Η μονή του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην έξοδο του πανέμορφου φαραγγιού του Γάφαρη (ή του Ρούβα), περίπου 48km νοτιοδυτικά του Ηρακλείου και 3km βόρεια του Ζαρού. Είναι κτισμένο στο σημείο που το 1994 μεγάλη πυρκαγιά κατέκαψε μεγάλο μέρος του πανέμορφου δάσους του φαραγγιού.
Το μοναστήρι είναι προσβάσιμο με αυτοκίνητο από τον Ζαρό, αλλά επίσης βρίσκεται πάνω στο μονοπάτι του φαραγγιού (20’ βόρεια της λίμνης του Ζαρού). Δυστυχώς, η αρχιτεκτονική της μονής είναι μοντέρνα και αποτελεί κάκιστη παραφωνία στο τοπίο. Το μόνο που μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον του επισκέπτη είναι ο παλιός μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, με τις τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.
Η μονή αρχικά λειτουργούσε ως μετόχι της μονής Βαρσαμόνερου. Παλαιότερα είχε εγκαταλειφθεί, αλλά πλέον λειτουργεί ως μονή Παλαιοημερολογιτών, οι οποίοι έκτισαν έναν τεράστιο ναό που δυστυχώς αλλοιώνει την ιστορικότητα της μονής. Αντίστοιχα, τα υπόλοιπα οικοδομήματα (κελιά, βοηθητικοί χώροι, κλπ) κι αυτά αποτελούν τσιμεντοεκτρώματα.
Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Ευθυμίου, με πολλές τοιχογραφίες και μια επιγραφή του 1438.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
Ενετοκρατία: Η μονή Αγίου Νικολάου στη θέση Καροπουλιανά λειτουργεί ως κτηνοτροφικό μετόχι της μονής Βαρσαμόνερου. 1880-1900: Καλόγριες εγκαθίστανται στον Άγιο Νικόλαο και ανακαινίζουν τα κτίρια. 1919: Η μονή ερημώνει. 1992: Ζαριανοί μοναχοί εγκαθίστανται στη μονή και ακολουθούν το παλιό ημερολόγιο.
