Σύνταξη κειμένου: Φανούριος Ζαχαριουδάκης.
Πλήθος λοιπόν κόσμου πηγαίνει κάθε χρόνο στο Μονόχωρο, όπου εορτάζει η εκκλησία της Γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου, της Παναγίας μας.
Η εκκλησία αυτή, έχει τοιχογραφίες του 1345. ενώ κτήτορας της ήταν ο Γεώργιος Μουσούρης, που εικονίζεται έφιππος με ακολουθία, μέσα σε τοπίο με ρογδιές.
Ωστόσο το Μονόχωρο αναφέρεται σε έγγραφο του 1394 σαν Monoghoro.
Το Μονόχωρο βρίσκεται Νοτιοανατολικά της Γαλιάς του νομού Ηρακλείου Κρήτης.
Δυτικά του Μονοχώρου, μακριά στο βάθος, απλώνεται ο κόλπος της Μεσσαράς, βόρια και δυτικά υψώνεται αγέρωχος ο Ψηλορείτης,ενώ νότια απλώνονται τα Αστερούσια όρη.
Δυτικά του Μονοχώρου και σε πολύ μικρή απόσταση, μέσα στη ρεματιά που υπάρχει, είναι η τοποθεσία ”πλατάνι”.
Μέχρι εδώ, καθώς λέει η παράδοση, είχε φθάσει ο Απόστολος Παύλος.
Είχε καθίσει στο μοναδικό πλατάνι που εδώ υπήρχε, για να δροσιστεί. Αναχωρώντας, συνεχίζει η παράδοση, του είχε δώσει την ευκή του να μη μαδήσουν τα φίλα του ποτέ, όπως και έγινε.
Το πλατάνι αυτό είχε ξεριζωθεί κάποτε από μια πλημμύρα και τώρα βρίσκεται φυτρωμένο σε διάφορα σημεία της ρεματιάς, συνεχίζων να έχει την αειθαλή μορφή του.
Τη συγκεκριμένη τοποθεσία, ακόμα και σήμερα, οι ντόπιοι την ονομάζουν, ”στο πλατάνι”.
Ο Απόστολος Παύλος είχε φθάσει εδώ, όταν το πλοίο που τον μετέφερε από τα Ιεροσόλυμα με προορισμό τη Ρώμη, για να δικαστεί, προσάραξε στο ”Αφιλόξενο λιμάνι της Κρήτης”, τα σημερινά, Καλά Λιμάνια.
Προσάραξε λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής.
Μέχρι το Πλοίο επισκευαστεί, ο Απόστολος Παύλος είχεν εισέλθει στην ενδοχώρα της Κρήτης.
Βορειότερα και σε πολύ μικρή απόσταση βρίσκεται η γριά κουτσουνάρα, που απετέλεσε πηγή ζωής για Μονοχωριανούς και Γαλιανούς στο πέρασμα του χρόνου.
Βόρια του Μονοχώρου, ξεκινά μεγάλος λόφος, ”η παπούρα” που ένα μεγάλο τμήμα αυτής, αποτελείται από ψιλή άμμο.
Αυτή την άμμο την είχαν χρησιμοποιήσει οι ντόπιοι κάτοικοι στο παρελθών για οικοδομικές εργασίες.
Δίπλα στη παπούρα ευρίσκεται το σπήλαιο το Αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας. Εδώ λέει η παράδοση ότι, ο Άγιος μόνασε από το 1548 – 1550, ερχόμενος από τα Ιεροσόλυμα, για να επιστρέψει μετά στη Ζάκυνθο, έπειτα από είκοσι ολόκληρα χρόνια απουσίας.
Λέγεται έφθασε εδώ μέσω Καλών Λιμένων, ακλουθώντας τα βήματα του Αποστόλου Παύλου.
Την μαρτυρία αυτή την μετέφερε, η Δέσποινα Κ. Χουστουλάκη, που γεννήθηκε στα Βορίζα το 1884 και πέθανε στη Γαλιά στις 23 Σεπτεμβρίου του 1983.
Την μαρτυρία αυτή την είχε ακούσει, από τον ηγούμενο του Βροντισίου, Νικόδημο, στις αρχές του 20ου αιώνα.
Συνήθιζε να την λέει ο ηγούμενος αυτή τη μαρτυρία στους Βορζανούς κάθε χρόνο, και συγκεκριμένα στις 20 Οκτωμβρίου, ημέρα της γιορτής του Αγίου.
Ο Νικόδημος, πέρα από ηγούμενος στο Βροντύσι, λειτουργούσε στα Βορίζα, καθώς και στα ξωκλήσια των Βοριζών.
Είχε δηλαδή και την ευθύνη της ενορίας των Βοριζών.
Βέβαια καλά γνωρίζουμε ότι τα χωριά, Βορίζα, Γαλιά, Μονόχωρο, είναι αδελφά χωριά, και αποτελούσαν πάντα ”συγκοινωνούντα δοχεία”.
Να σημειώσουμε, ότι η σπηλιά από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι και σήμερα, έπαιζε και παίζει ρόλο εκκλησίας, και αυτό το μαρτυρούν το πλήθος των παλιών εικόνων μέσα σε αυτή.
Τα τελευταία όμως χρόνια, έξω από τη σπηλιά κτίστηκε νέα εκκλησία, αλλά αυτή τη φορά, με τον Άγιο Γεράσιμο Ευρυτανίας και όχι Κεφαλληνίας.
Όλοι μας έχουμε ιερά υποχρέωση να αποδώσουμε σέβος και τιμή στη σπηλιά του Αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας, που σίγουρα δεν βρήκε τυχαία εδώ το τόπο, για να μονάσει.
Νοτιοδυτικά του Μονοχώρου βρίσκεται η μπιστολόβρυση, που κτίστηκε με συνεισφορά όλων των Μονοχωριανών και εγκαινιάστηκε το έτος 1928, όταν η Γαλιά αποτελούσε ακόμα αγροτικό Δήμο.
Νότια του Μονοχώρου ευρίσκεται τεράστια στέρνα που τροφοδοτείται ακόμα και σήμερα από τα νερά της Κουτσουνάρας.
Η στέρνα είχε κτιστεί τον καιρό της Τουρκοκρατίας και είχε χρηματοδοτηθεί από τον αγά των Κισσών.
Την χρηματοδότησε ο Κισσανός Αγάς, μετά που διαπίστωσε ότι κάποιος Μονοχωριανός είχε φυτέψει όλα τα χωράφια νότια του Μονοχώρου με αργουλίδες.
Την χρηματοδότησε να κτιστεί, να ποτίζονται οι αργουλίδες, να μεγαλώσουν και γίνουν ελιές.
Αποκλειστικό πειστήριο είναι ότι, όλα τα ελαιόδεντρα νότια της στέρνας και σε πολύ μακρινή απόσταση, φαίνονται να έχουν την ίδια ακριβώς ηλικία.
Οι σωζόμενες απογραφές του Μονοχώρου είναι οι εξής:
Απογραφή 1577, αναφέρεται σαν, Monoghoro de Galea προς διάκριση από το Monoghoro della Μarina, δηλαδή Γιαλομονόχωρο Οδηγητρίας.
Απογραφή 1583, αναφέρεται σαν, Μonoghoro de Gaglyά, με 86 κατοίκους.
Απογραφή 1630, αναφέρεται σαν, Μonoghoro de Galea.
Απογραφή 1671, αναφέρεται σαν, Μonoghoro Galya με 23 χαράτσα, δηλαδή 115 κατοίκους.
Απογραφή 1834, αναφέρεται σαν, Μonokhoro, με 3 χριστιανικές οικογένειες.
Απογραφή 1881, υπάγεται στο Δήμο Αμπελούζου, με 14 χριστιανούς και 17 Τούρκους κατοίκους.
Απογραφή 1900, υπάγεται στο Δήμο Γόρτυνας με 28 κατοίκους.
Απογραφή 1920, υπάγεται στο αγροτικό Δήμο Γαλιάς (και μετά κοινότητα Γαλιάς) με 28 κατοίκους.
Απογραφή 1928, συνεχίζει να υπάγεται στη Κοινότητα Γαλιάς με 58 κατοίκους.
Απογραφή 1940, με 51 κατοίκους.
Απογραφή 1951, με 66 κατοίκους.
Απογραφή 1961, με 82 κατοίκους.
Απογραφή 1971, με 77 κατοίκους.
Το Μονόχωρο τα τελευταία χρόνια έφθασε να κατοικείται από πολύ ελάχιστες οικογένειες, αλλά τα κτίσματα του όμως δεν πουλήθηκαν ποτέ στους ξένους.
Αντίθετα σήμερα, νέα ζευγάρια, παιδιά παλιών Μονοχωριανών, επιστρέφουν και επισκευάζουν τα σπίτια των γονέων τους, με σκοπό να κάμουν εκεί το δικό τους νοικοκυριό.
Πάγιο αίτημα όλων των κατοίκων του Μονοχώρου είναι, να αποκτήσουν τη δικιά τους ενορία, για να λειτουργείται η εκκλησία τους κάθε Κυριακή όπως και τα παλιά χρόνια.
Ο γράφων εύχεται σε όλους τους Μονοχωριανούς, Χρόνια Πολλά και καλά. Επίσης τους εύχεται, του χρόνου τέτοια μέρα να έχουν τη δικιά τους ενορία, ενώ τους υπόσχεται ότι θα προσφέρει όσες υπηρεσίες του είναι δυνατόν, για την επίτευξη του σκοπού αυτού.
