Κείμενο – εικόνες: Μιχάλης Ανδριανάκης
Ένας λιγάκι περίεργος θαλάσσιος σχηματισμός στην ακραία από δυτικά της Κρήτης χερσόνησο της Γραμβούσας, δημιουργεί ένα κάπως μεγάλο και ασφαλές λιμάνι, το πρώτο που συναντούμε καθώς ερχόμαστε από την Ιταλία. Η προεξοχή από τον κυρίως κορμό της χερσονήσου, με το όνομα Τηγάνι στην υπεροχή (ο Θεός να την κρατήσει έτσι, γιατί εμείς….) παραλία του Μπάλου σχηματίζει το λιμάνι το οποίο προστατεύεται από τα νησιά Ήμερη Γραμβούσα, ή Γραμβούσα του Αγίου Νικολάου. (από το εκκλησάκι που υπάρχει στην παραλία-σήμερα των Αγίων Αποστόλων) και την εντελώς δυσπρόσιτη Άγρια Γραμβούσα. Πάνω στην πρώτη έχτισαν οι Βενετοί σε σχέδια του διάσημου μηχανικού Latino Orsini, ένα φρούριο, που καταλαμβάνει την επιφάνεια ενός μεγάλου βράχου. Πρόκειται για το τελευταίο οχυρωματικό έργο στο πλαίσιο της εσπευσμένης προσπάθειας των Βενετών να καταστήσουν την Κρήτη απόρρητη ενόψει της επικείμενης Οθωμανικής εισβολής. Και, όπως έλεγαν από την αρχή των μηχανικών, το φρούριο ήταν απόρρητο λόγω θέσης, υπήρχε μόνο ο φόβος της προδοσίας. Η νησίδα μαζί με τις άλλες της Σούδας και της Σπιναλόγκας, παρέμειναν αρκετά χρόνια στα χέρια των Βενετών μετά την άλωση της Κρήτης. Η Σούδα και η Σπιναλόγκα παραδόθηκαν στους Οθωμανούς το 1715, ενώ η Γραμβούσα παραδόθηκε με προδοσία το 1691 του Capitano Luca della Rocca, όπως σωστά είχαν προβλέψει οι μηχανικοί που το έχτιζαν.
Και αν δεν έπαιξε κανένα ρόλο στη διάρκεια του Κρητικού πολέμου, υπήρξε όμως έδρα του Κρητικού Συμβουλίου από το 1825, όταν καταλήφθηκε από τους επαναστάτες, σε μια προσπάθεια αναζωπύρωσης της επανάστασης στην Κρήτη. Και αν χάθηκε για δεύτερη φορά από παρεμβάσεις των ξένων Δυνάμεων, ας όψουν οι δικοί μας, που γλυκάθηκαν με την πειρατεία και ξεστράτισαν από τον αρχικό σκοπό, εξοργίζοντας τους πάντες.
Το λιμάνι της Γραμβούσας σε σχέδιο που δημοσιεύει ο G. Gerola, πιστή απεικόνιση της νησίδας και του φρουρίου από τον A.Oddi (1601) αεροφωτογραφία του 1985.
