Του Νίκου Πετάση
Εδώ και 20 χρόνια με επίκεντρο την Ιερά Μονή της Εξακουσστής Μαλλών Ιεράπετρας, το πλέξιμο των περίτεχνων σταυρών με φύλλα βαγιάς, που θα μοιραστούν στους πιστούς την ερχόμενη Κυριακή των Βαίων, αποτελεί τέχνη που συνεχώς εξελίσσεται , από τους λιγοστούς πιστούς που γνωρίζουν τα μυστικά και προσπαθούν μαζί με τις τρείς καλόγριες της Ιεράς Μονής , να μεταλαμπαδεύσουν στους νεότερους αυτό το έθιμο, που συμβολίζει την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ .
Αφού πήραμε την άδεια του σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ιεραπύτνης και Σητείας κ.κ. Κύριλλου, επισκεφθήκαμε την Ιερά Μονή της Εξακουστής , για να παρακολουθήσουμε τη διαδικασία του πλεξίματος των περίτεχνων σταυρών από φύλλα βαγιάς και γίναμε δεκτοί από την ηγουμένη Ολυμπιάδα και τις αδελφές Δωροθέα και Φιλοθέη.
Μετά το καλωσόρισμα και τις ευχές που μας έδωσε η ηγουμένη Ολυμπιάδα, η αδελφή Δωροθέα μας μίλησε για το έθιμο του πλεξίματος των περίτεχνων σταυρών.
«Καλώς ήρθατε στο μοναστήρι μας . Να σας σκεπάζει η Παναγία μας από κάθε κακό και ο Θεός να σας δίνει δύναμη στον αγώνα που κάνετε και να έχετε ότι καλό θέλετε για την οικογένεια σας.
Έχουμε εδώ τον Άγγελο Φασουλάκη που βοηθά το μοναστήρι μας. Πρίν από 20 χρόνια όταν ήταν στη Ρόδο ο Άγγελος, είδε το πρώτο περίτεχνο σχέδιο το οποίο το αντέγραψε και το έφερε στο μοναστήρι μας. Από τότε άρχισε να φτιάχνει με τον τρόπο που είδε τα βάγια για να στολίζουμε αρχικά την εκκλησία . Μετά αρχίσαμε να κάνουμε περισσότερα και να τα δίνουμε στους πιστούς την Κυριακή των Βαίων. Τώρα πια κάνουμε δεκάδες Σταυρούς σε πολλά και περίτεχνα σχέδια που μας τους ζητούν οι πιστοί γιατί είναι σπάνιοι.
Τα βάγια συμβολίζουν την είσοδο του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα μια εβδομάδα πριν το Πάθος. Ο Χριστός ήταν πάνω στο γαϊδουράκι του μπαίνοντας στην Ιερουσαλήμ και οι άνθρωποι τον υποδεχόταν στρώνοντας κλάδους βαγιάς και τα ρούχα τους κάτω για να περάσει φωνάζοντας ΄΄ Ωσαννά εν τοις υψίστοις…ευλογημένος ο ερχόμενος΄΄
Έτσι κάνουμε κι εμείς σήμερα τα βαγιά για να τον υποδεχτούμε», μας είπε η αδερφή Δωροθέα, καθισμένη σε ένα μεγάλο τραπέζι μαζί με την ηγουμένη Ολυμπιάδα την αδερφή Φιλοθέη και τους φίλους της Ιεράς Μονής της Παναγίας Εξακουστής , Άγγελο Φασουλάκη, Μαρία Λαμπράκη και Δημήτρη Βάβουλα, πλέκουν τα βάγια και προετοιμάζονται ώστε να τα μοιράσουν την ερχόμενη Κυριακή στους πιστούς.
Ειδικά ο Άγγελος Φασουλάκης και η Μαρία Λαμπράκη έχουν ξεκινήσει το πλέξιμο από την αρχή της εβδομάδας με όλο και πιο περίτεχνα σχέδια. Εντυπωσιακός είναι εφέτος ο μεγάλος περίτεχνος Σταυρός που έφτιαξε εφέτος η Μαρία Λαμπράκη για να τον αφιερώσει στην ηγουμένη Ολυμπιάδα.
«Η ζωή εδώ στο μοναστήρι είναι πάρα πολύ ωραία. Η αγάπη του Θεού μας κάνει να σηκωνόμαστε πολύ πρωί κάθε μέρα , να προσευχόμαστε για τον κάθε Χριστιανό , για τον κάθε πονεμένο άνθρωπο . Θέλω να σας ευχηθώ να έχετε την ευχή του Θεού και της Παναγίας. Καλή Ανάσταση σε όλα τα σπίτια. Να τα παρηγορήσει ο Θεός και ο Χριστός με την Ανάσταση του, μας ευχήθηκε η ηγουμένη Ολυμπιάδα, στην οποία προσφεύγουν πολλοί και ζητούν την ευχή της επειδή αντιμετωπίζουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, η δυσκολεύονται να τεκνοποιήσουν κλπ.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΞΑΚΟΥΣΤΗΣ
Η Ιερά Μονή Παναγίας Εξακουστής Μαλλών Ιεράπετρας βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του Δήμου Ιεράπετρας. Για να φθάσει κάποιος στο Μοναστήρι πρέπει να ακολουθήσει τον επαρχιακό δρόμο Ιεράπετρα-Μάλλες. Πρόκειται για μια όμορφη διαδρομή με πανοραμική θέα προς το νότιο Κρητικό πέλαγος σε κατάφυτο και ερημικό περιβάλλον, η οποία ανέκαθεν προσφερόταν για άσκηση και μονήρη βίο. Ο ακριβής χρόνος ίδρυσης της Μονής δεν είναι γνωστός.
«Σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε στη σημερινή θέση της Μονής κάποιο παλιό μοναστήρι που πιθανότατα καταστράφηκε εκ θεμελίων από τους Τούρκους κατακτητές, οι οποίοι έκαψαν τα πάντα, ακόμη και το αρχείο της. Απέμεινε μόνο μικρό φυσικό σπήλαιο, πρόχειρα διασκευασμένο σε Ναό, το γνωστό παρεκκλήσιο της Μεταμορφώσεως του Κυρίου.
Ο κατά κόσμον Αντώνιος Μπαρμπεράκης του Ιωάννου από τις Μαλλες Ιεράπετρας έμελλε να σηματοδοτήσει την νέα περίοδο του Μοναστηριού. Ο Αντώνιος έγινε Μοναχός στη Μονή Καψά από τον Όσιο Ιωσήφ τον Γεροντογιάννη, ο οποίος του έδωσε το όνομα Ανανίας. Ήταν ο πιο αφοσιωμένος μαθητής του, μάλιστα τον κατέστησε και διάδοχό του. Μετά την κοίμηση του Γέροντά του Όσιου Ιωσήφ, μετέβη στα Ιεροσόλυμα και επέστρεψε το 1877 στη γενέτειρά του για να εγκατασταθεί στο ερειπωμένο Μοναστήρι της Εξακουστής, όπου υπήρχαν μόνο υπολείμματα κελιών και ένας μικρός φυσικός σπηλαιώδης ναός που θεωρείτο αχειροποίητος και θεόκτιστος. Στο βάθος του ναϋδρίου αυτού, που βρίσκεται στον περίβολο της Μονής, πίσω από την Αγία Τράπεζα σώζεται μέχρι σήμερα κωνοειδές άνοιγμα που προχωρεί σε βάθος. Σύμφωνα με την παράδοση μέσα σ’ αυτό βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, την οποία μετέφεραν στο κεντρικό ναό, αλλά εξαφανιζόταν τη νύκτα και βρισκόταν πάλι την επομένη ημέρα στην κρύπτη της. Αυτό γινόταν για πολλές ημέρες μέχρι που εξαφανίστηκε τελείως. Η ίδια παράδοση μαρτυρεί ότι η εικόνα κρύφθηκε μέσα στο βάθος της οπής του σπηλαίου και δεν ξαναπαρουσιάστηκε», μας είπε η αδερφή Δωροθέα που αναλαμβάνει την ξενάγηση των χιλιάδων ντόπιων και ξένων επισκεπτών του μοναστηριού .
Ο ΟΣΙΟΣ ΧΑΤΖΗ-ΑΝΑΝΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ
Πρώτος Αδελφός, ανακαινιστής και Ηγούμενος της Εξακουστής , υπήρξε ο Χατζη-Ανανίας, κατά κόσμον Αντώνιος Μπαρμπεράκης, που γεννήθηκε το έτος 1837 στις Μάλλες Ιεράπετρας από απλούς, φτωχούς αλλά θεοσεβείς γονείς, τον Ιωάννη και την Αθηνά, οι οποίοι μεγάλωσαν το παιδί τους «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου», όπως αναφέρει σχετικό κείμενο της Ιεράς Μητρόπολης Ιεραπύτνης και Σητείας,
Ο Αντώνιος δεν έμαθε γράμματα, αλλά από μικρός είχε έφεση στα ιερά γράμματα και επιθυμούσε να περιβληθεί το αγγελικό σχήμα. Απέφευγε κάθε σωματική απόλαυση. Ως βρέφος δεν θήλαζε Τετάρτη και Παρασκευή και αρνούνταν πεισματικά να πιάσει τον μαστό της μητέρας του. Δεν έφαγε ποτέ κρέας, ψάρι και τυροκομικά. Μόνο τα Σαββατοκύριακα και τις μεγάλες εορτές έτρωγε λάδι και το Πάσχα κατέλυε οστρακοειδή, σουπιές και καλαμάρια. Ήταν πάντοτε ξυπόλυτος και ντυμένος κατάσαρκα με τρίχινα και χονδρά ράσα ενώ για κρεββάτι του είχε το δέρμα ενός ζώου, συνήθως προβάτου, και μαξιλάρι του μία κακόβολη πέτρα. Έτσι, σε ηλικία μόλις 14 ετών εγκατέλειψε το πατρικό του σπίτι και κατέφυγε στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καψά Σητείας, όπου εκάρη Μοναχός και υπήρξε μαθητής και συμμοναστής του Οσίου Ιωσήφ του Γεροντογιάννη, ιδρυτού της σημερινής Μονής Καψά, ο οποίος τον όρισε διάδοχό του. Μετά το θάνατο του Οσίου Ιωσήφ το 1870 εξελέγη Ηγούμενος της Μονής, αλλά κάποιες συκοφαντίες τον ανάγκασαν αργότερα να καταφύγει στα Ιεροσόλυμα. Επειδή έμεινε στους Αγίους Τόπους, όπου είχε πάει να προσκυνήσει τα Ιερά Προσκυνήματα φέρει τον τίτλο του Χατζή, που στα αραβικά σημαίνει προσκυνητής. Ο νόστος και η αγάπη του για την πατρίδα τον έφεραν πίσω στις Μάλλες το έτος 1877, όπου κατέφυγε στην Εξακουστή και επιδόθηκε στο ανακαινιστικό έργο της Μονής. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους δραστήριους εκείνους μοναχούς που έδρασαν κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ως ανακαινιστές ξεχασμένων μοναστηριών και ως ιδρυτές καινούργιων. Ο Χατζη-Ανανίας ανακαίνισε το σπηλαιώδη ναό και ανοικοδόμησε τον παλαιό ναό, τον οποίο και μετέτρεψε σε καθολικό της νεοσύστατης Μονής. Συμφωνα με τον Γάλλο αρχαιολόγο Πωλ Φωρ βρήκε εκεί «ερείπιόν τι ναού, αγνώστου ονόματος και μικρόν τι Εξωκκλήσιον, επωνομαζόμενον δε Παναγία Εξακουστή…». Αυτό επιβεβαιώνεται και από άλλες πηγές, που αναφέρουν ότι ο Χατζή- Ανανίας ανακαίνισε την εκκλησία που υπήρχε εκεί και άρχισε να οικοδομεί την καινούργια Μονή κοντά στο σπήλαιο. Η αποπεράτωση των εργασιών της ανακαίνισης της Μονής έγινε πέντε χρόνια μετά και αναφέρεται σε επιγραφή που σώζεται στη βάση του κωδωνοστασίου του Ναού. Ο Ναός είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος, όπως συνηθίζεται στην Κρήτη. Οι εικόνες του τέμπλου είναι νεώτερες, φιλοτεχνημένες από τον σπουδαίο Ηρακλειώτη Αγιογράφο Ευάγγελο Μαρκογιαννάκη στα τέλη του 19ου αι., όμως δεξιά και αριστερά του Τέμπλου βρίσκονται εντοιχισμένες δύο παλιές εικόνες της Υπεραγίας Θεοτόκου Βρεφοκρατούσης και του Τιμίου Προδρόμου, ενώ παλιός είναι και ο Δεσποτικός Θρόνος. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο εξαιρετικής τέχνης και είναι έργο των περίφημων ξυλογλυπτών (νιταδόρων) της περιοχής του Οροπεδίου Λασιθίου. Οι εικόνες της Παναγίας της Εξακουστής και του Αγίου Χατζη – Ανανία είναι αγιογραφημένες από τον Μαλλιώτη αγιογράφο Μανόλη Καζανάκη.
