Του Ιωάννη Δρ. Κρουσανιωτάκη
Μια πτυχή της τοπικής ιστορίας της Γέργερης ,για την οποία γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα, είναι η ύπαρξη μοναστηριού στη Γέργερη.
Τον Αύγουστο του 2007,έγινε επιστημονικό συνέδριο στη Γέργερη με θέμα Ρούβας …ιστορία και πολιτισμός. Έγιναν σημαντικές ανακοινώσεις και παρουσιάστηκαν ενδιαφέροντα στοιχεία από σοβαρούς επιστήμονες για την περιοχή της «Πάνω Ρίζας».
Ένα από τα θέματα που παρουσιάστηκαν ήταν ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΩΝ ΚΙΣΤΕΡΚΙΑΝΩΝ ΣΤΗ ΓΕΡΓΕΡΗ 13Ος -14Ος ΑΙΩΝΑΣ. παρουσίαση έγινε από την ερευνήτρια διδάκτορα ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κυρία Αγγελική Πανοπούλου. Τόσο η κυρία Πανοπούλου όσο και η κυρία Χρύσα Μαλτέζου ,Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, ανέφεραν ότι στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας φυλάγονται έγγραφα, στα οποία μνημονεύεται το χωριό Γέργερη και το μοναστήρι των Κιστερκιανών αφιερωμένο στο Χριστό.
Ας κάνουμε όμως μια ιστορική αναδρομή για να δούμε, πώς βρέθηκαν οι δυτικοί μοναχοί στην ορεινή Γέργερη την εποχή εκείνη.
Μετά την Τέταρτη Σταυροφορία του 1204 δυτικοί μοναχοί Κιστερκιανοί, Δομινικανοί, Φραγκισκανοί κ.ά. κατέκλυσαν τον ελληνικό χώρο. Άλλοι από αυτούς εγκαταστάθηκαν στα ορθόδοξα μοναστήρια ,άλλοι ανέγειραν καινούργια.
Οι μονές που παραχωρούνταν σε κοσμικούς και κληρικούς ,ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών που προσέφεραν είτε κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας είτε κατά τη διάρκεια της κατάκτησης των βυζαντινών εδαφών, υπάγονταν στα μεγάλα Κιστερκιανά μοναστήρια της Δύσης. Ανάλογη πρακτική εφαρμόστηκε και στις περιοχές, που περιήλθαν στους Βενετούς. Έτσι το 1208 η βενετική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης δώρισε μοναστήρια και εδάφη στη θυγατρική Κιστερκιανή μονή του Αγίου Θωμά ,η οποία βρισκόταν στο Τορτσέλο της Βενετίας. Στην ίδια μονή ,παραχωρήθηκαν μοναστήρια και χωράφια της Κρήτης.H ύπαρξη μοναστηριών, άμεσα εξαρτημένα από τη Βενετία λειτουργούσαν ως θρησκευτικά ιδρύματα ,που φιλοξενούσαν, βοηθούσαν και επέβλεπαν την πνευματική και κοινωνική υποστήριξη των νέων εποίκων που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Τα εδάφη αυτά αποτελούσαν και πηγές οικονομικής εκμετάλευσης.
Όπως αναφέρει η ερευνήτρια Αγγελική Πανοπούλου, το Δεκέμβριο του 1217 ο δόγης της Βενετίας Pietro Ziani,θέλοντας να ευεργετήσει τους Κιστερκιανούς μοναχούς του Αγίου Θωμά τουΤορτσέλο, παραχώρησε στον Aimone,ηγούμενο του κοινοβίου, το ορθόδοξο μοναστήρι της Γέργερης, στην Κρήτη. Στη δωρεά συμπεριλαμβανόταν η ακίνητη περιουσία του μοναστηριού η οποία εκτεινόταν σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή και που σύμφωνα με το έγγραφο, απαγορευόταν να εκμισθωθεί ή να πουληθεί στο διηνεκές.
Ένα δεύτερο έγγραφο διαφωτίζει περισσότερο την υπόθεση. Το Μάιο του 1218 η κρατική δωρεά επικυρώθηκε και από το λατίνο Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Gervasio.Από το έγγραφο γίνεται γνωστό ότι το μοναστήρι ήταν αφιερωμένο στο Χριστό και δηλώνεται ότι θα ανήκει στο τάγμα των Κιστερκιανών.
Το 1276 ,όταν οι Κιστερκιανοί εγκατέλειψαν τα περισσότερα μοναστήρια τους στον ελληνικό χώρο επιστρέφοντας στη Δύση, συνέχισαν να λειτουργούν του Δαφνιού (στην Αθήνα),που πέρασε στα ελληνικά χέρια το 1458,καθώς και οι δύο κρητικές μονές, του Χριστού στη Γέργερη και της Παναγίας των Βαράγγων στο Χάνδακα (Ηράκλειο).
Ένα έγγραφο της 1ης Ιουλίου 1338,αναφέρει ότι οι μοναχοί του Αγίου Θωμά της Βενετίας καθιστούσαν πληρεξούσιο τους τον ευγενή Βίκτωρα Trevisan του Παύλου στο Χάνδακα και γενικότερα στην Κρήτη, προκειμένου να επανακτήσει την περιουσία του μοναστηριού, την οποία είχαν σφετεριστεί και ειδικότερα τις γαίες που ανήκαν στο μοναστήρι της Γέργερης. Στο τέλος του εγγράφου παρατίθενται τα ονόματα τριάντα δύο βιλάνων, δηλαδή εξαρτημένων καλλιεργητών, οι οποίοι με τις οικογένειες τους διέμεναν στο χωριό και καλλιεργούσαν τη γη του μοναστηριού.
Τα επόμενα χρόνια η μονή του Αγίου Θωμά της Βενετίας αγωνιζόταν να υπερασπίσει τις ιδιοκτησίες της από τις παραβάσεις των ενοικιαστών της. πολλά από τα ακίνητα που ανήκαν σε βενετικά μοναστήρια στην περιφέρεια της Κρήτης οι μοναχοί τους τα εγκατέλειψαν, περιοριζόμενοι στα εντός των τειχών των αστικών κέντρων. Δεν συνέβη όμως το ίδιο στην περίπτωση των γαιών της Γέργερης. Υπάρχουν ενδείξεις στην υπάρχουσα βιβλιογραφία για παραμονή της μονής της Γέργερης υπό τους Κιστερκιανούς μέχρι το 1669.
Σε συμβόλαιο του 1536 μαρτυρείται ότι ο Ιάκωβος Trivisan,εκμίσθωσε στο Μανούσο Μουσούρο επονομαζόμενο Κοντό, κάτοικο Γέργερης, ταβέρνα που βρισκόταν στο ίδιο χωριό επί τρία χρόνια προς 50 υπέρπυρα το χρόνο.
Τα παραπάνω στοιχεία είναι μερικά μόνο από αυτά που είναι δημοσιευμένα στα πρακτικά του επιστημονικού συνεδρίου, που έχει εκδώσει ο δήμος Ρούβα. Αναδεικνύουν μια άγνωστη πτυχή των δραστηριοτήτων των Κιστερκιανών στο νησί και ειδικότερα στη Γέργερη. Δεν γνωρίζουμε για πόσο καιρό έμειναν οι Καθολικοί στην περιοχή και πόσοι. Η ακίνητη περιουσία όμως συνέχισε να αποτελεί σταθερή πηγή εσόδων ως την ύστερη περίοδο.
Για το που ακριβώς ήταν το μοναστήρι είναι εξαιρετικά δύσκολο να το πούμε όπως αναφέρει και η ερευνήτρια. Ως πιθανή όμως περιοχή θα μπορούσε να θεωρηθεί η εκκλησία του Χριστού. Στοιχεία που συνηγορούν σ’ αυτήν την πιθανότητα είναι: η κοινή αφιέρωση στο όνομα του Χριστού. Η ύπαρξη πλούσιας πηγής εκεί κοντά <<Πέρα Βρύση>>. Οι προφορικές μαρτυρίες υπερήλικων κατοίκων, που μεταδόθηκαν από γενιά σε γενιά, ότι στον ίδιο χώρο υπήρχε παλαιότερος ναός.
Αυτά όμως θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μόνο με τη συμβολή της αρχαιολογικής έρευνας.
