του ΠΕΤΡΟΥ ΜΗΛΙΑΡΑΚΗ*
Ενόψει των εκλογών του Μαΐου, (ανεξαρτήτως του εύρους και του πολύ-επίπεδου αυτών) η κομματική εν γένει προπαγάνδα (που ξεκίνησε νωρίς) επιχειρεί να αξιοποιήσει όλα τα δεδομένα της επιστήμης για το επηρεασμό της κοινής γνώμης, με τέτοιο τρόπο ώστε το εκλογικό σώμα να παραμείνει μακράν των αντικειμενικών δεδομένων, που επ’ αυτών και μόνον επιβάλλεται να ασκείται κριτική!
Με τούτη την προδιάθεση ας εστιάσουμε στην επιστήμη της προπαγάνδας.
Η προπαγάνδα λειτουργεί εκεί που παρατηρούνται διαφορετικές και αντιφατικές απόψεις, όπου οι άνθρωποι έχουν την τάση να θεωρούν τις μεν ορθές, τις δε εσφαλμένες. Επομένως η προπαγάνδα δεν μπορεί να συγχέεται με την παιδεία. Η παιδεία αποβλέπει στην ελεύθερη ανάπτυξη της κρίσης, ενώ η προπαγάνδα αποβλέπει στο αντίθετο. Η παιδεία διδάσκει τον άνθρωπο «πώς» να σκέπτεται, ενώ η προπαγάνδα διδάσκει τον άνθρωπο «τι» να σκέπτεται.
- ΑΝΤΙ ΤΟΥ «ΟΛΟΥ» ΤΟ «ΜΕΡΟΣ»
Σύμφωνα με την «γνωσιολογική αντίληψη» της προπαγάνδας, στην οποία στηρίζεται και η αποτελεσματικότητά της, είναι προφανές ότι απαιτείται μια μέθοδος. Η μεθοδολογία δε της προπαγάνδας αποβλέπει σε δύο κύριους σκοπούς:
Ο πρώτος είναι ο εντοπισμός της προσοχής στο ηθελημένο «μέρος» από το «όλον –και κύριον» (π.χ. αντί των γενικών και κύριων επιτευγμάτων, που είναι το «όλον», βλέπε μόνο το «μέρος»,) και ο δεύτερος είναι η μόνιμη διατήρηση «αυτού του εντοπισμού».
Τέτοιο παράδειγμα προπαγάνδας, όπου από το «κύριον» επικεντρώνεται το «μέρος», είναι η αντιπαράθεση αναφορικώς με τη Συμφωνία των Πρεσπών η οποία προδήλως αποτελεί «αντιδικία», που μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών ή ευρωεκλογών είτε αυτές διεξαχθούν ταυτοχρόνως, είτε σε διαφορετικούς χρόνους.
Επ’ αυτού του «ζητήματος» η προπαγάνδα κυρίως της Ν.Δ, επιμελώς και επιτυχώς ενεργούσα, ξεπέρασε το «κύριον» που αφορούσε στο «όνομα». Άλλωστε: «το όνομα είναι η ψυχή μας». Για το όνομα της Μακεδονίας είχε εναντιωθεί σημαντικότατο μέρος της Ελληνικής κοινωνίας και επ’ αυτού υπήρξε σύσκεψη των (τότε) πολιτικών αρχηγών υπό τον (τότε) ΠτΔ Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Ως εκ τούτου το αναμφισβήτητο επίτευγμα της προπαγάνδας της Ν.Δ. είναι πως, παρά το ότι προ πολλού χρόνου (ήδη από το 1993), ως Παράταξη, με πρώτο τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αποδέχθηκε και εισηγήθηκε τη σύνθετη ονομασία της γείτονος, πέτυχε να εστιάσει στο «μέρος», παρακάμπτοντας το κυρίαρχο ζήτημα που αφορούσε στην ονομασία της γείτονος. Για την επιτυχία δε αυτή της «μετάθεσης» από το «κύριο ζήτημα» χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και εξωνομικοί ισχυρισμοί όπως π.χ. ότι: η «ιθαγένεια» σημαίνει «εθνότητα» και ότι η προσδιορισμένη Νότια Σλαβική γλώσσα (με κυριλλικό αλφάβητο) που ομιλείται στη γείτονα Βόρεια Μακεδονία, αφορά περίπου κλοπή της ελληνικής γλώσσας.
Επ’ αυτού του πεδίου η κυβερνητική απάντηση εξακολουθεί να μην πείθει, γιατί η προπαγάνδα της Ν.Δ. επικράτησε! Αυτό αφορά ασφαλώς επιτυχία του επικοινωνιακού επιτελείου της Ν.Δ. και αντιστοίχως αδυναμία του κυβερνητικού επιτελείου του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο δεν ανέδειξε με πειστικό τρόπο (μέχρι τουλάχιστον τον παρόντα χρόνο) τα θετικά στοιχεία της Συνθήκης των Πρεσπών, την οποία υπερασπίζεται.
Η προαναφερόμενη όμως αντικυβερνητική προπαγάνδα ως προς τη Συνθήκη των Πρεσπών που αφορά στη Ν.Δ. και όλους όσοι την συνεπικουρούν (αναφέρομαι και σε άλλα κόμματα του δημοκρατικού τόξου), μπορεί να αποβεί τελικώς ανώφελη για την ίδια τη Ν.Δ, καθόσον ακροδεξιά μορφώματα δράττονται της προπαγάνδας αυτής, την αξιοποιούν δεόντως και επωφελούνται μέρους του εκλογικού σώματος, που ενδεχομένως (θα) κατευθυνόταν προς την ίδια την Ν.Δ!.. Στο κατά πόσον δε τα ακροδεξιά μορφώματα θα «απαλλοτριώσουν» υπέρ αυτών και σε βάρος της Ν.Δ, μέρος του εκλογικού σώματος, θα προκύψει εκ του αποτελέσματος. Τούτου δοθέντος επιβάλλεται η δέουσα «αυτοκριτική» εντός της Ν.Δ., εάν υπήρξε και υπάρχει υπέρβαση του μέτρου.
- «ΔΕΝ ΘΑ ΜΕ ΠΕΙΣΕΙΣ ΚΙ ΑΝ ΑΚΟΜΗ ΜΕ ΠΕΙΘΕΙΣ»
Ας επανέλθουμε όμως στην προπαγάνδα. Η προπαγάνδα ως μέθοδος εστιάζει ιδιαιτέρως σε άτομα που είτε αγνοούν «όρους της επιστήμης» επί των οποίων επιχειρείται κακοποίηση, είτε αγνοούν δεδομένα της ιστορίας.
Κοντολογίς η προπαγάνδα στοχεύει στο να δημιουργεί «ηθελημένη πλάνη», ώστε να καταστεί η προβαλλόμενη παράσταση «δόγμα» το οποίο συμπυκνώνεται στο ότι: «τελικώς δεν θα με πείσεις κι αν ακόμη με πείθεις».
Μια τέτοια κατάληξη όμως, είναι άκρως επικίνδυνη όχι μόνο για την κοινωνική συνοχή, αλλά και για την ίδια τη Δημοκρατία.
- ΤΑ «ΜΕΤΑ-ΜΗΝΥΜΑΤΑ»
Περαιτέρω, η όποια άστοχη προπαγάνδα υποκύπτει και στις συνέπειες της λεγόμενης (στη σύγχρονη ψυχολογία) μετα-επικοινωνίας. Και τούτο γιατί τα μηνύματα που στέλνει η προπαγάνδα, ειδικώς στην ψηφιακή εποχή, είναι δυνατόν με σύγχρονους επιστημονικούς όρους να καταστούν «μετα-μηνύματα». Στην περίπτωση αυτή το άτομο γνωρίζει ήδη το νόημα του μηνύματος που προσλαμβάνει και μπορεί να το «κατηγοριοποιήσει».
Η κατηγοριοποίηση όμως μιας πληροφορίας ή ενός μηνύματος πολλές φορές με δεύτερη σκέψη ακυρώνει την «παράσταση». Και τούτο γιατί αυταπάτες παρατηρούνται μόνο στον κακώς εννοούμενο «φίλαθλο» του κόσμου της ποδοσφαιρολαγνείας και στο θρησκευτικό φονταμενταλισμό, όχι όμως και στην σκεπτόμενη κοινωνία, που βεβαίως υπάρχει.
Ειδικώς για τα μηνύματα αυτά στο επίπεδο της μετα-επικοινωνίας, ο Καθηγητής Κ.Ναυρίδης αναφέρει ότι: έχει πολύ μεγάλη σημασία λ.χ. όταν κάποιος εμπαίζει κάποιον άλλο, και ο άλλος είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται ότι αυτό που του απευθύνει ο άλλος δεν θα πρέπει να το λάβει στα σοβαρά. (sic)
Συνεπώς: όποιος πολιτικός-κομματικός φορέας επικεντρώσει τα επιχειρήματά του στο αληθές και με μέτρο (χωρίς ύβρεις) μπορεί να προσδοκά ότι θα έχει τη μεγαλύτερη δυνατή επιρροή στην σκεπτόμενη κοινωνία και εν τέλει στο εκλογικό σώμα…
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Βλ. αντί πολλών Ν.Α.Καλογερόπουλος-Kaloy, Η Προπαγάνδα Μέσον Βιασμού των Λαών, εκδόσεις «ΔΡΟΜΩΝ», 2012, κυρίως σελ. 25 και επ. αλλά και 174 και επ., Κ.Ναυρίδης, Ψυχολογία των Ομάδων, εκδόσεις Παπαζήση, 2005, σελ. 91 και επ., Μ.Harnecker, Βασικές έννοιες του ιστορικού υλισμού, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976, σελ. 192 και επ. αλλά και 232 και E.Hopper, Papers of theSocial Unconscious, Jessica Kingsley, 2003, London.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ
«η προπαγάνδα δεν μπορεί να συγχέεται με την παιδεία…η παιδεία διδάσκει τον άνθρωπο “πώς” να σκέπτεται, ενώ η προπαγάνδα διδάσκει τον άνθρωπο “τι” να σκέπτεται»
————————————————–
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
