Οι μαθητές του δημοτικού σχολείου Σαχτουρίων το 1940
«Ήτανε 4 Μαΐου 1944, λίγες μέρες μετά το Πάσχα. Ξυπνήσαμε και είδαμε το χωριό να είναι γύρω-γύρω ζωσμένο από Γερμανούς. Χαρακτηριστικά, στη θέση «Δουματαρέ» πάνω, φαινότανε δυο κράνη…». Έτσι άρχισε την αφήγησή του ο φαρμακοποιός Νίκος Αποστολάκης, ηλικίας τότε 8 χρόνων, που βίωσε με δραματικό τρόπο τα γεγονότα του ολοκαυτώματος των Σαχτουρίων από τους Γερμανούς ναζί.
Στην έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη, τα μέλη της Νίκος Καζαντζάκης, Ι. Καλιτσουνάκης, Ι.Κακριδής και Κ. Κουτουλάκης ως βοηθητικό μέλος αναφέρουν: «… Όλοι οι άνδρες, από ηλικίας 14 ετών και άνω, απροειδοποίητα και ανυποψίαστοι, συνελήφθησαν-198 εν όλω- με την κατηγορίαν ότι δεν κατήγγειλαν εις τας γερμανικάς Αρχάς α)ότι προ είκοσι περίπου ημερών, αγγλικόν πλοίον είχεν αποβιβάσει εις την πλησίον ακτήν πολεμοφόδια,β) ότι η συνοδεία του στρατηγού Κράιπε είχεν διέλθει παρά το χωρίον…
»Οι συλληφθέντες ωδηγήθησαν εις θέσιν Άγιος Κύριλλος, εκείθεν δε εις φυλακάς Ρεθύμνης. Ουδείς εκ των ανδρών εξηρέθη, ουδέ οι ανάπηροι, οι ασθενείς, οι γέροντες, ο τυφλός άχειρ Στ. Κοτσιφάκης κ.α., αλλ΄ υποχρεώθησαν ν’ ακολουθήσουν, έστω και επί ζώων. Την επομένην οι Γερμανοί συνεκέντρωσαν τας γυναίκας εις την πλατείαν του χωρίου και εδήλωσαν ότι την επαύριον θα καταστραφούν τα Σαχτούρια: «Τον λόγο τον ξέρουν οι άνδρες σας. Εσείς θα κάνετε ένα μακρινό ταξίδι…
»Την νύχτα αι γυναίκες εκοιμήθησαν όλαι εντός του σχολείου και της εκκλησίας φρουρούμεναι. Την πρωίαν υπεχρεώθησαν να εκκενώσουν τας οικίας των, δια να γίνη η επιλογή της λείας ευκολωτέρα. Το τέχνασμα της συγκεντρώσεως των πολυτιμοτέρων σκευών κ.τ.λ. εντός της εκκλησίας, δήθεν προς εξασφάλισιν, επανελήφθη και εδώ…
»Μέχρι της 6ης Μαΐου αι γυναίκαι εκοιμώντο εντός του ναού και του σχολείου υπό φρούρησιν. Την πρωίαν της ημέρας ταύτης εξεδιώχθησαν εκ του χωρίου με ό,τι ηδύνατο εκάστη να συμπεριλάβη, υπεχρεώθησαν δε να λοξοδρομήσουν και να διέλθουν δια του χ. Μέλαμπες προς παραδειγματισμόν, εκείθεν ωδηγήθησαν εις τα περίχωρα της Ρεθύμνης, όπου εγκαταλείφθησαν εις την τύχη των. Η μαρτυρική αυτή οδοιπορία διήρκεσεν 2,1/2 ημέρας. Όσαι έμεναν οπίσω, γραίαι, ασθενείς κ.τ.λ. επεβιβάζοντο επί γερμανικού φορτηγού αυτοκινήτου…
Εκ των εν Ρεθύμνη φυλακισμένων ανδρών απελύθησαν μετά τρείς ημέρας οι γέροντες και οι ασθενείς, οι υπόλοιποι εκρατήθησαν απολυόμενοι βαθμηδόν, πλην 28, μεταφερθέντων εις Αγιάν. Εκ τούτων 15 ετυφεκίσθησαν μετ’ άλλων 45 ομαδικώς την 16/9/44…
»Την 6/5/44, κατά την εκδίωξιν των γυναικών, τα Σαχτούρια ανετινάχθησαν δια δυναμίτιδος, εκ των 140 οικιών απέμειναν περί τας 30 ημικατεστραμμέναι. Ανετινάχθησαν και αι δυο εκκλησίαι του χωρίου και το σχολείον. Τα εις τας οδούς συγκεντρωμένα αντικείμενα παρελήφθησαν από των Γερμανών επί αυτοκινήτων».
«ΗΜΟΥΝ 8 ΧΡΟΝΩΝ ΚΙ ΕΚΛΑΙΓΑ…»
Αν και 8 χρονών ο Νίκος Αποστολάκης, διατηρεί αναλλοίωτες τις εικόνες της καταστροφής στη μαρτυρία του: «…Μετά από λίγο πέρασε ο αγροφύλακας του χωριού τότε, ο Γιάννης Ρυακιωτάκης, Παντελογιάννη τον λέγαμε ‘μεις, και φώναξε όλοι να μαζευτούμε στην πλατεία, στον «Πετρέ», γιατί έχουν έρθει οι Γερμανοί. Είπενε ακόμη τα σπίτια να μείνουν ανοιχτά. Μαζευτήκαμε, λοιπόν, στον «Πετρέ». Οι άντρες στην κάτω μεριά και τα γυναικόπαιδα στην πάνω. Ήμουνε οκτώ χρονών κι έκλαιγα, διότι η μάνα μου δεν μ’ άφηνε να πάω με τους άντρες…
»Μετά από λίγο, αφού μίλησε ένας Γερμανός αξιωματικός κι είπενε ότι το χωριό θα εκκενωθεί την Παρασκευή το πρωί, πήρανε τους άντρες και τους πήγανε σ’ ένα εξωκκλήσι, στον Άγιο Κύριλλο. Στα γυναικόπαιδα παράγγειλαν ότι το βράδυ θα μαζευτούνε όλοι και θα μείνουνε στο σχολείο και στην εκκλησία την Τετάρτη και την Πέμπτη το βράδυ. Την Παρασκευή το πρωί το χωριό θα εκκενωθεί. Είπαν, παράλληλα, όποιος θέλει να περισώσει κάτι να το πάρει και να το βάλει στην εκκλησία που δεν θα την πειράξουν…
»Το βράδυ της Τετάρτης και το βράδυ της Πέμπτης, τα γυναικόπαιδα μαζευτήκανε στην εκκλησία και στο σχολείο. Η δικιά μου μητέρα, μας πήγε στο σχολείο, διότι είχε το πάτωμα κάτω σανίδια και όχι πλακάκια. Τη νύχτα έρχεται στο σχολείο μια καλόγρια, ονόματι Μαγδαληνή, και μας είπε ότι οι εικόνες κλαίνε στην εκκλησία. Εγώ δεν το είδα, το αποδώσανε όμως στην υγρασία και στις εκπνοές των γυναικοπαίδων…
»Την Παρασκευή το πρωί, πρωί-πρωί, είπανε ότι θα εκκενωθεί το χωριό μας. Μαζευτήκαμε έξω από την εκκλησία και το σχολείο, οπότε ξεκινήσαμε. Κάθε μάνα μπορούσε να έχει μαζί της ένα ζώο, να ‘χει φορτωμένα ρούχα και είδη διατροφής. Τα υπόλοιπα ζώα τα’ αφήσανε ελεύθερα δεξιά κι αριστερά. Κάποιες γυναίκες είχανε την πρόνοια και τους βάλανε σημάδια στ’ αυτιά με το ψαλίδι ή με άλλα μέσα, για να τα γνωρίζουν μετά.. Φτάσαμε κάποια στιγμή στις Μέλαμπες. Στο δρόμο, βέβαια, υπήρχε ξύλο και ταλαιπωρία! Οι πιο πολλοί, από τα παιδιά κυρίως, ήσανε ξυπόλυτοι. Η μάνα μου κάποια στιγμή με εγκατέλειψε, φώναξε μια άλλη γυναίκα και είπε στους Γερμανούς: «Αυτό το παιδί δεν είναι δικό μου. Μου του είχε στείλει αυτή η γυναίκα γιατί είναι καχεκτικό ν’ αλλάξει κλίμα…». Έτσι πείσθηκαν και με παράδωσαν, οπότε δεν ακολούθησα από εκεί και πέρα…»
ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Και ενώ τα γυναικόπαιδα οδηγούνταν οδοιπορώντας στις Μέλαμπες και οι άντρες είχαν φτάσει στις φυλακές της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο, οι Γερμανικές δυνάμεις άρχισαν την ολική καταστροφή του χωριού. Εξιστορεί ο Νίκος Αποστολάκης: «Σε μερικά σπίτια στις πόρτες έβαλαν κάποια σημάδια. Τρεις σκεπαρνιές στην πόρτα, έτσι ελέγετο, τα οποία δεν πειράξανε οι Γερμανοί. Τα υπόλοιπα άλλα τα κάψανε και άλλα τα’ ανατινάξανε με νάρκες, τη δε εκκλησία και το σχολείο που είπαν ότι δεν θα πειράξουν, κι αυτά τα ανατίναξαν…
»Μετά από λίγες μέρες, τα γυναικόπαιδα προωθήθηκαν στο Ρέθυμνο και μείνανε στα γύρω χωριά, Μέση, Άδελε και τ’ άλλα περίχωρα του Ρεθύμνου. Οι άντρες προωθήθηκαν και πήγαν στο φρούριο της Φορτέτζας και τους έκλεισαν προσωρινά. Από εκεί σιγά-σιγά, αρχίσανε να τους απελευθερώνουν, πρώτα τους άντρες των 65 ετών και μετά διαφόρους άλλους. Ορισμένοι απ’ αυτούς, τελικά, καταλήξανε στις φυλακές της Αγιάς. Στις 16 του Σεπτέμβρη του ’44, ημέρα Κυριακή, ήρθε εδώ η είδηση ότι είχανε εκτελέσει δεκαπέντε…
»Το χωριό μας το κάψανε διότι ερχότανε ένα υποβρύχιο στη «Μέλισσα», το οποίο και όπλα έφερνε και κατά καιρούς διαφόρους από την Αγγλία οι οποίοι παίρνανε μέρος στην Αντίσταση. Ξέρω πολύ καλά ότι είχε έρθει εδώ ο Μανώλης Παπαδογιάννης, μετέπειτα υπουργός Ανασυγκρότησης, ο οποίος καταγόταν από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου. Επίσης είχε έρθει ο Κελαϊδής ο αεροπόρος και φιλοξενήθηκε στα Κάτω Σαχτούρια. Ο Παπαδογιάννης μίλησε από κάποιο εξώστη στην «Κάτω Γειτονιά» και είπε ότι «σε λίγο καιρό εδώ θα κελαηδάει το πουλάκι της ελευθερίας». Το θυμάμαι χαρακτηριστικά! Επίσης είχε περάσει από εδώ ο επωνομαζόμενος Γερουλάνος, δηλαδή ο Παπαμαστοράκης ο στρατηγός του Υγειονομικού από την Βιάννο…»
Πηγή: madeincreta.gr
