ωρών θα τον διανύσει, χωρίς να χρειαστεί, ούτε αναψυκτικά ή άλλο τι των διδομένων εις τους δρομείς προς ανακούφιση.
Συνεχίζοντας ο «Λούης της Κρήτης», γράφει:
Περιφέρεται στα χωριά φορώντας την συνήθη ενδυμασία των Κρητικών τα στιβάνια την κρητική βράκα, τη ζώνη και το μεϊτανογέλεκο.
Όταν κάνει αγώνες, τρέχει ξιπόλητος με ένα λεπτό εσωβράκιον και υποκάμισον το οποίον υποσφίγγεται στη μέση για να καλύπτει τα γυμνά στήθη του.
Πρέπει να πούμε , σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολλών, όταν έτρεχε σαν αγγελιαφόρος, φορούσε τα στιβάνια(χωρις αερόσολα ή gel, βέβαια), τη βράκα με το μεϊτανογέλεκο, στη μέση ζωσμένος με τη φαρδιά και μακριά μεταξωτή ζώνη και το μαχαίρι ανάμεσά της. Νερό έπινε από γούβες και ρυάκια που συναντούσε στο δρόμο, πολλές φορές αμφιβόλου υγιεινής και ποιότητας!
Αν προφθάσεις να τον παρατηρήσεις, γιατί τρέχει σαν αστραπή, θα δεις ότι ακουμπά στο χώμα μόνο τα μπροστινά δάκτυλα των ποδιών του. Τα δε χέρια τα έχει τεντωμένα μπροστά με σφιγμένες τις γροθιές.
Θα έχει πολλά αξιοπερίεργα ο πρωτοφανής αυτός ιερέας, τα οποία δεν μπόρεσα να τον ρωτήσω! Ελπίζω να το βρω μια άλλη φορά να τον εξετάσω και να σας τα μεταδώσω ένα προς ένα.
(Σα να λέγαμε δηλαδή σήμερα, θα του πάρει συνέντευξη και θα μας τον περιγράψει με το νι και με το σίγμα.)
Τέλος πάντων, υποψιάζομαι ότι αυτόν αφορά η παρακάτω παροιμιώδης συζήτηση του πατέρα του με το Δεσπότη.
Ο πατέρας του είχε κατέβει από το Οροπέδιο Λασιθίου και πήγε στο Δεσπότη να του πει να τον κάνει παπά!
Από μικρό παιδί πήγαινε στην εκκλησία, είχε καλή φωνή, έψελνε. «Κάτεχε, λέει, καλά τσι ήχους και ήθελε να γίνει παπάς!»
Ο Δεσπότης ρωτά τον πατέρα του:
«Τέκνον μου, ξεύρει το παιδί σου γράμματα για να τον κάνω παπά;» Και ο πατέρας απαντά:
«Δεν κατέχω, Δεσπότη μου, αν έμαθε γράμματα! Κατέχω μόνο πως, αγλακά σαν το διάολο!!!!!»
Πριν από λίγα χρόνια , ως έμαθον, είχε ο ίδιος μιαν δίκην εις το πρωτοδικείον Ηρακλείου. Όταν γράφτηκε το πινάκιον(κατάλογος) των δικαστικών υποθέσεων, τον πλησίασε ο δικηγόρος και του λέγει:
«Παπά μου, θα ζητήσουμε αναβολή της δίκης, γιατί μας λείπουν κάποια χαρτιά, δικόγραφα! Πρέπει να έρθουν από το Καστέλι, έδρα του ειρηνοδικείου Πεδιάδος.»
«Τι χαρθιά είναι αυτά;», τον ρωτά ο Παπάς.
Ο Δικηγόρος τον πηγαίνει στο γραφείο, και του γράφει ένα σημείωμα, με τα χαρτιά που χρειάζονταν να φέρει από το Ειρηνοδικείο Καστελίου Πεδιάδος(Απόσταση αμαξωτού δρόμου, περίπου 30 χιλ/τρα).
Ο Παπάς το παίρνει και φεύγει τρέχοντας. Πάει στο Καστέλι, παίρνει τα χαρτιά, περνά και από το σπίτι του στους Κασσάνους, γυρίζει και δίνει ακούραστος τα δικόγραφα στους κλητήρες!
Μετά από λίγο, την ίδια μέρα ανακοινώνεται η σειρά των δικών, προς εκδίκαση, μαζί και η δική του χωρίς αναβολή.
Αυτές είναι οι μαρτυρίες και εντυπώσεις του επιστολογράφου του 1897 για τον παπα-Ευάρεστο Ταμιωλάκη.
Συμπληρωματικά αναφέρω κάποια στοιχεία, από διηγήσεις ντόπιων, Πετροκεφαλιανών και άλλων, και αναφορές εφημερίδων της εποχής:
Αφήγηση Μιχαήλ Ελευθ. Σπυριδάκη.
Ο παπα- Ατζιρίτης ερχόταν πολλές φορές στο Πετροκεφάλι. Άλλες φορές περνούσε σαν αστραπή και άλλες φορές καθόταν και έπινε καφέ ή κονιάκ στο καφενείο μας(παραδίπλα και βόρεια από το σπίτι του Μ. Μπορνόβα). Έκανε παρέα με συναγωνιστές του στη Μάχη των Αρχανών Γ.Κουκουρίτη, Κοτσυφαντώνη, Γ.Μπισταγιανό, Χ.Καπετανάκη κ.ά. Ένα απόγευμα καθόταν με την παρέα του και έπινε ένα κονιάκ. Κάποια στιγμή ακούει την καμπάνα του χωριού, που καλούσε τους πιστούς στον Εσπερινό! Αμέσως σηκώνεται, κάνει το σταυρό του και λέει στον καφετζή. «Κέρασε μας από μένα γιατί πρέπει να φύγω.»
«Πού θα πας Παπά τέτοια ώρα;», του λένε στην παρέα.
«Θέλω να πάω στο Λαράνι, κοντά στην Αγία Βαρβάρα, να σπερνιάσω!»
Το Λαράνι από το δρόμο των Γκαγκαλών, απέχει περίπου 25-30 χιλιόμετρα από το Πετροκεφάλι.
Μη φανεί παράξενο αν διαβάσετε ή ακούσετε αφηγήσεις, ότι ιερουργούσε σε διάφορες ενορίες! Από μαρτυρίες κατοίκων πήγαινε και λειτουργούσε σαν παπάς:
1) Στην Αυλή ,
2)στους Κασσάνους,
3)στο Αφρατί,
4)στο Αρχοντικό,
5)στο Ίνι,
6)στη Γαρίπα,
7)στον Αχεντριά,
8)στο Τεφέλι,
9)στο Λαράνι,
10)στο Βενεράτο,
11)στο Δούλι,
12)στους Στόλους,
13)στα Χουστουλιανά!
Ήταν αλήθεια ότι, κάποια εποχή ιερουργούσε συγχρόνως και έκανε Ανάσταση σε τρεις ενορίες.
Αφήγηση Εμμανουήλ Αντ. Σαββάκη, εν ζωή, γεννηθείς 1925.
Όταν ήμουν μικρό παιδί, έκανε το καφενείο μας ο Καραΐσκος (Γ.Μιχελινάκης).Το σπίτι μας και το καφενείο ήταν μπροστά στην Κολύμπα(Πάρκο Πετροκεφαλίου) κληρονομιά της μητέρας μου από τον Κυριάκο, απόγονο του Ξωπατέρα. Όπως έπαιζα με άλλα παιδιά στο δρόμο, ακούμε ένα θόρυβο σαν πέταγμα μεγάλου πουλιού και βλέπουμε μια σκιά, σαν αστραπή να χάνεται στο δρόμο προς τα Πιτσίδια! Σηκώθηκαν κάποιοι πελάτες του καφενείου και κοίταζαν ένα γέρο που χανόταν σαν αστραπή προς τα δυτικά. Πλησίασα σαν περίεργο, μικρό παιδί και άκουσα να λένε οι μεγάλοι, που ήξεραν ποιος ήταν: «Είναι ο παπα-Ατζιρίτης και πάει στα Πιτσίδια! Έχει μια κόρη παντρεμένη στις Λούρες και πάει να της αγοράσει φρέσκα ψάρια από τα Μάταλα!»
Αφήγηση της Μπανασάκη Ελένης από Αφρατί Πεδιάδος, γιαγιάς από τη Γυναίκα μου:
Όταν ήμουν νέα πριν την Κατοχή, θυμούμαι πολύ καλά τον παπα-Ατζιρίτη, γιατί λειτουργούσε πολλές φορές στο χωριό μας το Αφρατί.
Εκτός από αυτό είχε ένα λιόφυτο, σύνορο με ένα δικό μας. Το χωράφι του σε ένα σημείο, όταν έβρεχε μάζευε το νερό (κόλυμπος), χωρίς να στραγγίζει εύκολα, γιατί το χώμα είχε πολύ άργιλο, ήταν δηλαδή υδατοστεγές πέτρωμα. Την περιοχή αυτή, ακόμη και σήμερα τη λένε «ΣΤΟΥ ΠΑΠΑ ΤΟΝ ΚΟΛΥΜΠΟ».
Πολλές φορές μαζεύαμε τις ελιές και τύχαινε να είναι και αυτός εκεί. Όταν ήθελε να ξεκινήσει, έκανε κύκλους στα μουρέλα, σιγά σιγά, μέχρι να αγλακά πιο γλήγορα και έφευγε σαν τον άνεμο!
Μια φορά τον ρώτησε ο μακαρίτης ο άντρας μου ο Μπανασοδημήτρης:
«Πώς γίνεται Παπά μου και αγλακάς, πολύ πιο γλήγορα από όλους μας;»
«Δεν ξέρω, Δημήτρη μου, είναι χάρισμα από το Θεό, είναι Θαύμα!
Το μόνο που ξέρω, είναι πως ψαχουλεύω τα γόνατά μου και δε βρίσκω τα πέταλα(μικρά στρογγυλά κόκαλα μπροστά στα γόνατα) !!!»
Ο παπα-Ατζιρίτης το Νοέμβριο του 1900 πήγε στην Αθήνα ανεπίσημα και έτρεξε το δρόμο του Μαραθώνιου 42 χιλ/τρα, που ήταν σε κακά χάλια σαν δρόμος. Πολλοί δημοσιογράφοι, ανταποκριτές εφημερίδων κ.λ.π., τον περίμεναν στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο με το ρολόι στο χέρι. Έφτασε σε χρόνο 2 ώρες και 5 λεπτά! Συνέχισε να τρέχει μέσα στο στάδιο με την ίδια ταχύτητα επί 10 λεπτά ακόμη!
Ο Σπύρος Λούης το 1896, τέσσερα χρόνια πριν και με καθαρό δρόμο από χαλίκια και πέτρες είχε κάνει 2 ώρες και 48 λεπτά!
Για να γίνονται συγκρίσεις και να καταλαβαίνει ο καθένας, πόσο μεγάλος και ασύγκριτος ήταν ο παπά –Ευάρεστος, σας πληροφορώ ότι:
Στις 16-Σεπτεμβρίου 2018 καταρρίφθηκε το παγκόσμιο ρεκόρ του Μαραθωνίου (ασφαλτοστρωμένου) δρόμου 42 χιλ., στους αγώνες του Βερολίνου, από τον Κενυάτη μαραθωνοδρόμο Eliud Kipchoge με χρόνο 2 ώρες 1 πρώτο λ. και 30 δεύτερα! Το ρεκόρ αυτό ισχύει μέχρι σήμερα!
Ο μεγάλος αυτός Κρητικός Δρομέας, μόνο με τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα του Ομήρου μπορούσε να συγκριθεί!
Δυστυχώς σε κανένα επίσημο αγώνα δεν αξιώθηκε να πάρει μέρος. Όταν ευτύχησε το 1904 να βρει χρήματα και να ταξιδέψει στην Αμερική, για να πάρει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ατύχησε να έχει προστάτη τον κατάπτυστο πρέσβη της Ελλάδας στην Αμερική.
Οι Αμερικάνικές Μυστικές Υπηρεσίες, πλήρωσαν και δωροδόκησαν τον προδότη Έλληνα πρέσβη και με κομπίνα έκλεισαν τον αθώο Παπά φυλακή για 80 μέρες, μέχρι που τελείωσαν οι αγώνες! Αυτό για να μη χάσουν οι Αμερικάνοι το πρώτο μετάλλιο στο Μαραθώνιο!
Παρακάτω παραθέτω δύο μαντινάδες της εποχής:
Προσόντα του ‘δωκε ο Θεός, χαρίσματα να δείξει, το πηδηχτό περπάτημα, την αντοχή ,την πίστη.
Το πρόβλημα για τον παπά ήταν τα χρόνια εκείνα, που του ‘λειπαν οι επαφές και το παντέρμο χρήμα.
Εφημερίδες της εποχής περιγράφουν με πολύ παραστατικό τρόπο τα κατορθώματα του:
“Xθες O Kρης παπα-Tζηρίτης διέτρεξε την από Mαραθώνος απόστασιν εντός ωρών 2 και 5’, φθας δ’ εις το Στάδιον περιέτρεξεν ακμαίος έτι επί 10 λεπτά της ώρας! H αντοχή του υπήρξεν αξιοθαύμαστος λαμβανομένου υπ’ όψει ότι ο δρόμος είνε εν τελεία ακαταστασία”.«Tα 42 χιλιόμετρα του μαραθωνίου δρόμου κατά την αναλογίαν ταύτην θα διατρέξη εις χρόνον κατά τι μικρότερον των δυο ωρών και η ταχύτης αύτη καταρρίπτει με τεραστίαν ελάττωσιν το ρεκόρ του Λούη, διατρέξαντος εις τρεις ώρας τον Mαραθώνιον δρόμον, και όλων των άλλων δρομέων των νικησάντων εις παγκοσμίους αγώνας κατά τα τελευταία έτη. Tα σφριγώντα ουγγρικά άλογα του κ. Mάνου παρακολουθήσαντος τον Παπα Tζιρήτην επνευστίων και απέκαμον, το θαυμασιώτερον δ’ είνε ότι και το τελευταίον βήμα του ωκύποδος ιερέως, ήτο εξ ίσου σταθερόν, εξ ίσου πτερωτόν, εξ ίσου ακούραστον με το πρώτον! Λυπηρόν ότι το θαύμα τούτο εξ ανάγκης δεν θα επιδειχθή εις ευρωπαϊκόν τινα συναγωνισμόν ή καν αθηναϊκόν, ελλείψει των απαραιτήτου ανάγκης υλικών μέσων»
Δημοσίευμα της εφημερίδας των Aθηνών “Kαιροί”
Aριθμ. φύλλου 4.292 Δευτέρα 13 Nοεμβρίου 1900
“Xθες
O Kρης παπα-Tζηρίτης διέτρεξε την από Mαραθώνος απόστασιν εντός ωρών 2 και 5’, φθας δ’ εις το Στάδιον περιέτρεξεν ακμαίος έτι επί 10 λεπτά της ώρας!H αντοχή του υπήρξεν αξιοθαύμαστος λαμβανομένου υπ’ όψει ότι ο δρόμος είνε εν τελεία ακαταστασία”.
Δημοσίευμα της εφημερίδας των Aθηνών “Kαιροί”
Aριθμ. φύλλου 4295/Πέμπτη 16 Nοεμβρίου 1900
“O Iερεύς Παπατζιρίτης παρεκάλεσεν ημάς να δηλώσωμεν εξ ονόματός του, ότι αναλαμβάνει να διατρέξει εκ νέου την από Mαραθώνος μέχρι του Σταδίου οδόν εις χρονικόν διάστημα έλασσον των δύο ωρών, ίνα διαψεύση τους αμφισβητήσαντας την φιλαλήθειαν των “Kαιρών”, οίτινες εδημοσίευσαν ότι διήνυσε το από Mαραθώνος μέχρι του Σταδίου διάστημα εντός δύο ωρών και 5 λεπτών”.
Δημοσίευμα της εφημερίδας των Aθηνών “Kαιροί”
Aριθμ. φύλλου 4300/Tρίτη 21-11-1900
EIΔHΣEIΣ
“O Kρης ιερεύς κ. Eυάρεστος Δ. Tαμιόλης, ο κοινώς καλούμενος Παπα-Tζιρίτης παρεκάλεσεν ημάς να εκφράσωμεν δημοσία τας ευχαριστίας του προς τους εν Λαυρίω και Kαμαρίζη Kρήτας, συμπατριώτας του δι’ όσας παρέσχον αυτώ περιποιήσεις εξαιρούντες των ευχαριστιών του τον K.Σ. Λαγουδάκην.Eπίσης ο αυτός Kρης ιερεύς μας παρεκάλεσε να δηλώσωμεν, ότι αφίκετο εις Aθήνας όχι δια να συναγωνισθή προς Eλληνας δρομείς αλλά προς τον Γάλλον δρομέα κ. Oρτέγκ τον τολμήσαντα εν αυταίς ταις Aθήναις να απευθύνη πρόκλησιν κατά παντός Eλληνος δρομέως. Δυστυχώς δεν επρόφθασεν αυτόν ενταύθα και επιστρέφει σήμερον μετά λύπης άπρακτος εις Kρήτην. Προκαλεί όμως δι’ ημών εις αγώνα δρόμου τον Γάλλον δρομέα Oρτέγκ, ίνα αφέλη αυτού το πρωτείον και είνε πρόθυμος να επιστρέψη εν Aθήναις εάν κατέλθη προς τοιούτον σκοπόν εκ Γαλλίας ο Γάλλος δρομεύς”.
NEOΛOΓOΣ AΘHNΩN 13 Nοέμβρη 1900
“Δεν γνωρίζομεν διατί όταν είδομεν χθες τον περίφημον Kρήτα δρομέα τρέχοντα προς το Στάδιον αμβλυτάτην γωνίαν, φεύγοντα ως αστραπή, μη γνωρίζοντες ή ενυπνιαζόμεθα ή να πάρωμεν το πράγμα εις τα σοβαρά.Eπί τέλους δε λαμβάνομεν τον φακόν της πραγματικότητος και είπομεν, ότι, το να βλέπει τις άνθρωπον να τρέχει μη γνωρίζον αν ενυπνιάζεται, είναι το υπέρογκον της φύσεως. Kαι οι αρχαίοι Eλληνες είχον τον Aχιλλέα και τον Oδυσσέα, οι οποίοι όταν έτρεχον ήγγιζον τας πτέρνας των εις την πλάτην. Iδού κύριοι διπλασίως αναπληρωτήν .Kαι οι Kρήτες αντικρύσαντες την αυγήν της ελευθερίας των, πέμπουν τον μέγαν πεζοπόρον τούτον της Yφηλίου, ίνα διαιωνίσει την δόξαν της Eλλάδος. Tον άνθρωπον λοιπόν τούτον δεν έχομεν καθήκον όλοι ίνα γεραίρωμεν ως εκπληρούντα έναν ιερόν σκοπόν;”Bλέποντας ο δημοσιογράφος του NEOΛOΓOY τον παπα-Tζιρίτη μετά το τέρμα του Mαραθώνιου δρόμου να τρέχει επί 10 λεπτά ακόμα με τόση ορμή μέσα στο Στάδιο (ως αστραπή), δεν ήξερε αν αυτό που έβλεπε ήταν “πραγματικό” ή μήπως ονειρευόταν. Aλλά όταν κατάλαβε πως αυτό που έβλεπε δεν ήταν όνειρο, αλλά ο παπα-Tζιρίτης, αυθόρμητα έσπευσε να τον αποκαλέσει “διπλασίως αναπληρωτήν του Aχιλλέα και του Oδυσσέα”. Kαι ο ύμνος του προχωρεί σε υψηλότερες νότες. Tον ονομάζει “μέγαν πεζοπόρον της Yφηλίου, που διαωνίζει την δόξαν της Eλλάδος”.
ΠΗΓΕΣ
Γενικά Κρατικά Αρχεία- Αρχεία Κρητικής Πολιτείας-Χανιά. Εφημερίδα Πατρίς Ηρακλείου.
* Ο Γιώργος Δαμιανάκης είναι συνταξιούχος Δάσκαλο
