Γράφει ο Γιάννης Χαροκόπος
Έτος 2022. Πρώτη στήλη του εγχώριου τύπου και της τηλεόρασης αποτελεί η «τουρκική απειλή». Φυσικά οι κινήσεις του τουρκικού κράτους, τόσο σε επίπεδο ρητορικής, όσο και επί του πεδίου δεν χαρακτηρίζονται και ιδιαίτερα φιλικές. Αναλυτές, υπουργοί και βουλευτές της ελληνικής κυβέρνησης, νυχθημερόν επί των «παραθύρων» προσπαθούν να ερμηνεύσουν τον «αναθεωρητισμό» της γείτονος χώρας. Οι επικρατούσες ελληνικές ερμηνείες αναφέρουν ότι «ο Ερντογάν προσπαθεί να ικανοποιήσει το εσωτερικό ακροατήριο», αλλά και «να στρέψει» επίσης «την προσοχή του κοινού του από τα προβλήματα που μαστίζουν την τουρκική κοινωνία και οικονομία». Αυτές οι απόψεις σίγουρα περιέχουν ψήγματα αλήθειας. Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλοϊκά; Για να κατανοήσεις τις κινήσεις της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους, πρέπει πρώτα να μελετήσεις τους όρους και τους θεσμούς ίδρυσης του. Ποιες λοιπόν ήταν οι προϋποθέσεις ίδρυσης της σύγχρονης Τουρκίας; Και τι ρόλο έχουν παίξει στις διεθνείς αλληλεπιδράσεις της χώρας;
Έτος 1919. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αφού ηττάται στον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, οι συμμαχικές δυνάμεις σχεδιάζουν την διάλυση της. Αγγλία, Ιταλία, Γαλλία και Ελλάδα καταλαμβάνουν όλα τα στρατηγικά σημεία της «εγκεφαλικά νεκρής» Αυτοκρατορίας. Παράλληλα, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, αποβιβάζεται στον Πόντο στις 19 Μάϊου του 1919. Εκεί αρχίζει να περιοδεύει και να έρχεται σε επαφή με αποκηρυγμένους στρατιωτικούς από το οθωμανικό στράτευμα. Τον Ιούλιο και τον Σεπτέμβριο του 1919 ο Κεμάλ συγκαλεί υπό την ηγεσία του δυο διαδοχικά συμβούλια: στην Σεβάστεια και το Ερζερούμ. Εκεί διακηρύχθηκε το Συμβόλαιο του Έθνους το οποίο αποτελούνταν από 6 άρθρα. Αυτά, έθεταν τα κριτήρια για την ίδρυση και τον καθορισμό συνόρων της σύγχρονης Τουρκίας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά τα κριτήρια -με μια ανάλυση που είχα κάνει πάνω σε αυτό το ζήτημα- όσο αφορά τον ελλαδικό χώρο, στα σύνορα εντάσσονται όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Δυτική Θράκη και η Κύπρος. Επίσης περιλαμβάνεται η Βόρεια Συρία, έως το Ιράκ: το Κιρκούκ και την Μοσούλη. Φυσικά η Συνθήκη της Λοζάνης άφησε όλες αυτές τις περιοχές έξω από την νέα Τουρκία, επομένως θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το Εθνικό Συμβόλαιο -η πρώτη ιδρυτική πράξη της σύγχρονης Τουρκίας- αποτελεί παρελθόν. Όμως κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αναφέρει το 1927 ότι το Εθνικό Συμβόλαιο αποτελεί πάγια επιδίωξη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Παράλληλα βέβαια, ενέταξε την Τουρκία στο δυτικό διεθνές σύστημα το οποίο αναγνωρίζει την Λοζάνη ως την ρυθμιστική αρχή των ελληνοτουρκικών θεμάτων. Εδώ λοιπόν τίθεται ένα ερώτημα: πως γίνεται ενώ έχει εντάξει το τουρκικό κράτος σε ένα σύστημα το οποίο αναγνωρίζει τα σύνορα της Λοζάνης ως την ισχύουσα έννομο τάξη, να επιδιώκει τα σύνορα του Εθνικού Συμβολαίου;
Από τα πρακτικά των συνεδρίων στην Σεβάστεια και στο Ερζερούμ τα οποία τα παρέθεσε ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ κατά την διάρκεια της προεδρικής του θητείας, καθίσταται σαφής αρχικά η εξασφάλιση ενός ανεξάρτητου κράτους, και μετέπειτα η δημιουργία θεσμών για την επιδίωξη του Εθνικό Συμβόλαιο. Για αυτό τον λόγο, το 1933 ιδρύθηκε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας της Τουρκίας. Αυτό έχει ως κατευθυντήριες αρχές ένα απόρρητο έγγραφο του οποίου την γνώση έχουν τα ανώτατα στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη της Τουρκικής Δημοκρατίας. Αρμοδιότητα του Συμβούλιου είναι να μελετά τις διεθνείς συγκυρίες. Σύμφωνα με μια σκιαγράφηση των αποφάσεων του φαίνεται ότι οι κατευθυντήριες αρχές του είναι το Εθνικό Συμβόλαιο. Ειδικότερα, μετά από δική του απόφαση προσαρτήθηκε η Αλεξανδρέττα (περιοχή Βόρειας Συρίας) το 1939. Επίσης από αυτό το Συμβούλιο εγκρίθηκε πρώτα η εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο το 1974, μα και η απειλή πολέμου προς την Ελλάδα το 1996 που αφορά τα νησιά. Αλλά και στις τελευταίες δεκαετίες του 2000: όλες οι αποφάσεις του Συμβουλίου ανά τακτά χρονικά διαστήματα δραστηριοποιούν τον τουρκικό στρατό σε όλη την γραμμή της Βόρειας Συρίας, έως και το Βόρειο Ιράκ. Πιο συγκεκριμένα, ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στην Μοσούλη του Ιράκ το 2016, και στην Βόρεια Συρία από τον ποταμό Ευφράτη και δυτικά, έως την πόλη Αζάζ. Το 2018 το τουρκικό κράτος ενσωμάτωσε διοικητικά το Αφρίν της Συρίας. Αξιοσημείωτο είναι, ότι με την εισβολή στο Ιράκ το 2016 ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε ρητή αναφορά ότι τα παρόντα εδάφη εντάσσονταν στο Εθνικό Συμβόλαιο. Έτσι με αυτό τον τρόπο «νομιμοποιούσε» την παρουσία του στην διεθνή κοινότητα. Τώρα σε αυτό το σημείο γεννιέται ένα ερώτημα: πως μπορεί η Τουρκία να διεκδικήσει εδάφη από ένα δυτικό κράτος, και σύμμαχο στο ΝΑΤΟ όπως είναι η Ελλάδα;
«η επιτυχία του οράματος μετριέται με τον συγχρονισμό στις διεθνείς σχέσεις»
υποστηρίζει στο βιβλίο του στρατηγικό βάθος ο σχεδιαστής της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου. Το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας -πηγαίο από ανώτατα στελέχη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας- το οποίο τώρα αρχίζει και γίνεται γνωστό στην Ελλάδα αναγράφει ότι: «τα νησιά του Αιγαίου είναι προέκταση του εθνικού κορμού της Τουρκίας». Αυτό το δόγμα είναι δημοσιευμένο στους πίνακες των Ηνωμένων Εθνών ως ένα εργαλείο επίλυσης διαφορών μεταξύ των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου. Η αντιπολίτευση δε, φαίνεται έτι περισσότερο ριζοσπαστική στο θέμα των νησιών. Πιο συγκεκριμένα πριν 4 χρόνια ο αρχηγός του Κεμαλικού Κόμματος σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Χουριέτ (Hurriyet) υποστήριξε πως: «θα πάρω πίσω τα 18 νησιά που κατέχουν παράνομα οι Έλληνες». Ποια νομιμότητα επικαλείται από την στιγμή που τα νησιά είναι διεθνώς νόμιμα επικυρωμένα στην Ελλάδα; Την νομιμότητα του Εθνικού Συμβολαίου φυσικά, όπως υποστηρίζει ο Αχμέτ Νταβούτογλου στο στρατηγικό βάθος. Την ίδια περίοδο παράλληλα, ο Ερντογάν εντός του Προεδρικού Μεγάρου ενώπιον του τότε ΠτΔ Π. Παυλόπουλου αιτούνταν αναθεώρηση της Λοζάνης. Όσο για την Δ. Θράκη, οι κινήσεις του τουρκικού προξενείου είναι γνωστές.
Ο μεγάλος ιστορικός Ούλριχ Μπόνελ Φίλλιψ έλεγε ότι: «δεν ζούμε στο παρελθόν, αλλά το παρελθόν μέσα μας». Είναι αλήθειά ότι το τουρκικό κράτος σχεδιάστηκε με άλλα σύνορα απ’ ότι ορίζει η Συνθήκη της Λοζάνης-τα οποία και επιδιώκει με κάθε ευκαιρία. Εν όψει της κρίσης του δυτικού οικοδομήματος (βλ. προηγ. Φύλλο), οι διεθνείς εξελίξεις ευνοούν την έκφανση του αναθεωρητισμού του τουρκικού πολιτικού συστήματος. Φυσικά αυτή η επεκτατική πολιτική δεν μπορεί να μην έχει ως «μανδύα» το Διεθνές Δίκαιο. Όμως! Είναι σημαντικό στην κρίσιμη αυτή περίοδο να είμαστε νηφάλιοί και ψύχραιμοι! Να κρατηθούμε μακριά από τον εθνικισμό-αντιτουρκισμό και από αυτούς που τα παράγουν. Στην Τουρκία υπάρχει πολιτική μερίδα και κατ’ επέκταση Τούρκοι πολίτες που μάχονται για τις ανθρώπινες αξίες και την αλλαγή του συστήματος. Αλήθεια, κάνει για αυτούς κάτι ο δυτικός κόσμος;
Όπως και να έχει βέβαια, αν το απαιτήσουν οι περιστάσεις να σταθούμε απέναντι σε κάθε είδους ιμπεριαλισμό που παράγεται ήδη από το τουρκικό σύστημα! Να προστατεύσουμε την πατρίδα μας!
Κάθετα και με οργή λοιπόν σε όπου γης ιμπεριαλιστική κίνηση!
* Ο κ. Χαροκόπος Γιάννης είναι φοιτητής στο μεταπτυχιακό του Πανεπιστημίου Κρήτης στο τμήμα: Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Η ειδίκευση του αφορά θέματα τουρκικής ιστορίας, ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
