Πετροκεφάλι : Πορεία στο χρόνο και την ιστορία

Του Δρ Ζαχαρία Καψαλάκη

ΠΕΤΡΟΚΕΦΑΛΙ (το)

Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Φαιστού, στον κάμπο της Μεσαράς.

Το Πετροκεφάλι δεν αναφέρεται στην απογραφή του 1577 από τον Fr. Barrazi, αναφέρεται όμως στις επόμενες απογραφές. Από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Petrochiefali, με 103 κατοίκους και από τον Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητικής Ιστορίας) το 1630 με την ίδια ονομασία.

Στην Τουρκική απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Petrokefali με 26 χαράτσα (8 πλούσια, 13 μεσαίας τάξεως και 5 πτωχοί εργαζόμενοι)

Στην απογραφή του ο Χουρμούζης αναφέρει ότι το Πετροκεφάλι  πριν την επανάσταση του 1821 είχε 40 χριστιανικές οικογένειες, 18 μουσουλμανικές, καμιά 2 εκκλησίες και 3 ελαιοτριβεία. Το 1832 το χωριό είχε 16 χριστιανικές οικογένειες, 10 μουσουλμανικές, 1 εκκλησία και 1  ελαιοτριβείο.
Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως Petrokefali με 12 Χριστιανικές και 5 Τούρκικες οικογένειες.

Στην επανάσταση του 1866 το χωριό υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους Τούρκους: «Τας δύο εκκλησίας Αγίας Ελευθερίας και Μεταμόρφωσης βεβηλώσαντες κατέκαυσαν. Χίλια ελαιόδενδρα και πολλά καρποφόρα δένδρα έκοψαν και έκαυσαν». (Κατ. Τσατσαρωνάκη, Μια έκθεση ωμοτήτων του 1866)

Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας  Ι. Μητσοτάκης, το χωριό φέρεται να κατοικείται από 360 κατοίκους χριστιανούς  (70  οικογένειες). (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό ανήκει στο Δήμο Πλατάνου. Έχει 377  κατοίκους (186 άρρενες και 191 θήλεις). Οι χριστιανοί είναι 342 (169 άρρενες και 173 θήλεις) και οι μουσουλμάνοι μόλις 35 (17 άρρενες και 18 θήλεις). Οι οικογένειες του χωριού ανέρχονται σε 111 (99 χριστιανικές και 12 μουσουλμανικές).

Το 1894  το χωριό κατοικείται από 100 Ελληνικές  και 12 Τούρκικες οικογένειες (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας, το Πετροκεφάλι ανήκει στον ίδιο Δήμο  και έχει 470  Έλληνες κατοίκους (221 άρρενες και 249 θήλεις).

Το Πετροκεφάλι   παρουσιάζει ενδιαφέρουσα πληθυσμιακή εξέλιξη στις απογραφές από το 1900 και μετά. Ίσως είναι από τα ελάχιστα χωριά της Μεσαράς που καταγράφει πληθυσμιακή άνοδο :

Το 1920 είναι έδρα ομώνυμου αγροτικού Δήμου. Το 1928 έδρα κοινότητας. Το 2001 ανήκει στον καποδιστιακό Δήμο Μοιρών και το 2011 στον καλλικρατικό Δήμο Φαιστού.

Υπάρχουν δύο εκδοχές για την ονομασία του χωριού:
Κατά τη μία εκδοχή πήρε την ονομασία από την τοποθεσία που κτίστηκε το πρώτο σπίτι που ήταν η κορυφή, η κεφαλή μιας μεγάλης πέτρας – λοφίσκου, δηλαδή στης πέτρας το κεφάλι – Πετροκεφάλι.
Κατά τη δεύτερη εκδοχή ο πρώτος κάτοικος που ήρθε στην τοποθεσία αυτή λεγόταν Πέτρος και έκτισε ένα Μετόχι. Αυτός, o Πέτρος, ήταν πολύ καλός και πολύ φιλόξενος άνθρωπος. Όλους τους περαστικούς των γύρω χωριών τους φιλοξενούσε και πολλοί από αυτούς διανυκτέρευαν στη σπίτι του. Είχε δε τόση πολύ μεγάλη φήμη στην περιοχή που όποιος ρωτούσε τους φιλοξενηθέντες πού έμειναν, πού φιλοξενήθηκαν, απαντούσαν μεταφορικά «στου Πέτρου το κεφάλι» και σιγά – σιγά έμεινε η ονομασία Πετροκεφάλι. Στο Πετροκεφάλι έγινε το Φεβρουάριο του 1811 η σύσκεψη των οπλαρχηγών υπό τον Λόγιο, για την εξόντωση του αιμοσταγούς Γενίτσαρου Αγριολίδη. Το έτος 1828 σε επίθεση Τούρκων στα χωριά Πετροκεφάλι, Κουσέ και Φανερωμένη είχαν αρπάξει και πήραν σκλάβες 32 Κρητικοπούλες. Ευτυχώς όμως που το πληροφορήθηκε εγκαίρως ο Κόρακας ο οποίος όρμησε επάνω στους αγάδες με τα παλικάρια του και απελευθέρωσε τα κορίτσια. (Στοιχεία από το Βιβλίο του Νίκου Γ. Τσικνάκη, Πετροκεφάλι).

Από το Πετροκεφάλι  είναι η καταγωγή του μεγάλου ήρωα της Κρητικής επανάστασης του 1821 Ξωπατέρα.

Στο Πετροκεφάλι γεννήθηκε το 1942 ο ), κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και ποιητής Μανώλης Μαρκάκης (1942 – 2001).

Επίσης εδώ γεννήθηκε ο σπουδαίος λαϊκός τραγουδιστής Μάνος Παπαδάκης.

Στο Πετροκεφάλι λειτούργησε για πρώτη φορά το 1876 η Ελληνική Σχολή Καινουργίου – Πυργιωτίσσης.

Το σχολείο του χωριού ιδρύθηκε αρχικά το 1887 και δούλεψε για βραχύ χρονικό διάστημα με δάσκαλο τον Δημήτριο Βλατάκη από τον Κουσέ. Ιδρύθηκε και πάλι το 1899 (αρ. απ.: 11/87/7-10-1899) ω; 1/τα με 100 μαθητές.  Το 1904 ιδρύθηκε  Παρθεναγωγείο (αρ. απ.: 71/45/2-10-1904).

Το σχολείο σήμερα είναι ολοήμερο  6/θέσιο…

Φωτογραφίες: “e-mesara.gr” και Μανώλης Κανακαράκης