Ζαρός: Πορεία στο χρόνο και την ιστορία

Του Δρ Ζαχαρία Καψαλάκη

ΖΑΡΟΣ (ο)

Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Φαιστού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 340μ., στους πρόποδες του Ψηλορείτη.

Tο όνομα Zαρός είναι προελληνικό και ετυμολογείται από το Zα (πολύ) + Pούς (ροή). Εξαιτίας της ύπαρξης των άφθονων νερών η περιοχή κατοικείτο σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Tα βενετσιάνικα έγγραφα το αναφέρουν σαν Saro ήδη από το 1378. Το παλιότερο έγγραφο με το όνομα του χωριού το συναντάμε το 1332 όπυ αναφέρεται ως ενοικιαστής των κτημάτων του Πατριαρχείου στο Ζαρό και στη Νίβρητο ο Ιάκ. Mudacio αντί 200 υπέρπυρα για δυο χρόνια.

Αναφέρεται επίσης σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα Saro και Xaro. Επίσης αναφέρεται το 1577 από τον Fr. Barozzi ως Saro και από τον Καστροφύλακα το 1583 με το ίδιο όνομα και με266 κ.. καθώς και από το Βασιλικάτα το 1630.
Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Zaro με 43 χαράτσια ( 32 πλουσίων, 8 μεσαίας τάξεως και 3 πτωχών οικογενειών).

Στην απογραφή του ο Χουρμούζης αναφέρει ότι ο Ζαρός πριν την επανάσταση του 1821 είχε 35 οικογένειες χριστιανικές και 30 μουσουλμανικές, 2 εκκλησίες και 10 ελαιοτριβεία. Το 1832 το χωριό είχε 30 χριστιανικές οικογένειες, 10 μουσουλμανική, ενώ έχει 2 εκκλησίες και 4 ελαιοτριβεία.

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως  Zaro με   56 οικογένειες (50 χριστιανικές και 6 μουσουλμανικές).

Στην έκθεση ωμοτήτων (επανάσταση 1866), που δημοσίευσε στα Κρητικά Χρονικά η Κατίνα Τσατσαρωνάκη αναφέρει και τις παρακάτω θηριωδίες που έκαναν οι Τούρκοι στην περιοχή: «Τας 130 οικίας ελεηλάτησαν εξ αυτών δε έκαυσαν 80, τας πέντε εκκλησίας, αι δύο «Άγιος Γεώργιος» και αι δύο της «Θεοτόκου» και η εταίρα «Αγία ΚυριακΉ» βεβηλώσααντες κατέκαυσαν. Τον Χατζή Ντουλμέρην ετών 100τυφλόναπεκεφάλισανφού απέκοψαν τας χείρας, την δε σύζυγόν του Σοφίαν ετών 80 πυροβολήσαντες εφόνευσαν αφού πρώτον ητίμασαν. Τον Χατζή Γεώργιον Καραντινόν ετών 90 δέσαντες κατά τας χείρας, μαχαιρόσαντες εις το δεξιόν μέρος του λαιμού και σχίσαντες την κοιλίαν εφόνευσαν αποκόψαντες την κεφαλήν. Τον φρενήρην Ιωάννην Τσιγαριδάκην κατακρεούργησαν. Εκ των μνημείων της εκκλησίας «Αγία Κυριακή» εξέθεσαν τρία νήπια προ ολίγων ημερών αποθανόντα εις βοράν των κυνών.

Εκατόν χιλιάδες κοιλά γεννήματα διαφόρων επαρχιών εκάησαν εν ταις αποθήλαις του χωρίου τούτου. Τέσσερα ελαιοτριβεία και 4 νερόμυλοι απεπεφρώθησαν. Την Ειρήνην Τζερνιαδοπούλαν ετών 80 περρίσαντες και ατιμάσαντες εγκατέλειπον αυτήν ημιθανή. Την Μαρίαν Τσιγαριδοπούλαν, Μαρίαν Λεμονοπούλαν, Ειρήνην Λεμονοπούλαν και την Πελαγίαν Κουρτή συλλαβόντες, απεγύμνωσαν και ητίμασνα αφού πρώτον εβασάνισαν, εξ αυτών δε την Πελαγίαν εφόνευσαν.

Φονευθέντες

Ο Γεώργιος Δαμιανάκης αιχμαλωτισθείς κατακρεουργήθη ετών 45 ορφανά 7, την 26 Σεπτεμβρίου 1866 εις Ζαρόν.

Ο Νικολής Δάμας ετών 50 εις Ζαρό 26 Σεπτεμβρίου 1866 ορφ. 6.

Ο Μανιανός αιχμαλωτισθείς διεμοιράσθη εις τέσσερα την αυτήν ημέραν 26 Σεπτεμβρίου 1866 ορφ. 9.

Ο Γεώργιος Ρουμπάκης αιχμαλωτισθείς την 19η Απριλίου εφονεύθη εν Πετροκέφαλω.»

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) είναι έδρα του ομωνύμου Δήμου Ζαρού. Αποτελείται από τα μετόχια Μπομπιανά, Τζιγκαναριά, Αλμπαθιανά, Πέτρινα και Μετόχι και έχει 771 κατοίκους (371 άρρενες και 340 θήλεις). Οι χριστιανοί αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων (608, άρρενες 317 και θήλεις 291), ενώ υπάρχουν και αρκετοί μουσουλμάνοι (103, άρρενες 54 και θήλεις 49). Σε αριθμό οικογενειών το χωριό αριθμεί 1189, εκ των οποίων οι 159 είναι χριστιανικές και οι 30 μουσουλμανικές).

Ο Ζαρός αναφέρεται στις απογραφές από το 1900 και μετά με τον παρακάτω αριθμό κατοίκων.

Φημισμένος ο Ζαρός για τα πλούσια νερά του, αστείρευτη πηγή ευδαιμονίας για τον τόπο. Εδώ λειτουργεί από το 1988 εργοστάσιο εμφιάλωσης επιτραπέζιου νερού, έχουν φτιαχτεί τεράστιας έκτασης αρδευτικά έργα, εύφορα κτήματα και περιβόλια, κατασκευάστηκε η τεχνητή λίμνη το κόσμημα του Ζαρού, λειτουργούν δυο ιχθυοτροφεία πέστροφας, είναι πνιγμένος κυριολεκτικά στο πράσινο.

Στο Ζαρό γεννήθηκε ο καπετάν Δημήτρης Τσικριτζής, αγωνιστής των Κρητικών επαναστάσεων. Διετέλεσε Δήμαρχος Ζαρού και σκοτώθηκε στη μάχη των Αρχανών το 1897.

Φωτογραφία κορυφής: Χρίστος Κωνσταντινίδης