Φωτογραφία από μια άλλη συνέλευση Κρητών στα 1883 στα Μπουτσουνάρια Χανίων
Στις 14 Μαΐου 1866 οι αντιπρόσωποι των επαρχιών της Κρήτης υπέγραψαν το πρώτο επίσημο υπόμνημα με τα αιτήματά τους, απευθυνόμενοι στο σουλτάνο Αμτπούλ Αζίζ Χαν, που βασίλευε από το 1861, μετά το θάνατο του αδελφού του.
Η συνέλευση απηύθυνε στο σουλτάνο 10 αιτήματα, που δεν περιορίζονταν στη δυσβάσταχτη φορολογία, αλλά έθεταν και θέματα που αφορούσαν στην εφαρμογή του Χάτι Χουμαγιούν του 1856 και των προνομίων τα οποία με βάση αυτό παραχώρησε η Υψηλή Πύλη μετά το κίνημα του 1858, στην προσωπική ελευθερία και αξιοπρέπεια των χριστιανών, στο δικαίωμα της ανεξιθρησκίας, στη λειτουργία των σχολείων, στην εκλογή των δημογερόντων, στη λειτουργία της δικαιοσύνης κλπ. Παράλληλα διαμαρτύρονταν για τις απειλές του Ισμαήλ.
Δημοσιεύομε το ιστορικό υπόμνημα προς το σουλτάνο, σε αντίγραφο που φυλάσσεται στο αρχείο Ι. Μιτσοτάκη, στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Πρόκειται για αντίγραφο που είχε γράψει ο ίδιος ο υποπρόξενος της Ρωσίας στο Ηράκλειο, ο οποίος μάλιστα κατά τις διεργασίες για την οργάνωση των επαναστατών συμμετείχε, μεταβαίνοντας ο ίδιος στα Χανιά. Η προσφώνηση προς το σουλτάνο και κάθε αναφορά στο πρόσωπό του γίνεται, τόσο σ’ αυτό το έγγραφο, όσο και σε κάθε άλλο, με την προσθήκη θαυμαστικών δίπλα στο όνομα ή την ιδιότητα του. ίσως με αυτό τον τρόπο οι υπήκοοι εξέφραζαν τον απαραίτητο θαυμασμό και σεβασμό σ’ ένα αυτοκράτορα!
Σημειώνεται ότι τι κείμενο παραδόθηκε προς τον Ισμαήλ, ο οποίος ανέλαβε την ευθύνη να το διαβιβάσει στην Κωνσταντινούπολη.
Αριθμ. 27
Ακριβές αντίγραφον
Προς την Α.Α. Μεγαλειότητα Σουλτάν Απτούλ
Αζίζ Χαν!! τον Τρισέβαστον ημών Βασιλέα!!!
Μεγαλειότατε!!!
Οι ευσεβάστως υποφαινόμενοι λαβόντες ειδικήν εντολήν παρ’ άπαντος του χριστιανικού λαού της Κρήτης όπως ωφελούμενοι εκ των ευεργετικών και φιλανθρώπων διαθέσεων της Σεβ. Αυτ. Κυβερνήσεως ων παρέστηκαν αείποτε τεκμήρια υπέρ της Νήσου ταύτης, τολμώμεν να καθυποβάλωμεν εις τους πόδας της Υμ. Μεγ. τας εφεξής παρακλήσεις μας, ευέλπιδες ότι θέλομεν επιτύχει ευμενούς ακροάσεως. Και πρώτον μεν εξαιτούμεθα ευσεβάστως την ανακούφισιν ημών υπό των υπερόγκων και δυσαναλόγων προς τους πόρους ημών Δασμών και φόρων. Από του 1858 μέχρι σήμερον παρά τε το γράμμα και το πνεύμα των χορηθηγηθεισών ημίν παραχωρήσεων, ου μόνον οι υφιστάμενοι φόροι υπεραυξήθησαν αλλά και νέοι πλείστοι υπό παντοία ονόματα προσετέθησαν∙ οίον φόρος άλατος, φόρος καπνού, φόρος ταμβάκου, φόρος ενοικίου, φόρος οίνου και οινοπνευμάτων, φόρος επί ενοικιάσεων ιδιοκτησιών, φόρος αχθοφορίας, φόρος επί πωλήσεως ιδιοκτησιών και άλλων κινητών πραγμάτων, φόρος επί πωλήσεως ζώων εν γένει, φόρος επί ζυγοστατήσεως (κανταριέ) φόροι επαχθείς, χαρτοσήμων, φόροι επί των βαφείων, ιχθυοπωλείων, κρεατοπωλείων, κτλ. κτλ. και επί τέλους πρόστιμα διάφορα βαρέα και αδικαιολόγητα. Δυνάμεθα δε να βεβαιώσωμεν και δια στατιστικών πινάκων ν’ αποδείξωμεν ότι κατά τα δύο τελευταία έτη επληρώσαμεν εν συνόλω φόρους τε και δασμούς πλείονας των προσόδων μας. Προ παντός λοιπόν το φορολογικόν σύστημα έχει χρείαν της Υμ. Αυτοκρ. Μερίμνης ήτις ουδέποτε επαύσατο προνοούσα πατρικώς υπέρ των πιστών αυτής υπηκόων. Αλλά και ο τρόπος εισπράξεως των φόρων χρήζει μεταρρυθμίσεως. Το νυν επικρατούν σύστημα της εκμισθώσεως ου μόνον καθίσταται ενοχλητικόν και δυσφόρητον παρά τω λαώ, αλλά και λίαν επιζήμιον είναι τη Αυτ. Κυβερνήσει διότι οι εκμισθωταί του πλειστηριασμού, εν καιρώ αμιλλώμενοι, αναλαμβάνουσιν υποχρεώσεις δυσαναλόγους και υπερβολικάς, ώστε μη δυνάμενοι να τας εκπληρώσωσιν εν καιρώ τω δεόντι καταστενοχωρούσι τον λαόν και επί τέλους φεύγουσι λάθρα εις την αλλοδαπήν γινόμενοι φυγόδικοι εξαφανίζοντες τους εγγυητάς των, και ενίοτε ζιμιώνοντες σημαντικώς το Δημόσιον Ταμείον.
Οχληρά δε προσέτι και δυσφόρητος καθίσταται εις τον λαόν και η ανισότης επί της των προσόδων φορολογίας εις απάσας τας επαρχίας της Κρήτης, όπερ θεωρούμεν αντιβαίνον εις το δημοσιευθέν παρά της υμετέρας Κυβερνήσεως τοζιμάτιον, το οποίον αφορά την ισονομίαν και την ασφάλειαν των πιστών αυτής υπηκόων. Μόνη δε Μεγαλειότατε, η επαρχία των Σφακίων ένεκα της αγονότητος και ακαρπίας του εδάφους της, ως ορεινού, εξαιρείται της μεταρρυθμίσεως φορολογικού Συστήματος∙ καθότι αύτη εξηκολούθησεν ανέκαθεν να διοικήται ιδιρρύθμως κατά Αρχαία Προνόμια, τα οποία ανά χείρας έχει, αναγνωρισθέντα αείποτε υπό της Υ.Π. και τα οποία παρακαλούμεν ν’ αναγνωρίζη και εις το εξής.
Δεύτερον το οποίον τολμώμεν να καθυποβάλωμεν ταπεινώς υπό την εμβριθή σκέψιν και φιλόλαον διάθεσιν της Υμ. Α. Μεγαλ. είναι η παντελής έλλειψις μέσων προς συγκοινωνίαν καθ’ άπασαν την νήσον εξ ης ου μόνον πολλοί άνθρωποι πνίγονται κατ’ έτος εν τοις ποταμοίς, αλλά και το εσωτερικόν εμπόριον πάντη αναστέλλεται, δια την έλλειψιν Γεφυρών προς μεταφοράν των προϊόντων.
Τρίτον επικαλούμεθα την προσοχήν της Υμ. Μεγ. όπως ευδοκήσασα θέση εις εφαρμογήν και ενέργειαν τα δικαιώματα, άτινα ο αείμνηστος Προκάτοχος της Υμ. Μεγαλειότητος ηυδόκησε γενναίως να μας επιδαψιλεύση κατά το 1858 δια των τότε επισήμων Απεσταλμένων και είναι μεν αληθές ότι έχομεν και Δημογεροντίας και Συμβούλια και Εφορίας, αλλ’ όταν πρόκειται να εξασκήσωμεν τα δικαιώματα της εκλογής, ο Χάρτης των παραχωρήσεων μένει άγραφος και επομένως τα Σωματεία ταύτα είναι κατά θεωρίαν μόνον το προϊόν της θελήσεως του λαού. Τολμώμεν δε να προσθέσωμεν ότι ο τελευταίος Κανονισμός, ο αναφερόμενος εις τας εκλογάς των τε Δημογερόντων και Συμβούλων είναι κατά μέγα μέρος ημαρτημένος, και ότι ως τοιούτος χρήζει τροποποιήσεως προς επίτευξιν του αγαθού σκοπού, όν προέθετο.
Τέταρτον επικαλούμεθα την Υμ. Μεγ. ίνα επιστήση ευμενώς την πατρικήν αυτής πρόνοιαν επί του καταχρέου των πιστών Αυτής υπηκόων, οίτινες ανεπαισθήτως και ευπροσδοκήτως υπέστησαν και την δυστυχίαν ταύτην εκ του κερδοσκοπικού των ελαιοεμπόρων συστήματος οι οποίοι λόγω μεν επαγγέλονται τους τοκιστάς, πράγματι δε μετέρχονται τα σελέμια, προπολουμένων των προϊόντων της Νήσου μόλις επί της ημισείας αξίας των. Επειδή δε πολλάκις συμβαίνει αφορία, υποχρεώνουσιν ημάς εις διπλασίαν τιμήν ένεκα της εξ ανάγκης πωλήσεως αυτών. Πεποίθαμεν δε Μεγαλειότε, ότι το καταστρεπτικόν τούτο σύστημα των σελεμίων δύναται να θεραπευθή δια συστάσεως Τραπέζης Δανειστικής, περί της οποίας το Υψηλόν Χάτι- Χουμαγιούν ποιείται μνείαν εν τω ΚΘ παραγράφω αυτού, το οποίον βεβαίως προτίθεται την αύξησιν των πηγών του υλικού πλούτου της Κραταιάς Αυτοκρατορίας της Υ. Μεγαλειότητος.
Πέμπτον υπό την σοβαράν και πατρικήν μέριμναν της Υ. Α. Μεγ. του Κυριάρχου ημών τολμώμεν ιδία να αποδείξωμεν την οικτράν κατάστασιν των δικαστηρίων, επειδή πολλαί δικαιοδοσίαι εισίν όλως ακανόνιστοι και εντεύθεν μεγάλη πηγάζει σύγχυσις, και ως εκ τούτου τα δικαστήρια προέβησαν αντικανονικώς. Και απόδειξις τούτου ότι πολλάκις υπέστημεν διαφόρους αισχράς καταπιέσεις, και μόλα ταύτα ουδεμία δικαιοσύνη απεδόθη εις τους παθόντας. Δυνάμεθα δε και δι ετέρας ειδικής εκθέσεως εκάστης επαρχίας να παραστήσωμεν ονομαστί πολυειδείς καταχρήσεις διό και επικαλούμεθα την βελτίωσιν, διοργάνωσιν και τακτοποίησιν των δικαστηρίων ίνα μη εις τας αποφάσεις προτιμάται η δύναμις του ισχυροτέρου, η αυθαιρεσία και η θρησκευτική προσωπικότης, ως εν τη διαδικασία των δυστυχών Κριτσωτών, Λασιθιωτών και άλλων, δι ης η οικογένεια των Χανιαλίδων αυθαιρέτως πάλαι κατέχουσα την είσπραξιν των Μαλκιανάδων, αδίκως ετόλμησε προ ετών να απαιτήση, και ως δήθεν κύριος και ιδιοκτήτης, να καθέξη την ημίσειαν περιφέρειαν της ιδιοκτησίας των Κριτσωτών, ολόκληρον δε των Λασιθιωτών και το πλείστον άλλων τινων, ένεκα του οποίου οι εγκαλούμενοι υπέστησαν ουκ ολίγα δεινά και έξοδα προς υπεράσπισιν του δικαίου αυτών∙ τοιαύτης φύσεως διαδικασίαι υπάρχουσι και εν τοις Τμήμασι Ρεθύμνης και Χανίων∙ προσέτι αι αποφάσεις εν τοις δικαστηρίοις εγίνοντο πρότερον εις τε το Τουρκικόν και Ελληνικόν∙ αλλά σήμερον, ενώ επικρατούσα γλώσσα εις άπασαν την Νήσον μεταξύ οθωμανών και χριστιανών είναι η Ελληνική, ουδεμία δικαστική απόφασις, ουδέν έγγραφον, ουδεμία αναφορά γίνεται εις την Ελληνικήν, αλλά μόνον εις την Τουρκικήν, όπερ παρέχει μεγίστην δυσκολίαν εις τε τους ενάγοντας και εναγομένους και εις όλον τον δικαστικόν κλάδον. Όθεν επικαλούμεθα την Υ. Α. Μεγ. ίνα μένη ελευθέρα εις πάντας η χρήσις της τε Οθωμανικής και Ελληνικής.
Ενώπιον δε του Μεχκεμέ αι μαρτυρίαι των χριστιανών είναι ανίσχυροι εναντίον του πνεύματος και του γράμματος του Υψηλού Χάτι – Χουμαγιούν το οποίον πανδήμως εκήρυξε την ισότητα όλων των υπηκόων του Κράτους.
Έκτον. Από την Υ. Α. Μεγ. θαρρούντες απεκδεχόμεθα πλείονα σεβασμόν προς την προσωπικήν ημών ελευθερίαν∙ επί του παρόντος, η ύπαρξις ημών είναι εις την διάκρισιν του τυχόντος Διοικητού ή υπαλλήλου της Σεβαστής Αυτοκρατορικής Κυβερνήσεως. Απλή αφορμή, ή και άνευ ταύτης, αρκεί να ρίψη εις τους φυλακάς τον πλέον ευϋπόληπτον άνθρωπον, και άνευ δικαστικής αποφάσεως κρατείται εκεί επ’ αόριστον.
Έβδομον. Εφιστώμεν ευσεβάστως την πρόνοιαν της Υ. Α. Μεγ. εις την έλλειψιν Σχολείων εις τα έξωθεν των τριών πόλεων Τμήματα∙ όθεν και ευχόμεθα να είναι ελεύθερος εθνικότητος άνθρωπος, όταν έχη τα προσόντα του διδασκάλου, να εξασκή το επάγγελμά του και εν ταις επαρχίαις, ως και εν ταις πόλεσι∙ προσέτι δε και εις την τακτοποίησιν των νοσοκομείων.
Όγδοον. Ετέρα κοινωνική πληγή Μεγαλειότατε, μαραίνουσα την φύσει ανθούσα γονιμότητα του τόπου ημών, είναι ο αποκλεισμός των λιμένων∙ ενώ η ευεργετική φύσις επροίκισε την Νήσον ημών δια τόσων λιμένων, και ενώ απανταχού της γης έλαβε τοιαύτην τεραστίαν ανάπτυξιν το εμπόριον, αφ’ ότου ελύθησαν οι δεσμοί οίτινες το εδέσμευον, ημείς αναγκαζόμεθα να μεταφέρωμεν δια πολυημέρου πορείας, και υπό τον καύσωνα και χειμώνα, εις τα τρία φρούρια τα προϊόντα ημών. Η άνοιξις επομένως των λιμένων και η ελευθέρα εισαγωγή των προϊόντων και εμπορευμάτων θέλει ό,τι μάλιστα συντελέσει εις την υλικήν ημών ευημερίαν.
Έννατον. Η κεκηρυγμένη δια του Υψηλού Χάτι – Χουμαγιούν ανεξιθρησκεία μόνον ονόματι υπάρχει εν τη Νήσω Κρήτη, καθότι ο μεν χριστιανός γενόμενος οθωμανός επιτρέπεται αυτώ να διαμένη ενταύθα και να κληρονομή τους συγγενείς του, ο δε οθωμανός γενόμενος χριστιανός αποπέμπεται εκ της Νήσου και αποκλείεται παντός κληρονομικού δικαιώματος.
Δέκατον. Τοιαύτα παράπονα Μεγαλειότατε, και προ δύο ετών, προστεθέντων των δυσαναλόγων προς του πόρους ημών φόρων τε και δασμών και παραβιασθέντων των κατά το 1858 παραχωρηθέντων προνομίων μας ετολμήσαμεν να καθυποβάλωμεν υπό το έλεος και την ευσπλαχνίαν της Υ. Μεγ. αλλά δυστυχώς και παρ’ ελπίδα ημών η αίτησις μας εκείνη ουδόλως εισακούσθη, εάν δε και σήμερον πάλιν αναγκασθέντες υπό μεγαλητέρων αιτίων συνηθροίσθημεν ίνα εκφράσωμεν τα παράπονα και παραστήσωμεν την δυστυχίαν ημών, ουδόλως ελπίζομεν ότι θέλομεν εκλειφθή ως ταραξίαι της κοινής ησυχίας, ως δια της από 28 του παρελθόντος Απριλίου προκηρύξεως η επιτόπιος Διοίκησις ηθέλησεν εκ παρεξηγήσεων να μας χαρακτηρίση. Αλλ’ επειδή βλέπομεν τουναντίον πολεμικάς προπαρασκευάς, ενώ το κίνημά μας είναι όλως αθώον και ικετικόν, και υποθέτοντες ως εκ τούτου μη εκ των παρεξηγήσεων η Σεβ. ημών Αυτοκρατορική Κυβέρνησις μας υπέλαβεν ως τοιούτους, δια τούτο προλαμβάνομεν, ει και όλως αθώοι, να εξαιτήσωμεν παρά της Υ. Αυτ. ευδοκίας γενικήν αμνηστείαν άπαξ απάντων των λαβόντων μέρος εις το γενικόν τούτο κίνημα της Πατρίδος μας. Δι όλα δε τα προεκτεθέντα τολμώμεν να καθυποβάλωμεν τη Υ. Μεγ. την ανάγκην του να ερευνηθώσι τα δίκαια παράπονα των πιστών υπηκόων της Υ. Μεγ. υπό απεσταλμένων ανδρών αμερολήπτων και δικαίων.
Ταύτα, των οποίων την αγαθήν αποπεράτωσιν σύμπας ο λαός της Κρήτης ικετικώς απεκδέχεται, ει δυνατόν όσον τάχιον παρά της Ευδοκίας της Υ. Α. Μεγ. τολμώμεν να καθυποβάλωμεν , εις τας υψηλάς Α. σκέψεις θαρρούντες ότι θέλει λάβει οίκτον εις τα δεινά λαού αναξιοπαθούντος, ούτινος εκφράζομεν σήμερον τας ευχάς, και όστις δεν έπαυσε ποτέ να ελπίζη την βελτίωσιν της τύχης του υπό την κραταιάν αιγίδα του Αυτοκρατορικού θρόνου δεόμενος του Υψίστου υπέρ της μακροβιότητος και ευδαιμονίας της φιλευσπλάχνου και φιλανθρώπου Υμ. Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος.
Εν Κυδωνία Κρήτης τη 14 Μαΐου 1866
Της Υμετέρας Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος
Ευπειθέστατοι και ταπεινοί υπήκοοι
Οι Αντιπρόσωποι του χριστιανικού λαού της Κρήτης
Έπονται αι υπογραφαί 88 Πληρεξουσίων
Πηγή: patris.gr
