Πιτσίδια! Πορεία στο χρόνο και στην ιστορία

Έρευνα: Δρ Ζαχαρίας Καψαλάκης

Δημοτικό διαμέρισμα με υψόμετρο 80 μέτρα.  Απέχει από το Ηράκλειο είναι 65 χλμ.
Είναι από τα παλαιότερα χωριά  του Νομού Ηρακλείου και οφείλει το όνομά του στους στρατιώτες που εγκατέστησε στην περιοχή ο Νικηφόρος Φωκάς το 961 και που είχαν καταγωγή την Πισιδία της Μικράς Ασίας.

Πρώτη αναφορά για την ύπαρξη του οικισμού συναντούμε σε έγγραφο του 1369 του Δούκικου Αρχείου Χάνδακα με την επωνυμία Pala et Picidia. Σε άλλο έγγραφο αναφέρεται ως  Pizidia.  Επίσης αναφέρεται από τον Fr. Barozzi το 1577 με την ονομασία Picidhia και από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Pizzidhia με 89 κατοίκους . Το Βασιλικάτα το 1630 αναφέρει το χωριό ως Pizidia.

Ο Γενικός Προβλεπτής Φίλιππος Pasqualigo στην έκθεσή του αναφέρει για τη στρατολόγηση κωπηλατών για τα καράβια της Βενετίας ότι: «Κατά τη στρατολόγηση του 1594 μερικά χωριά έδειξαν ανυπακοή και οι κάτοικοι έφυγαν για τα βουνά… Από τα χωριά Πιτσίδια και Μονόχωρο έφυγαν με βάρκες και πήγαν  σ΄ ένα ξερονήσι της Γαύδου, ονομαζόμενο Παξιμάδι στο νότιο μέρος του νησιού…».

Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Picidya με 52 χαράτσια ( 24 πλουσίων, 16 μεσαίας τάξεως και 12 πτωχών οικογενειών).

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως  Itsidhia με  30 χριστιανικές  οικογένειες.

Στην επανάσταση του 1866 το χωριό υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους Τούρκους: «Τον Στυλιανόν Σφακιανάκην ετών 40 υποταγμένον έθεσαν επί του ηλίου δια 8 ημέρας και μετά διαφόρους τρομεράς βασάνους απεκεφάλισαν. Τον Φραγκιόν Γερμανάκην  ωσαύτως υποταγμένον με τας αυτάς τυραννίας εφόνευσαν. Τον Κυριάκον Καλοχριστιανάκην βασανίσαντες επίσης με τας αυτάς πράξεις παρέλαβον μεθ΄ εαυτών, αγνοούμεν δε αν ζη». (Κατ. Τσατσαρωνάκη, Μια έκθεση ωμοτήτων του 1866)

Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας  Ι. Μητσοτάκης, το χωριό να φέρεται ως Πιζίδια και κατοικείται από 350 χριστιανούς κατοίκους (70  οικογένειες). (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008)

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό ανήκει στο Δήμο Τυμπακίου. Έχει 417 χριστιανούς  κατοίκους (213 άρρενες και 204 θήλεις). Οι οικογένειες του χωριού ανέρχονται σε 111

Το 1894  τα Πιτσίδια κατοικούνται από 115 Ελληνικές  οικογένειες (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, Σ. 124 (Φεβρουάριος 2008).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας, τα Πιτσίδια ανήκουν στον ίδιο Δήμο  και έχουν 518 Έλληνες κατοίκους (251 άρρενες και 267 θήλεις).

Το 1903 ο Ιωάννης Νουχάκης (Κρητική Χωρογραφία) αναφέρει ότι το χωριό είναι μεγάλη κώμη και βρίσκεται  «επί των ερειπίων της αρχαίας παραλίου πόλεως Μάταλα».

Τα Πιτσίδια παρουσιάζουν   την παρακάτω πληθυσμιακή εξέλιξη στις απογραφές από το 1900 και μετά.

Το1928 είναι έδρα ομωνύμου αγροτικού δήμου. Το1928 έδρα κοινότητας. Το 1998 τα Πιτσίδια εντάχθηκαν στο δήμο Τυμπακίου και από το 2011 ανήκουν στον καλλικρατικό Δήμο Φαιστού.

Το σχολείο του χωριού ιδρύθηκε το 1862, με την οικονομική εισφορά ενός πλουσίου Πιτσιδιανού από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Του Εμμανουήλ Σπινθάκη. Το σχολείο σήμερα συνεχίζει να λειτουργεί ως πολυθέσιο!