Κείμενο: Ολγα Χαραμή
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας
Καλλιτέχνες και βοσκοί, νέοι και γέροι, άνθρωποι δραστήριοι, περήφανοι και φιλόξενοι όσο δεν πάει κατοικούν στον νότιο Ψηλορείτη. Αν καταφέρεις να λυθείς απ’ τις ωραίες παρέες θα είσαι σίγουρα μεθυσμένος: απ’ τα κεράσματα, τις μυρωδιές και τον αρχέγονο ήχο της ασκομαντούρας. Ξάσου!
Θα στρίψετε στην είσοδο του χωριού δεξιά. Θα περάσετε το παρατηρητήριο. Σε 10 λεπτά θα είστε στα μιτάτα και σε άλλα 10 θα φτάσετε στο δάσος. Απέναντι θα βλέπετε την κορυφή του Ψηλορείτη κι αριστερά τον Αϊ-Γιάννη του Ρούβα. Ραντεβού εκεί». Οι οδηγίες μοιάζουν με μαφιόζικο deal μα το ραντεβού με τους νέους της Γέργερης είναι πέρα για πέρα αθώο!
Μαζεύονται τρεκλίζοντας από το γλέντι της προηγούμενης νύχτας: Η ξενάγηση στα νεόκτιστα μιτάτα είναι χαρά τους και ο Αϊ-Γιάννης μέσα στο δάσος του Ρούβα όπου συχνά στήνουν σκηνές και γλέντια, καμάρι τους!
Δεν είναι ορεσίβιοι (Αορείτες), δεν είναι και θαλασσινοί, αλλά ούτε καμπίσιοι ή αστοί. Είναι οι άνθρωποι της νοτιοανατολικής Ρίζας του Ψηλορείτη, που έμαθαν να σέβονται σαν σοφό δάσκαλο το βουνό που αντικρίζουν κάθε μέρα πάνω από τα κεφάλια τους!
Στη γόνιμη ένωση του Ψηλορείτη και της Μεσαράς, τα χωριά της Απάνω Ρίζας, απολαμβάνουν ένα τοπίο άγριο και ήμερο συνάμα, με τις επιβλητικές κορυφές στην πλάτη και βλέμμα στον εύφορο κάμπο και τις λίμνες. Είναι δε βουτηγμένα στην πλούσια φύση του Ρούβα, του μεγαλύτερου πρινοδάσους της Ευρώπης, και ποτίζονται από αμέτρητες πηγές.
Ασκομαντούρες, λύρες, λαούτα παίζουν ασταμάτητα, κέδροι και πέτρες σκαλίζονται, οι πόρτες των σπιτιών είναι ορθάνοιχτες για τους ξένους και πλούσια πολιτιστική δράση συνοδεύει την καθημερινότητα, ενώ την ίδια στιγμή, στα ορεινά, στην επικράτεια των βοσκών, στήνονται γλέντια στη μέση του πουθενά, γίνονται οι κουρές των προβάτων, ο ξένος γίνεται τιμώμενο πρόσωπο και οι ψυχές ανοίγουν αλλά και μεταμορφώνονται όταν ο κώδικας αξιών τους το απαιτεί.
Καλλιτέχνες στη Γέργερη
«Τον Κώστα Μουζουράκη να βρείτε!» μας έλεγαν όλοι, «είναι από τους καλύτερους, και τελευταίους, ασκομαντουρίστες της Κρήτης και διδάσκει κιόλας». Ομως, ο δάσκαλος έλειπε και ο μαθητής του, Γρηγόρης Κουτεντάκης, ανέλαβε να μας μυήσει στους αρχέγονους ήχους.
«Μοιάζει με την γκάιντα, θυμίζει την τσαμπούνα, αλλά διαφέρει. Είναι η ασκομαντούρα, το παραδοσιακό πνευστό της Κρήτης» λέει ο Γρηγόρης για το όργανο – απόγονο του αρχαίου άσκαυλου που τείνει να πάψει να ακούγεται στην Μεγαλόνησο αλλά «στη Γέργερη μαθαίνουν πολλοί να παίζουν».
Πολλοί ασχολούνται και με την ξυλογλυπτική. Ο δάσκαλός τους, ο κ. Γιώργος Καψάλης, είναι ένας πραγματικός καλλιτέχνης του ξύλου και της πέτρας. Από τα παιδικά του χρόνια, όντας βοσκαρουδάκι, σκάλιζε τον κέδρο με το σουγιαδάκι του για να φτιάξει διάφορα χρήσιμα.
Σήμερα, στα 80 του, είναι αναγνωρισμένος καλλιτέχνης. Μέσα από την τεράστια συλλογή του με τα εντυπωσιακά καλλιτεχνήματα ξεπετάγεται η πιο απλή συμβουλή: «Αυτό που σε προστάζει η φύση θα φτιάξεις. Αυτή είναι ο καλλιτέχνης».
Ο μαθητής και ανιψιός του, Νίκος Καψάλης, όμως, εμπνέεται από τη ζωή και μεταφέρει στο ξύλο, ονοματίζοντας τα έργα του με χιούμορ, κρητικές ιστορίες όπως «Ο Γάφαρης», βιώματά του όπως «Ο πόνος», αλλά και σύγχρονα ζητήματα σαν την «κουτάλα των πολιτικών»!
Η παρέα νέων στη Γέργερη, με μπροστάρη τον νεαρό πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου, Αλέξη Κουτεντάκη, υποκλίνονται στους καλλιτέχνες και μάχονται να αναδείξουν τόσο το έργο τους όσο και τον τόπο τους και μας υποδεικνύουν να περπατήσουμε στην όμορφη Γέργερη, να επισκεφτούμε τον γυναικείο συνεταιρισμό, το μουσείο Φυσικής Ιστορίας, τις λίμνες, τον Ρούβα.
Ο πλούτος του Ζαρού
Στη Νύβριτο και το καφενείο «Η καλή καρδιά» που λειτουργεί από το 1923, η αντροπαρέα αναρωτιέται τι θα απογίνουν τα παιδιά τους, που δεν ξέρουν να ζουν λιτά.
Ο 85χρονος καφετζής, Βαγγέλης Παπουτσάκης, μας θυμίζει πώς επιβίωναν κάποτε οι άνθρωποι, δείχνοντας τα σαμάρια που στοιβάζονται στο καφενείο που λειτουργούσε και ως σαμαράδικο, με έναν διττό, συνηθισμένο στα κρητικά καφενεία, χαρακτήρα.
Ο Ζαρός είναι κτισμένος σε μία καταπράσινη τοποθεσία με πλούσιες πηγές που υδροδοτούσαν και την αρχαία Γόρτυνα.
Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι η βόλτα στην τεχνητή λίμνη Βοτόμου και το χώρο αναψυχής ή να ακολουθήσετε το μονοπάτι προς το φαράγγι του Ρούβα. Μέσα στο Ζαρό το βλέμμα τραβά το εργαστήρι του κ. Αντώνη Στεφανάκη, κατασκευαστή μουσικών οργάνων.
Παρά την καταξίωσή του στον χώρο παραμένει ταπεινός και, κυρίως, ερωτευμένος με αυτό που κάνει. Αεικίνητος, παρά τα 73 του χρόνια, επιμένει στις αρχές του: «Κατασκευάζω όλα τα έγχορδα. Με τον ίδιο ζήλο όπως όταν πρωτοξεκίνησα. Αν δεν υπάρχει έρωτας, δεν πετυχαίνεις».
Ο κ. Αντώνης υπήρξε επίσης σπουδαίος χορευτής και το ταλέντο του τον οδήγησε ως την ομάδα της Δόρας Στράτου και τις παραστάσεις του Μάνου Κατράκη: «Χόρευα από την ψυχή μου. Πηδούσα στον αέρα και τραβούσα ψηλά και τον δεύτερο χορευτή. Πέταγα! Και ο χορός έρωτας είναι».
Κάνουμε ένα μοιραίο λάθος. Μπλεκόμαστε στους δρόμους του Ψηλορείτη και βγαίνουμε στους Δύο Πρίνους, στο μετόχι του παλαιότερου βοσκού της περιοχής, του κ. Δημήτρη Βεϊσάκη που βαφτίζει την εγγονή του! Η καλή παρέα των βοσκών μας κρατά αιχμάλωτους για ώρες.
Κι έτσι, ίσα που προλαβαίνουμε να περάσουμε από τη Μονή Βοντησίου με την εντυπωσιακή μαρμάρινη κρήνη του 15ου αι. και να ρίξουμε μια ματιά στα Βορίζια, τον άναρχα κτισμένο οικισμό βοσκών.
Βλέπετε, οι άνθρωποι που ξεπετάγονται διαρκώς μπροστά μας, μας βγάζουν εκτός χρόνου. Είναι παντού και πάντα φιλόξενοι μέχρι… καταπίεσης! Και μας χαρίζουν μερικούς αξέχαστους ήχους: Μια δοξαριά στη λύρα του κ. Στεφανάκη, ένα φύσημα στην ασκομαντούρα του Γρηγόρη, μια πενιά στο λαούτο του μικρού Μιχάλη.
Και κάμποσες ευχές μαζί με τα ποτήρια που γεμίζουν αδιάκοπα: κρασί από τους βοσκούς στο μετόχι, ρακή από την παρέα στη Νίβρυτο, τεκίλα από τους νέους της Γέργερης! Έτσι, «μια ορθή για τον καλό δρόμο»!
Πηγή: http://www.thetravelbook.gr/
