Γράφει ο Γιώργος Ανδρεαδάκης*
Η χώρα μας καλύπτει έκταση 132 εκατομμύρια στρέμματα. Το τριάντα τοις εκατό (30%) τη ολικής έκτασης αποτελούν την καλλιεργήσιμη γεωργική γη, με περίπου 45 εκατομμύρια στρέμματα.
Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της η χώρα μας, ήταν παραδοσιακά γεωργική χώρα.
Από το 1974 και μετά άρχισε να αλλάζει, και σήμερα απασχολείται με την γεωργία κάτω από 10% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού και συμμετέχει με περίπου5% στο Α.Ε.Π. (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) της χώρας.
Η τροφή είναι ο καταλύτης των κοινωνικών αλλαγών, της πολιτικής οργάνωσης, τη βιομηχανικής και οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και των στρατιωτικών συγκρούσεων.
Πάνω από 35 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασιτία στο πλανήτη. Πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι υποσιτίζονται. Κάθε 3 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από την πείνα, την έλλειψη πρόσβασης στο νερό και από ασθένειες. Τα στοιχεία αυτά αυξάνουν δραματικά τα τελευταία χρόνια.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.). αναγνωρίζοντας την κρισιμότητα της κατάστασης, στο τομέα της παραγωγής και της διάθεσης των τροφίμων, έχει θέσει έχει θέσει ως πρώτο από τους οκτώ στόχους της χιλιετίας την ικανοποίηση των απαιτήσεων σε τρόφιμα και ως έβδομο στόχο την περιβαλλοντική αειφορία του πλανήτη μας.
Στην Ελλάδα η έναρξη κατασκευής των θερμοκηπίων με κάλυψη από πλαστικό, για εμπορική καλλιέργεια ξεκίνησε τον χειμώνα του 1955-1956 σε μια μικρή έκταση δυο περίπου στρεμμάτων στην περιοχή της Ιεράπετρας.
Έκτοτε η έκταση των θερμοκηπίων με κάλυψη κυρίως από πλαστικό, αλλά και αυτών με γυαλί αυξάνονταν σταδιακά χρόνο με το χρόνο.
Η κατασκευή χαμηλών σκέπαστρων για καλλιέργεια λαχανικών εκτός εποχής επίσης ξεκίνησε το 1956 (π.χ. καρπούζι, πεπόνι, φράουλα κ.λπ.). Η καλλιέργεια κηπευτικών στα θερμοκήπια έχει παράδοση στη Κρήτη κοντά στα 60 χρόνια (αρχίζει το 1960).
Το 1998 η γεωργική κατανομή των θερμοκηπίων βάσει των στοιχείων της Στατιστικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Γεωργίας ήταν για την Κρήτη γύρω στα 16.000 στρέμματα, Πελοπόννησο και Δυτική Ελλάδα γύρω στα 7.000 στρέμματα, Αττική και νήσοι γύρω στα 3.000 στρέμματα κ.λπ., σύνολο γύρω στα 38.000 στρέμματα.
Σήμερα έχουμε στην Κρήτη γύρω στα 28.000 στρέμματα και στην Ελλάδα πάνω από 60.000 στρέμματα.
Στα θερμοκήπια της Κρήτης καλλιεργούνται: τομάτα, αγγούρι, μελιτζάνα, πιπεριά, φασολάκι, πεπόνι, καρπούζι, κολοκύθι, φράουλα, μπανάνα (Άρβη και Μάλια) κ.λπ. Ανθοκομικά φυτά και πολλαπλασιαστικό υλικό.
Η υποτυπώδης καλλιέργεια των λαχανικών άρχισε με την εγκατάσταση του ανθρώπου σε μόνιμους τόπους διαμονής. Η βελτίωση της καλλιέργειας είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη των ανθρώπινων πολιτισμών.
Λεπτομερείς περιγραφές που αφορούν τα είδη και τις ποικιλίες των λαχανικών ειδών, τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες, τις απαιτήσεις τους και τη χρησιμότητα τους στη διατροφή του ανθρώπου έχουν καταγραφεί από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς όπως Πλάτων, Θεόφραστος, Αριστοτέλης και Ρωμαίους συγγραφείς Πλίνιος, Πολίων κ.λπ.
Οι σημαντικότερες αλλαγές στα συστήματα καλλιέργειας των λαχανικών σημειώθηκαν στον 20ο αιώνα και ιδιαίτερα από το 1950 και μετά. Οι αλλαγές αυτές σε συνδυασμό με την ταχύτατη ανάπτυξη των γεωπονικών επιστημών και ιδιαίτερα με την αποτελεσματικότητα της γενετικής βελτίωσης των φυτών συνετέλεσαν στη θεαματική άνοδο των στρεμματικών αποδόσεων των κηπευτικών ειδών.
Έτσι η αγορά, για να καλυφθεί εφοδιάζεται σήμερα με λαχανοκομικά προϊόντα σ’ όλη την διάρκεια του χρόνου καθόσον τα φυτά αναπτύσσονται είτε στο φυσικό περιβάλλον, είτε καλλιεργούνται σε περιοχές ή ειδικά διαμορφωμένους χώρους, όπου τους παρέχεται η προστασία από δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Ο κλάδος της Γεωπονικής Επιστήμης που ασχολείται με τα λαχανικά καλείται Λαχανοκομία. Τα λαχανοκομικά προϊόντα κατέχουν βασική θέση στο διαιτολόγιο του ανθρώπου και συνεισφέρουν στην υγιεινή διατροφή, τόσο με τα συστατικά που περιέχουν (βιταμίνες, νερό, ζάχαρη, πρωτεΐνες, λίπη, αντιοξειδωτικά κ.λπ.). όσο και με τις απαράμιλλες γεύσεις που προσφέρουν στα γεύματα συμβάλλοντας έτσι στο «άνοιγμα» της όρεξης και στη σωστή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού.
Σήμερα η γεωγραφική κατανομή των θερμοκηπίων στο νησί μας είναι στα Χανιά γύρω στα 3.000 στρέμματα κυρίως στις περιοχές Κουντούρα, Φαλάσαρνα, Πλάτανος και Ελαφονήσι, στο Ρέθυμνο γύρω στα 200 στρέμματα, κυρίως στον Πλακιά, στο Ηράκλειο περίπου στα 8.000 στρέμματα κυρίως στο Τυμπάκι, Μοίρες, Γαλλιά, Αντισκάρι, Άγιος Κύριλλος, Πλώρα, Μιαμού, Λέντα, Βαγιονιά, Ασήμι, Κερατόκαμπο, Άρβη, Ψαρή Φοράδα, Συκολόγο Καβροχώρι Φόδελε κ.λπ., και τέλος στο Λασίθι πάνω από 16.000 στρέμματα Ιεράπετρα, Μακρύ Γυαλό κ.λπ.
Ζούμε σε επίπεδο της διακίνησης των τροφίμων κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των αγορών, των πολυεθνικών και των μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ, που επιβάλλουν νέα διατροφικά πρότυπα ενώ οι παραγωγοί βιώνουν την ασυδοσία της αγοράς.
Πέντε μεγάλες εταιρείες έχουν ξαμοληθεί σε ένα ανελέητο πόλεμο ελέγχου των δρόμων διατροφής επενδύοντας τεράστια κεφάλαια και ιδιαίτερα στα γενετικά μεταλλαγμένα.
Στόχος είναι να ελέγξουν, ό,τι καλλιεργείται στο πλανήτη, από την μια με τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και από την άλλη με το πολλαπλασιαστικό υλικό. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού επιχειρείται κεντρικός έλεγχος του γενετικού υλικού. Για να δούμε την αξία και την βαρύτητα του πολλαπλασιαστικού υλικού: ένα κιλό χρυσάφι πλησιάζει τα 53.000 € (ευρώ), ενώ ένα κιλό σπόρος τομάτας πλησιάζει τα 80.000 € (ευρώ).
Για την χώρα μας μονόδρομος είναι η ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής και η ζωντανή ύπαιθρος. Καμία χώρα στον πλανήτη δεν πέτυχε ανάπτυξη, εάν πρώτα δεν ανέπτυξε τον αγροτικό τομέα με εξαίρεση δυο «χώρες» που είναι η Σιγκαπούρη και το Χόνγκ Κόνγκ.
Χρειαζόμαστε σχέδιο-πολιτική σε βάθος χρόνου που θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες της χώρας και θα συνδέεται με τους άλλους τομείς όπως την βιομηχανία τροφίμων και τον τουρισμό. Παράλληλα θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του την διεθνή αγορά και την προστασία του περιβάλλοντος.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑ
Στόχος πρέπει να είναι να αυξηθούν οι στρεμματικές αποδόσεις ποσοτικά και ποιοτικά, να ελαττωθεί το κόστος παραγωγής για να αποκτήσουν οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου κυρίως γίνεται η διάθεση της παραγωγής.
Η ποιοτική αύξηση της παραγωγής, η βελτίωση των υποδομών, οργάνωση των μεταφορών, η καλύτερη πρόσβαση στα οδικά δίκτυα γίνεται περισσότερο επείγουσα δεδομένου, ότι τα τελευταία χρόνια με την αλματώδη ανάπτυξη του κλάδου των κηπευτικών υπό κάλυψη, ιδίως στις ανταγωνίστριες χώρες Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Βέλγιο, Ισραήλ, Τουρκία, Μαρόκο, Αλγερία, Αίγυπτο, Αιθιοπία, έχει αυξηθεί η προσφορά βελτιωμένης ποιότητας, στην διεθνή αγορά. Έχουν δημιουργηθεί συνθήκες πολύ σκληρού ανταγωνισμού στις αγορές των προϊόντων αυτών.
Σήμερα ο Μέσος Κλήρος στα θερμοκήπια στο νησί μας είναι 4-6 στρέμματα και πρέπει να μεγαλώσει. Μόνος δρόμος είναι να υπάρξουν δυνατά συλλογικά σχήματα (συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών) και εναλλακτικά σχήματα αλληλέγγυας οικονομίας.
Σε κάποιες περιοχές λειτουργούν ακόμη τα παλιά ξύλινα θερμοκήπια χωρίς παράθυρα οροφής, πολύ χαμηλά κ.λπ. Πολλά θερμοκήπια στερούνται σίτες (στα παράθυρα και στις πόρτες για τα έντομα) θερμοκουρτίνες, υπεδάφια θέρμανση, βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους, αποθήκες συλλογής βρόχινου νερού ενώ η κάλυψη με γυαλί πρέπει να επεκταθεί.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει τάση για μεγάλες σύγχρονες μονάδες και βόρεια Ελλάδα και Παγκόσμια από μεγάλες εταιρείες των 100,200,300 στρεμμάτων κ.λπ.
Η αμειψισπορά βοηθά στην καλύτερη θρέψη των φυτών και στη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους. Ηλιοαπολύμανση βοηθάει στην αντιμετώπιση ζιζανίων, ασθενειών του εδάφους και εχθρών των καλλιεργειών. Η χρήση εντομοαποθητικών φυτών, κοπριάς από ζώα, αποδομημένη ή οργανικής από χουμοποίηση των υπολειμμάτων των καλλιεργειών, ως μέλος της βασικής λίπανσης (και όχι τα υπολείμματα των καλλιεργειών να τα πετάμε έξω από τα θερμοκήπια, που αυτόματα μετατρέπονται σε εστίες ασθενειών). Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στέμφυλά και λιόφυλλα αποδομημένα (χουμοποίηση).
Η αγρανάπαυση, η τοποθέτηση εντόμων επικονιαστών στις καλλιέργειες και όχι χημικές παρεμβάσεις (όπως έχει υιοθετηθεί από πολλούς παραγωγούς), ο εμβολιασμός και η ολοκληρωμένη φυτοπροστασία.
Η εφαρμογή των συστημάτων ποιότητας συμβάλλει θετικά στη βελτίωση, όχι μόνο των διαδικασιών της πρωτογενούς παραγωγής, αλλά και στη παραγωγή υγιεινών και ασφαλών τροφίμων. Επίσης στην παραγωγή αποδεκτών προϊόντων από τις διεθνείς αγορές.
Παραγωγή, λοιπόν, ποιοτικών προϊόντων με ταυτότητα.
Ξεχωριστή έμφαση πρέπει να δοθεί στη Βιολογική Καλλιέργεια και όλα να είναι ενσωματωμένα σε ένα σχέδιο ήπιας ανάπτυξης με βάση τα νέα δεδομένα που καθορίζονται από την κλιματική αλλαγή.
Η καλλιέργεια στο θερμοκήπιο θεωρείται εντατική με δυο καλλιέργειες την χρονιά, πολλές φορές, που σημαίνει ότι οι παραγωγοί, οι καταναλωτές, οι γεωτεχνικοί που στηρίζουν τεχνικά τους παραγωγούς, πρέπει να προστατεύονται από τα φυτοφάρμακα, τα λιπάσματα, τον ήλιο κ.λπ.
Βασική αρχή είναι η συνεχής εκπαίδευση για αύξηση των γνώσεων των παραγωγών και των γεωτεχνικών, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της γεωργικής έρευνας και σύνδεση της με την παραγωγή.
Έχουμε το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο (ΕΛ.ΜΕ.ΠΑ) με την Σχολή Γεωπονίας, το ΙΤΕ τα ερευνητικά ιδρύματα κ.λπ. για τα οποία πρέπει να είμαστε υπερήφανοι, αλλά να τα αξιοποιούμε.
Στελέχωση των υπηρεσιών του γεωργικού τομέα, που είναι γερασμένες και αποστελεχωμένες και παράλληλα αναδιάρθρωση και ενοποίηση υπηρεσιών.
Δεν δεχόμαστε η αύξηση των τροφίμων να περάσει και να πραγματοποιηθεί με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα.
Η κρητική διατροφή, όσο λιτή και να ήταν, αποδείχθηκε η πλέον υγιεινή διατροφή του σήμερα, γνωστή ως μεσογειακή διατροφή.
Με πυρήνα αυτό το πρότυπο μπορούμε να εμπνευστούμε, και να δημιουργήσουμε ένα νέο ευρωπαϊκό διατροφικό πολιτισμό.
Να καθιερωθεί η εκπαίδευση των καταναλωτών σχετικά με την αξία και την επιλογή ποιοτικών τροφίμων, γιατί η καλή διατροφή είναι ασπίδα υγείας, αρχίζοντας από το σχολείο.
Η συμβολή των οικονομικών μεταναστών στη συγκράτηση του κόστους παραγωγής, στον αγροτικό τομέα, ιδιαίτερα στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, υπήρξε αναμφισβήτητη, έφερε όμως και παρενέργειες, όπως να απομακρύνει κάποιους παραγωγούς από την καθημερινότητα και την φροντίδα της παραγωγής.
Οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες στη Κρήτη έχουν προοπτικές, μέσα σ’ ένα συνολικό πλαίσιο όπου η Αγροτική παραγωγή και ο Τουρισμός στο νησί, να μην αποτελούν παράλληλες δράσεις, αλλά επιβάλλεται προς όφελος και των δυο τομέων, να αποτελούν ενιαίους τομείς της οικονομίας.
Η απουσία στοιχειώδους εθνικού σχεδιασμού δείχνει, ότι όλα εξαντλούνται στις αποζημιώσεις και στις επιδοτήσεις, και ο παραγωγός των θερμοκηπιακών καλλιεργειών το ξέρει και το γνωρίζει καλά, βιώνει όντας την παντελή ανυπαρξία του κράτους.
* Ο κ. Γιώργος Ανδρεαδάκης είναι Τεχνολόγος Γεωπόνος, Επίτιμος Πρόεδρος Τεχνολόγων Γεωπόνων Ανατολικής Κρήτης, Πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ηρακλείου (Ε.Α.Σ.Η.), εκπρόσωπος των εργαζομένων της Ε.Α.Σ.Η. το διάστημα 2000-2007.Μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία.
