Γιαλομονόχωρο! Οικισμός της επαρχίας Καινούργιου, ν. Ηρακλείου. Σήμερα δεν υπάρχει. Αναφέρεται από το Fr. Barozzi (f” 23ν) Monoghoro della marina (marina = η γιαλιά, ο γιαλός, αιγιαλός). Από τον Καστροφύλακα (ΚΙ03) Monoghoro della marina με 207 κατ. το 1583, από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. ν, σ. 118) Monoghoro della Marina το
1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρονται δυο οικισμοί, το Monoghoro Galya με 23 χαράτσα (Ν. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις, Β’ ,σ. 124). Πρόκειται, φυσικά, γιά το Μονόχωρο τής Γαλιάς, που είναι κοντά στο χωριό Γαλιά τής ίδιας επαρχίας.
Στο ερειπωμένο χωριό σήμερα που έχει τα χειμαδιά της η οικογένεια Γαρίπα (Ζαχαριουδάκηδες) από τη Νύβριτο του Δήμου Γόρτυνας, υπάρχει ο Ιερός ναός της Αγίας Σοφίας, που ανήκει στην ενορία Πηγαϊδακίων.
Σήμερα το πρωί έγινε Θεία Λειτουργία όπου λειτούργησε ο αειθαλής παπα – Σωκράτης Τσικνάκης από το Πετροκεφάλι, λειτουργός σε πολλά εκκλησάκια των νοτιοδυτικών Αστερουσίων…
Αρκετοί οι προσκυνητές και φέτος με αρκετές αρτοπλασίες.
Η Αγία Σοφία στο Γιαλομονόχωρο ανήκει στην Ενορία Πηγαϊδακίων…
(Φωτογραφίες Αλέκος Γουλιελμάκης. Στοιχεία του κειμένου από τον αείμνηστο Στέργιο Σπανάκη).
