Γράφει ο Γιώργος Δαμιανάκης*
Το 1669 οι Τούρκοι υποδούλωσαν την Κρήτη. Το 1821 επαναστάτησαν οργανωμένα όλοι οι Έλληνες να διώξουν τους κατακτητές. Το 1830 η Πελοπόννησος, η Στερεά Ελλάδα, τα νησιά του Αργοσαρωνικού-Κυκλάδων και η Εύβοια αντί για την Κρήτη(όπως ήθελαν οι Άγγλοι), συμπεριλήφθηκαν στο νέο Ελληνικό κράτος. Η Κρήτη συνέχισε τον αγώνα με επαναστάσεις μέχρι το 1913 που ενώθηκε με τη «μητέρα Ελλάδα».
Όλα αυτά τα χρόνια η συμμετοχή του ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙΟΥ στους αγώνες ήταν μεγάλη. Ήταν μεγάλη σε αγωνιστές, σε προσφορά αίματος, σε απώλειες εισοδημάτων και περιουσιών. Οι σφαγές, οι διώξεις, οι εξευτελισμοί, οι αρπαγές και καταστροφές περιουσιών, καθημερινά φαινόμενα στην περιοχή του.
Πριν το 1821 οργανώθηκαν στο χωριό μας η απόπειρα κατά του Αγριολίδη, αιμοβόρου γενίτσαρου του Αϊ- Γιάννη 1811. Η ενέδρα του Δασκαλογιάννη στο Πέραμα του Γεροπόταμου και τη σφαγή 7 γενίτσαρων που έκαναν όργια στο χωριό.
Το 1821 ακολούθησαν το Μ. Κουρμούλη οι περισσότεροι από όλα τα χωριά της Μεσαράς.
Μετά το1823 που πνίγηκε η επανάσταση στη Μεσαρά, περισσότεροι από 200 κάτοικοι σκοτώθηκαν ή έφυγαν.
Οι Τούρκοι πήραν τις περιουσίες αυτών που επαναστάτησαν, μετά το 1823-24. Οι περισσότεροι που αποκληρώθηκαν στη Μεσαρά χωρίς να πάρουν αργότερα πίσω τα σπίτια και τις περιουσίες, ήταν στο Πετροκεφάλι.
Πετροκεφάλι 29 Χριστιανών και 13 Εξωμοτών σύνολο χωρίς επιστροφή 42.
Πόμπια 31 « « 2 σύνολο 33
Κουσές 16 « 17 σύνολο 33
Άγιος Θωμάς 54, Αγία Βαρβάρα 38, Άγιοι Δέκα 14 , Καστέλι 12, Τυμπάκι 11, Πιτσίδια 9 , Σίβας 9, Βορίζα 9, Αϊ- Γιάννης 8, Πηγαιδάκια 8, Πέρι 8, Αληθινή 8, Καμηλάρι 7, (Μονόχωρο 7- Γαλιά 0 ) Μοίρες 2 …..
Τα χωράφια που κατασχέθηκαν στο Πετροκεφάλι ήταν 376 χωριανών + 233 του Κουρμούλη= 609,
στον Κουσέ 179 +134= 313,
στην Πόμπια 279 χωράφια +11περιβόλια+76 αμπέλια= 366.
Όλοι οι Μεσαρίτες και οι Πετροκεφαλιανοί ακολούθησαν τους Κουρμούληδες , τους Ξωπατέρα και Δημ. Καψάλη με ρίζες Πετροκεφαλιανές και τους Κόρακα Σκουντή κ.ά. στις μάχες που έδωσαν στην Αμπαδιά , στο Αμάρι, στο Τυμπάκι, στο Γάζι, στους Αθανάτους , στη Αμουργέλα – Γέργερη και σε άλλα μέρη της Κρήτης.
Μετά το 1823, όσοι διώχθηκαν και έφυγαν από την Κρήτη για να σωθούν, πήραν μέρος: Στην καταστροφή της Κάσου με τους Κουρμούληδες, στους Μύλους της Λέρνης με τον Δ. Υψηλάντη, στην Τριπολιτσά με τον Κολοκοτρώνη, στην ανακατάληψη της Γραμβούσας, στην Πύλο, στο Φάληρο με τον Γ. Καραϊσκάκη, στο Λασίθι και Μοχό με τον Μανόλη Κουρμούλη και αλλού.
Μπαίνοντας στο χωριό απέναντι από το Φαρμακείο στο Γυροπόταμο ήταν ένας τεράστιος πλάτανος. Ο πλάτανος του Καπαϊδόνη. Εκεί κρεμούσαν τους επαναστάτες οι Τούρκοι να τους βλέπουν οι άλλοι Χριστιανοί για παραδειγματισμό. Ο πρώτος πού κρέμασαν το 1823 ήταν ο παπα-Μανόλης πρόγονος των Καψαλάκηδων της Μεσαράς. Οι πιο παλιοί θυμούμαστε το γέρο πλάτανο με μια μεγάλη κόχη. Την ημέρα του Μεγάλου Αγιασμού πήγαινε ο παπα-Κωστής Τσικνάκης, γονάτιζε έκανε το μνημόσυνο και έριχνε αγιασμό.
Αυτό που έχουμε να πούμε: « ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ» και ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει. Επιφυλάσσομαι για περισσότερες λεπτομέρειες, για τη συμμετοχή του χωριού μας στην Επανάσταση του 1821.
* Ο Γιώργος Δαμιανάκης είναι συνταξιούχος Δάσκαλος
