Με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού κυρίας Λίνας Μενδώνη, μετά από θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, η οποία δημοσιεύθηκε το απόγευμα της 29ης Μάϊου 2025, η χρήση των Ενετικών Τειχών περιέρχεται ξανά, για δέκα χρόνια (με δυνατότητα ανανέωσης), στον Δήμο Ηρακλείου. Η τελευταία, πενταετής, παραχώρηση των Τειχών στο Δήμο είχε λήξει το 2008.
Η παραχώρηση των Νεωρίων θα τεθεί σε δεύτερο χρόνο, αφού δρομολογηθούν συνολικά τα προγραμματιζόμενα έργα αποκατάστασής τους.
Με την απόφαση της παραχώρησης ανοίγει ο δρόμος για την υποβολή στο Ελεγκτικό Συνέδριο της ολοκληρωμένης Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης (ΠΣΠΑ) για το έργο «Προστασία, αξιοποίηση και ανάδειξη της Ενετικής Οχύρωσης και των Νεωρίων του Ηρακλείου», μετά την πρόσφατη έγκρισή της από τη Δημοτική Επιτροπή του Δήμου Ηρακλείου και την Περιφερειακή Επιτροπή της Περιφέρειας Κρήτης, και τις σχετικές δεσμεύσεις πιστώσεων από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Συμβαλλόμενοι στην δεκαετή ΠΣΠΑ (2025-2035, με δυνατότητα ανανέωσης) είναι το Υπουργείο Πολιτισμού, η Περιφέρεια Κρήτης, ο Δήμος Ηρακλείου και ο Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ).
Ο Δήμαρχος Ηρακλείου Αλέξης Καλοκαιρινός εκφράζει τις θερμές ευχαριστίες του Δήμου Ηρακλείου
- στην Υπουργό Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη για την ηγεσία της σ’ αυτή τη σύνθετη και κοπιώδη προσπάθεια που αναλήφθηκε σε στενή συνεργασία από την πρώτη σχεδόν μέρα εγκατάστασης της νέας δημοτικής αρχής και για την εμπιστοσύνη της την οποία διαβεβαιώνει ότι ο Δήμος Ηρακλείου θα τιμήσει,
- στον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρο Αρναουτάκη, σταθερό διαχρονικό συμπαραστάτη και καταλύτη σε κρίσιμες αποφάσεις,
- στην πρόεδρο του ΟΔΑΠ κυρία Νικολέττα Διβάρη-Βαλάκου και στα στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού, τόσο σε κεντρικό όσο και σε τοπικό επίπεδο, για την αγαστή συνεργασία και την επίλυση ζητημάτων που ανέκυψαν κατά τη σύνταξη της Προγραμματικής Σύμβασης,
- στους άμεσους πολιτικούς συνεργάτες, Αντιδημάρχους Τεχνικών Υποδομών Γιώργο Σισαμάκη, Πολιτισμού Ρένα Παπαδάκη, Περιβάλλοντος Νίκο Γιαλιτάκη, Οικονομικών Γιώργο Αγριμανάκη και Αναπτυξιακού Προγραμματισμού Τάσο Τσατσάκη.
- στα στελέχη του Δήμου, και ιδιαίτερα στα στελέχη του γραφείου Παλιάς Πόλης του Δήμου Ηρακλείου Εύη Παπαδάκη και Κάλλια Νικολιδάκη καθώς και στους ειδικούς συμβούλους του Δημάρχου Ρίτα Χαιρέτη και Σπύρο Δοκιανάκη, για την ικανότητα και την αφιέρωση σε μια ακάματη και αποτελεσματική προσπάθεια δεκαέξι μηνών ως σήμερα που κατέληξε στο ολοκληρωμένο κείμενο της Προγραμματικής Σύμβασης μετά από πολλαπλές διαδοχικές εκδοχές.
Στη Προγραμματική Σύμβαση περιλαμβάνονται συνολικά 34 αντικείμενα, από τα οποία τα 23 αφορούν μελέτες, υπηρεσίες και προμήθειες και τα 11 έργα. Ο συνολικός προϋπολογισμός ανέρχεται στο ποσό των 22.570.971,15 ευρώ (συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ) και καλύπτεται από πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού ύψους 10.768.956,02 ευρώ και από πόρους του Δήμου Ηρακλείου ύψους 11.802.015,13 ευρώ. Από το σύνολο του προϋπολογισμού, περισσότερα από 15 εκατομμύρια προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) καθώς αφορούν σε έργα που έχουν εγγραφεί στη Στρατηγική Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης του Δήμου Ηρακλείου (ΣΒΑΑ) η οποία εγκρίθηκε τον Οκτώβριο του 2024.
Τα έργα και οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνονται στην Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης, συνοπτικά:
– Η ανάπτυξη ολοκληρωμένου συστήματος σήμανσης και προβολής του ισόπεδου τμήματος των Τειχών, από τον προμαχώνα του Αγ. Ανδρέα έως τον προμαχώνα Βιτούρι, με τη δημιουργία μιας γραμμικής πορείας που θα αναδεικνύεται με σημειακές επεμβάσεις, κατά μήκος ενός ανοικτού και μη διακοπτόμενου οπτικού πεδίου.
– Η δημιουργία μόνιμης Έκθεσης Ενθυμημάτων Εθνικής Αντίστασης στη Στοά Μακάσι, με εργασίες διαμόρφωσης εσωτερικά και εξωτερικά του χώρου, για να αποτελέσει ένα συμβολικό χώρο Μνήμης της Εθνικής Αντίστασης της Κρήτης.
– Οι αρχαιολογικές έρευνες και οι εργασίες για την στερέωση και τη στατική αποκατάσταση του παραθαλάσσιου τμήματος των Ενετικών Τειχών Ηρακλείου.
– Η μελέτη αντιδιαβρωτικής προστασίας της παράκτιας ζώνης της παλιάς Ηλεκτρικής, στον κόλπο του Δερματά και στην περιοχή δυτικά του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, όπου έχει διαπιστωθεί έντονη διάβρωση.
– Η οργάνωση εποπτικής έκθεσης για την ιστορία της πόλης του Ηρακλείου με τίτλο «Ηράκλειο – 40 αιώνες ιστορίας» στην πύλη Παντοκράτορα.
– Η μελέτη σύνδεσης του προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα με το θαλάσσιο τείχος, με σκοπό τη σύνδεση και των πεζοδρόμων – ποδηλατοδρόμων των τειχών, με τα ήδη διαμορφωμένα δίκτυα στο δυτικό παραλιακό μέτωπο.
– Η μελέτη διαμόρφωσης χώρων στάθμευσης επισκεπτών του μνημείου, καθώς και τουριστικών λεωφορείων, σε τμήματα του μνημείου όπως στα εσωτερικά πρανή των προμαχώνων Αγ. Ανδρέα Παντοκράτορα, στην Λ. Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, στο μικρό τριγωνικό πλάτωμα που έχει διαμορφωθεί σε επίπεδο λίγο ψηλότερο από τη λεωφόρο Πλαστήρα, εσωτερικά του προμαχώνα Μαρτινέγκο, στο τμήμα της ανατολικής τάφρου του προμαχώνα Ιησού, επί της οδού Χαρ. Τρικούπη και στο τμήμα της ανατολικής τάφρου περιμετρικά του ερειπωμένου κτηρίου των Κυλινδρόμυλων Καστρινάκη, επί της Λ. Ικάρου.
– Η μελέτη ανάδειξης και αποκατάστασης των χαμηλών πλατειών και στοών των Ενετικών Τειχών, με τη δημιουργία χώρων επίσκεψης, πολιτιστικών εκδηλώσεων και αναψυχής. Οι χώροι αυτοί είναι:
- Η βορειοδυτική χαμηλή πλατεία και στοά του προμαχώνα Παντοκράτορα,
- Η βορειοδυτική χαμηλή πλατεία (νυν ανοιχτό θέατρο Βηθλεέμ) και η νοτιοανατολική χαμηλή πλατεία (νυν ανοιχτός κινηματογράφος Βηθλεέμ) του προμαχώνα Βηθλεέμ, με τις αντίστοιχες στοές.
- Η δυτική χαμηλή πλατεία του προμαχώνα Μαρτινέγκο.
- Η βορειοανατολική χαμηλή πλατεία (πλησίον της έκθεσης Ν. Καζαντζάκη) του προμαχώνα Ιησού,
- Η νοτιοδυτική χαμηλή πλατεία και στοά του προμαχώνα Βιτούρι,
- Το βορειοανατολικό τμήμα του προμαχώνα Βιτούρι (νυν άλσος προσκόπων),
- Η πύλη του Αγίου Γεωργίου.
- Η ομώνυμη πύλη του προμαχώνα Σαμπιονάρα.
– Η μελέτη φωτισμού ανάδειξης του συνόλου του μνημειακού περιβόλου, των πυλών και της τάφρου.
– Η μελέτη προσβασιμότητας (κάθετη σύνδεση) στον επιπρομαχώνα Μαρτινέγκο (τάφος Ν. Καζαντζάκη).
– Η επικαιροποίηση της οικονομοτεχνικής μελέτης για τη διαχείριση και λειτουργία του μνημείου της ενετικής οχύρωσης και η δημιουργία Κανονιστικού Πλαισίου.
– Η εκπόνηση γενικού σχεδίου Master-Plan για την παραλιακή ζώνη (παράκτιο τείχος και ευρύτερη περιοχή των Ενετικών Νεωρίων), προκειμένου να προσδιοριστούν οι χρήσεις και οι μελλοντικές παρεμβάσεις στο παραλιακό μέτωπο.
– Η μελέτη εξωραϊσμού, ανάπλασης και διαμόρφωσης της δυτικής τάφρου της οδού Εφόδου.
– Η μελέτη εξωραϊσμού – διαμόρφωσης της δυτικής τάφρου του προμαχώνα Βηθλεέμ και του προμαχώνα Μαρτινέγκο, από το Κομμένο Μπεντένι έως το Κηποθέατρο Ν. Καζαντζάκη, με χώρους άθλησης και αναψυχής, η μελέτη ανακαίνισης του αναψυκτήριου και απομάκρυνσης της Υπηρεσίας Πρασίνου του Δήμου Ηρακλείου από την τάφρο.
– Η επικαιροποίηση της μελέτης για τη στερέωση, αποκατάσταση και στατική επάρκεια των στρογγυλών τμημάτων και του Προμαχώνα Μαρτινέγκο.
– Η μελέτη διαμόρφωσης και ανάπλασης του πάρκου Νεολαίας που βρίσκεται στην ανατολική τάφρο των τειχών, κάτω από τον Προμαχώνα Σαμπιονάρα.
– Η μελέτη διαμόρφωσης και ανάπλασης του Προμαχώνα Σαμπιονάρα, νυν εγκαταστάσεις ΟΑΑ Ηρακλείου.
– Η προμήθεια και εγκατάσταση συστημάτων ασφαλείας με κάμερες για την προστασία και εποπτεία του μνημείου.
– Η δημιουργία και λειτουργία βάσης δεδομένων για το Μνημείο της ενετικής οχύρωσης Ηρακλείου, με σκοπό την καταγραφή επεμβάσεων και την εν γένει παρακολούθηση του αντικειμένου της ΠΣΠΑ.
– Οι πολιτιστικές, εκπαιδευτικές και αθλητικές εκδηλώσεις στα Ενετικά Τείχη με τη συμμετοχή κοινού σε όλη τη διάρκεια του έτους. Μεταξύ αυτών, το «Φεστιβάλ των Τειχών – Candia Walls Festival» του Δήμου Ηρακλείου, ένας νέος θεσμός που έχει ως στόχο την ανάδειξη και ενσωμάτωση των Ενετικών Τειχών της πόλης στην πολιτιστική ζωή των κατοίκων της και των επισκεπτών της. Το Υπουργείο Πολιτισμού θα συνεχίσει να συντρέχει την διοργάνωση του Φεστιβάλ των Τειχών καθ’ όλη τη διάρκεια ισχύος της ΠΣΠΑ.
– Η δημιουργία πωλητηρίου στο συγκρότημα των Ενετικών Νεωρίων στο Βενετσιάνικο λιμάνι, όπου σύμφωνα με την εγκεκριμένη από το ΥΠΠΟ μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης του συγκροτήματος (δυτικά και ανατολικά νεώρια, η δυτική αποθήκη, η αποθήκη άλατος και η δεξαμενή Ζάνε), προβλέπονται χρήσεις εξυπηρέτησης κοινού.
– Η προσωρινή μετατόπιση των γηπέδων αντισφαίρισης από το χώρο της τάφρου Sabbionara – Bembo – Αγ. Φραγκίσκου.
– Η διαμόρφωση της ευρύτερης περιοχής της πλατείας Κόρακα στην οδό Μάχης Κρήτης μέχρι τη συμβολή με την οδό Εφόδου.
– Η αποκατάσταση και ένταξη νέων χρήσεων του συγκροτήματος των Δυτικών Νεωρίων και της Αποθήκης Άλατος στο Βενετσιάνικο Λιμάνι του Ηρακλείου, μέσα από μια συνολική πρόταση αποκατάστασης.
– Η στερέωση και αποκατάσταση του ευθύγραμμου τμήματος κορτίνα Μπέμπο – Αγ. Φραγκίσκου και το αντίστοιχο καμπύλο τμήμα (orecchione).
– Η στερέωση και αποκατάσταση του τμήματος των ενετικών τειχών Ηρακλείου στην ανατολική πλευρά του Προμαχώνα Sabbionara με το αντίστοιχο orecchione.
– Η λήψη μέτρων ασφαλείας, προστασίας και άρσης ετοιμορροπίας σε σημεία του μνημείου που χρήζουν άμεσης αποκατάστασης λόγω επικινδυνότητας.
– Το ετήσιο έργο συντήρησης και συνεχούς αποκατάστασης ζημιών του μνημείου, καθώς και της παρακολούθησης για την προστασία του.
Όπως αναφέρεται στο προοίμιο της Προγραμματικής Σύμβασης, ο Δήμος Ηρακλείου, ως θεματοφύλακας της αναπτυξιακής πολιτικής του Ηρακλείου, σχεδιάζει, προγραμματίζει και υλοποιεί πολιτικές που έχουν ως στόχο την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους κατοίκους της πόλης, την ανάπτυξη της πόλης, τη διάσωση και ανάδειξη του πολιτισμικού αποθέματός της. Μεριμνά για τη βελτιστοποίηση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους επισκέπτες, καθώς και το σχεδιασμό, προγραμματισμό και υλοποίηση μελετών, έργων, υπηρεσιών δράσεων κτλ., σε μνημεία που βρίσκονται στη χωρική αρμοδιότητά του, κατόπιν έγκρισης των σχετικών μελετών από τα αρμόδια όργανα του ΥπΠο και υλοποιεί προγράμματα, για τη συνολική και ολοκληρωμένη προστασία και αναβάθμιση του φυσικού, αρχιτεκτονικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και των συνθηκών διαβίωσης.
Γενικοί σκοποί της ΠΣΠΑ
- Η διαρκής, αδιάκοπη και αγαστή συνεργασία των συμβαλλόμενων μερών με την παράλληλη ανάπτυξη ισχυρής και αδιάρρηκτης σύμπραξης μεταξύ τους, η οποία θα συντρέχει στην επιτάχυνση των διαδικασιών εκτέλεσης των περιγραφόμενων Μελετών, Έργων, Δράσεων, Υπηρεσιών, κτλ..
- Ο καθορισμός ενός κοινού, ενιαίου, συνεκτικού πλαισίου δράσης, βάσει του οποίου τίθενται επιμέρους στόχοι και καθολικοί σκοποί, οι οποίοι συμφωνείται να υλοποιηθούν.
- Ο καθορισμός και προσδιορισμός των μέσων, τρόπων και διαδικασιών υλοποίησης των όσων περιγράφονται στην ΠΣΠΣ.
- Η διάθεση συγκεκριμένων και προδιαγεγραμμένων χρηματικών πόρων που θα εξασφαλίζουν την εκτέλεση των Μελετών, Έργων, Δράσεων, Υπηρεσιών κτλ., διασφαλίζοντας την αναπτυξιακή τροχιά της περιοχής.
- Η συντήρηση, προστασία και ανάδειξη των μνημείων που περιγράφονται στην ΠΣΠΑ.
- Η ευαισθητοποίηση των κατοίκων και των επισκεπτών για την ολοκληρωτική ένταξη των μνημείων στη ζωή, την εικόνα και την ταυτότητα της πόλης και κυρίως τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη.
Όργανα παρακολούθησης της εφαρμογής της ΠΣΠΑ
Με στόχο την άρτια παρακολούθηση και υλοποίηση της ΠΣΠΑ, συγκροτείται Επιτροπή Παρακολούθησης και Επιτροπή Στρατηγικού Σχεδιασμού.
Η Επιτροπή Παρακολούθησης αποτελείται από επτά μέλη: Δυο από το Υπουργείο Πολιτισμού, ένα από την Περιφέρεια Κρήτης, τρία από τον Δήμο Ηρακλείου και ένα από τον ΟΔΑΠ, με Πρόεδρο τον Δήμαρχο Ηρακλείου Αλέξη Καλοκαιρινό.
Η Επιτροπή Στρατηγικού Σχεδιασμού, η οποία φέρει και την ευθύνη χάραξης στρατηγικής για την υλοποίηση της ΠΣΠΑ, ιεραρχεί και προγραμματίζει την υλοποίηση των μελετών, έργων, δράσεων, υπηρεσιών κτλ. που περιλαμβάνονται στην παρούσα ανά έτος, αποτελείται από έξι μέλη. Από τον Υπουργό Πολιτισμού, τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού, τον Περιφερειάρχη Κρήτης, τον Δήμαρχο Ηρακλείου, τον εκάστοτε αρμόδιο Αντιδήμαρχο του Δήμου Ηράκλειου και τον Πρόεδρο του Δ.Σ. του ΟΔΑΠ. Πρόεδρος της Επιτροπής Στρατηγικού Σχεδιασμού ορίζεται ο Υπουργός Πολιτισμού ή ο Δήμαρχος Ηρακλείου, σε κατά περίπτωση συνεννόηση τους.
