Γράφει ο Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης*
Συνηθίζουμε να τονίζουμε τις πολλές και ένδοξες σελίδες της ιστορίας μας αλλά υπάρχουν και αρκετές μελανές, που δεν πρέπει να αγνοούμε για να μην τις επαναλάβουμε. Είναι φαίνεται στη μοίρα του ελληνισμού μετά κάθε εποποιία στην ιστορία του να ακολουθεί η κατάρα του διχασμού. Έτσι μετά τον θρίαμβο των περσικών πολέμων, ακολουθεί η εμφύλια φρίκη του πελοποννησιακού πολέμου. Μετά το μεγαλείο της μεγαλύτερης σε διάρκεια Αυτοκρατορίας στην ιστορία, του Ελληνικού Βυζαντίου, η διαίρεση ενωτικών ανθενωτικών, που οδηγεί στην άλωση. Μετά τους ασύλληπτους ηρωισμούς του 1821 ο αλληλοσπαραγμός. Μετά τον διπλασιασμό της Ελλάδας στους βαλκανικούς πολέμους, η διαμάχη Βενζελικών-βασιλικών που οδηγεί στη Μικρασιατική καταστροφή. Μετά το ηρωικό έπος του 1940 και την θρυλική αντίσταση, ο εμφύλιος και η αλληλοεξόντωση.
Ο Κολοκοτρώνης φυλακίζεται καταδικάζεται σε θάνατο αλλά με παρέμβαση του Όθωνα δεν εκτελείται. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, με προτροπή της κυβέρνησης, συνελήφθη για προδοσία από το πρωτοπαλίκαρο του Ιωάννη Γκούρα. Φυλακίζεται, βασανίζεται για να αποκαλύψει τους θησαυρούς του ενώ ήταν πάμπτωχος και θανατώνεται. Ο Καραϊσκάκης καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία ως προδότης της πατρίδας. Στον εμφύλιο μετά τη γερμανοκατοχή, ο αριστερός Ποδιάς εξοντώνεται από τα παλικάρια του συμπολεμιστή και καπετάνιου του, Μ. Μπαντουβά. Βίοι παράλληλοι.
Η αγάπη και η εκτίμηση του Ανδρούτσου προς το πρωτοπαλίκαρό του τον Γκούρα, ήταν απόλυτη. Είχε πει ότι: «εάν είχαμε άλλους χίλιους πολεμιστές σαν τον Γκούρα, θα παίρναμε την Πόλη… Τον Γκούρα να τον αγαπάτε, είναι παιδί δικό μου, καλό παλληκάρι… Ο Γκούρας ξεσπαθώνοντας και μεθώντας από τον πόλεμο, ωσάν γίγαντας τους Τούρκους εθέριζε, χωρίς να εμποδισθή το σπαθί του τελείως».
Ο Γκούρας αργότερα μετάνιωσε πικρά για την ιταμή πράξη του, που τον στιγμάτισε, θεωρώντας ότι τον παρέσυραν οι πολιτικοί. Λίγο πριν το τέλος του, ο Μακρυγιάννης του λέει: «Σου βάλαν υποψίες οι απατεώνες ότι θα σε σκοτώσω μ’ απιστιά εξαιτίας του Δυσσέα, οπού τον σκότωσες. Αδελφέ, δεν έπρεπε να γένη αυτό εις τον ευεργέτη σου, και ναρθή από σένα. Τώρα έγινε. Θυμήσου πόσα σου είπα εις την Αγόργιανη· ότι θα μας βάλουν να σκοτώνομεν ένας τον άλλον. Τότε μ’ άκουσες, δεν τόκαμες, ύστερα έγινε. Δάκρυσαν τα μάτια του του καημένου· τον έτυπτε η συνείδησή του δια το κάμωμα οπούκαμεν εις τον Δυσσέα» Βλ. Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, σ. 200.
Όμοιο σκηνικό και στην ηρωική κρητική αντίσταση. Ο αριστερός Ποδιάς ήταν πρωτοπαλίκαρο και υπασπιστής του Μ. Μπαντουβά μέχρι το 1943, με πολλά κατορθώματα στο ενεργητικό του, φέρνοντας σε πέρας δύσκολες αποστολές, παρ’ όλο που είχε διαπράξει εγκληματικές και ηθικές εκτροπές, όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Μ. Μπαντουβάς. Στον εμφύλιο αρχίζει μεταξύ τους πόλεμος αλληλοεξόντωσης. Τελικά οι δυνάμεις της χωροφυλακής του στρατού και του Μπαντουβά τον εγκλωβίζουν στον Αμαριώτικο Ψηλορείτη. Τον σκοτώνουν, τον αποκεφαλίζουν και το κεφάλι του σε ξύλο πάνω το φέρνουν στην Αγία Βαρβάρα, όπου περίμενε ο Μ.Μπαντουβάς, μαζί με το τραυματισμένο χέρι του, από την απόπειρα εναντίον του για λόγους ηθικής, του Οπλαρχηγού Μπουτζαλή. Σημειώνει ο Μ.Μπαντουβάς: «Αυτό με στενοχώρησε πολύ, διότι εκτός που ήτον βάρβαρο, ήτο και ψυχικό τραύμα στην ψυχή μου για ένα παλαιό μου συνεργάτη, όπου έτρεφα μεγάλη αγάπη και εμπιστοσύνη κατά την εποχή όπου τον είχα υπό τας διαταγάς μου. Από κει εβαδίσαμε για το Ηράκλειο». Πρακτικές που υπήρξαν και από τις δύο πλευρές πανελλαδικά και θύμιζαν τουρκικές βαρβαρότητες.
Όλα αυτά γίνονται αιτία υποτίμησης των ηρώων: Δικτάτορας ο Καποδίστριας, παραλήρημα έπαθε ο Μακρυγιάννης, ύποπτος ο Καραϊσκάκης, φιλάργυρος ο Κολοκοτρώνης, τουρκόφιλος ο Ανδρούτσος, ιδιοτελής ο Μπαντουβάς, ανέντιμος ο Ποδιάς, για την καριέρα τους φρόντιζαν τα πολιτικά πρόσωπα της αντίστασης, τις προαγωγές τους κοίταζαν οι αξιωματικοί στη γερμανοκατοχή και άλλα παρόμοια. Δηλαδή δεν έπρεπε να ελευθερωθούμε επειδή οι πρωταγωνιστές είχαν ανθρώπινες αδυναμίες; Η αποκαθήλωση των ηρώων παρά τις αδυναμίες τους, είναι άδικη, ένδειξη ασέβειας και αγνωμοσύνης, άλλωστε υπήρχαν και πολλοί ακέραιοι, ήρωες και απλοί αγωνιστές.
Ο τουρκοφάγος Νικηταράς, ο οποίος σε ένα εξάμηνο στην επανάσταση σκότωσε με τα χέρια του 300 Τούρκους, μετά τη φυλάκισή του στον εμφύλιο, πέθανε εγκαταλελειμμένος, πάμφτωχος και τυφλός ζητιανεύοντας στην Αθήνα. Η εφοπλίστρια της εποχής Μπουμπουλίνα σκοτώθηκε από Έλληνα χωρίς περιουσία, αφού όλα της τα καράβια τα έδωσε στην επανάσταση, όπως και η Μαντώ Μαυρογένους κ.ά.
Δεν ήταν αλάθητοι, ούτε άγιοι οι αγωνιστές της ελευθερίας, αλλά άνθρωποι με πάθη και αδυναμίες. Μα γι’ αυτό είναι ακόμη πιο θαυμαστό το επίτευγμά τους. Αυτοί οι κληρικοί και λαϊκοί, οι άνδρες και οι γυναίκες, οι γραμματιζούμενοι και οι αγράμματοι, οι πλούσιοι και οι φτωχοί, οι ηγέτες και ο απλός λαός, κατόρθωσαν το ακατόρθωτο. Μας ελευθέρωσαν από τους Τούρκους και από τους Γερμανούς, οι οποίοι τόσα δεινά προκάλεσαν στο έθνος. Χωρίς τις θυσίες τους το 1821, δεν θα είχαμε ελευθερωθεί, δεν θα υπήρχε το κίνημα του φιλελληνισμού και η αλλαγή της πολιτικής των Μ. Δυνάμεων για την επανάσταση. Αλλά και χωρίς τη συντριβή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου από τις μεγάλες δυνάμεις (Ρωσία-Αγγλία-Γαλλία) στη ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827, «τη μεγαλύτερη καταστροφή στόλου στην ιστορία», αλλά και η τελευταία ναυμαχία με ιστιοφόρα στην ιστορία, η επανάσταση δεν θα είχε αποτέλεσμα, όπως 20 άλλες πριν απ’ αυτήν. Η απελευθέρωση μας κρίθηκε και από όλα αυτά γεγονότα .
Δεν διαγράφουμε την προσφορά των ηρώων για τα όποια λάθη και αδυναμίες τους, αλλά ούτε τα τυχόν εγκλήματά τους, στο όνομα των κατορθωμάτων και ηρωισμών τους. Τα λάθη τους ήταν σταγόνα στον ωκεανό, μπροστά στην προσφορά τους. Είμαστε αντικειμενικοί και όχι προκατειλημμένοι. Αυτός είναι ο άνθρωπος. Συγχρόνως «άνθρωπος μέγας και άνθρωπος μηδέν». Το καλό και το κακό, ο Θεός και ο διάβολος, η αρετή και η κακία, συνυπάρχουν μέσα του. Εξαρτάται πιο κάθε φορά υπερισχύει
* Ο Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης είναι Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
