Περί της ετυμολογίας της λέξεως “νερό”: Μια εναλλακτική προσέγγιση – Επιστολή προς συζήτηση

Με μεγάλο σεβασμό προς την τεράστια συμβολή του καθηγητή μου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Γ. Μπαμπινιώτη στη μελέτη και καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας, επιτρέψτε μου να καταθέσω μια εναλλακτική άποψη ως προς την ετυμολογική προέλευση της λέξεως “νερό”, η οποία κατά τον ίδιο προέρχεται από την έκφραση “νηρόν ὕδωρ”, δηλαδή “φρέσκο νερό”, με ουσιαστικοποίηση του επιθέτου “νηρόν” (συνηρημένου τύπου του νεαρός), και παράλειψη του ουσιαστικού ὕδωρ.

Η παραπάνω εξήγηση είναι μεν εσωτερικά συνεπής και σύμφωνη με φαινόμενα της μεσαιωνικής ελληνικής, ωστόσο θεωρώ πως παραβλέπει μια παλαιότερη, εξίσου ισχυρή — ίσως και πλησιέστερη — ετυμολογική γραμμή, που ξεκινά από την αρχαία λέξη ναρόν (< ναρός, < νάω, «ρέω»).

1. Αρχαίες μαρτυρίες: Η λέξη ναρός απαντά ήδη σε κλασικούς συγγραφείς: στον Αισχύλο (ἀπόσπ. 399), στον Σοφοκλή («πρὸς ναρὰ δὲ κρηναῖα ποτά», Τρωΐλος), καθώς και στον Φιλόξενο. Σημαίνει ρητώς το υγρό, το ρέον, και εμφανίζεται ως χαρακτηρισμός των πηγών και των ποταμών, δηλαδή με άμεση υδατική σημασία. Το Ετυμολογικό Μέγα (12ος αι.) τεκμηριώνει αυτή τη ρίζα, αποδίδοντας το ναρόν στην προέλευσή του από το ρ. νάω και επισημαίνοντας ήδη την αλλαγή α > ε, που οδηγεί στο νερόν και τελικά στο νερό.
2. Σημασιολογική συνέχεια: Η σημασία “υγρό, ρέον” του ναρόν είναι σαφώς πιο κοντινή στην έννοια του σύγχρονου “νερού” ως φυσικού στοιχείου. Αντιθέτως, το “νηρόν” — ως παράγωγο του “νεαρός” — σημαίνει “νέο”, “φρέσκο”, και η χρήση του ως “νηρόν ὕδωρ” δηλώνει την ποιότητα, όχι την ουσία. Δεν τεκμηριώνεται δηλαδή, όσο θα αναμέναμε, η μετατροπή ενός επιθέτου ποιότητας σε καθολικό όρο για το νερό. Επιπλέον, σε σύγχρονη και παραδοσιακή χρήση, το “νερό” δεν περιορίζεται σε “φρέσκο” αλλά δηλώνει το ρέον ή υγρό στοιχείο γενικά (θάλασσα, βροχή, λίμνες κ.λπ.).
3. Ρίζες με σημασία “υγρού/ροής”: Η ρίζα ν-/νε-, από το νάω, εμφανίζεται και σε άλλες λέξεις σχετιζόμενες με το υγρό στοιχείο: Νηρέας, θαλάσσιος θεός νάμα,  νάπη,  όλα με σύνδεση σε ύδωρ ή φύση Άρα, υπάρχει διαχρονική σύνδεση της ρίζας με το υγρό στοιχείο, και το ναρόν αποτελεί φυσικό κρίκο σε αυτή την αλυσίδα.
4. Η γλωσσική οικονομία της εξέλιξης: Η γραμμή νάω → ναρός → ναρόν → νερόν → νερό είναι φυσική, οικονομική και φωνολογικά απλή, χωρίς ανάγκη ερμηνείας μέσω φράσεων και παραλείψεων. Επιπλέον, το νερόν απαντά ήδη ως λέξη στον 6ο αιώνα, πράγμα που ενισχύει την άμεση φωνολογική εξέλιξη από ναρόν.

Επίλογος: Η θέση του καθηγητή Μπαμπινιώτη περί ουσιαστικοποίησης του “νηρόν ὕδωρ” δεν στερείται αξίας· ωστόσο, η αρχαία και σημασιολογικά πιο συνεπής ετυμολόγηση από το “ναρόν”, το οποίο δηλώνει το υγρό / ρέον, αξίζει να εξεταστεί με την ίδια σοβαρότητα.

Η συζήτηση για την ετυμολογία λέξεων τόσο παλαιών και θεμελιακών όπως το “νερό”, δεν έχει μόνο γλωσσικό ενδιαφέρον, αλλά αναδεικνύει και την ιστορική συνέχεια της ελληνικής γλώσσας.

Με εκτίμηση,

Δρ Γεώργιος Κορναράκης Καθηγητής Φιλολογίας – Ερευνητής της Ιστορικής Γλωσσολογίας