«Βίνι μέσλου Αθέριστου, βα σιτσιράμ κου σιάτσιρα»
«Ήρθε ο μήνας Θεριστής, θα θερίσουμε με το δρεπάνι».
Ο Ιούνιος είναι σημαντικός μήνας για τους γεωργούς, διότι τα σπαρτά, κριθάρι και σιτάρι ωριμάζουν και οι γεωργοί βιάζονται να τα θερίσουν για να μη πέσουν οι καρποί των σιτηρών στο χώμα και γιατί φοβόταν την αλλαγή του καιρού και αν έμεινε αθέριστο το χωράφι, υπήρχε φόβος, να πάθει ζημιά ο καρπός.
Θέριζαν τα σιτεμένα στάχυα των δημητριακών, του σιταριού κυρίως και αφού τα συνέλεγαν τα μετέφεραν στο αλώνι, αλώνιζαν κι έπαιρναν τον καρπό.
Ο θερισμός γινόταν όλο το μήνα Ιούνιο για αυτό και τον Ιούνιο τον ονόμαζαν Θεριστή και τ΄ αλωνίσματα γινόταν στα μέσα Ιουνίου και διαρκούσε ολόκληρο τον Ιούλιο –Αλωνάρη μέχρι τις αρχές του Αυγούστου, ήταν μια εξαντλητική και χρονοβόρα εργασία. Θέρος, τρύγος, πόλεμος, λέει η παροιμία για τις τρεις μεγάλες αναστατώσεις της παλιάς εποχής που δε δέχονται αναβολή.
Ο θερισμός για τους χωριανούς ήταν σωστό πανηγύρι, μια εργασία μεγάλης σπουδαιότητας αφού εξασφάλιζε στην οικογένεια το ψωμί μιας ολόκληρης χρονιάς. Ήταν μια από τις δυσκολότερες γεωργικές εργασίες μέσα στην κάψα του καλοκαιριού αφού απαιτούσε συνεχές ολοήμερο σκύψιμο κάτω από δύσκολες συνθήκες με υψηλή θερμοκρασία.
Στο θέρο συμμετείχαν όλα τα μέλη της οικογένειας ακόμη και τα μικρά παιδιά κουβαλούσαν νερό και εργαλεία.
Οι χωριανοί πρώτα θέριζαν τα χωράφια που ήταν σπαρμένα με σιτάρι, που βρίσκονταν κοντά στο χωριό ή στο ποτάμι και ωρίμαζαν πιο γρήγορα, έπειτα εκείνα που βρίσκονταν σε πιο ορεινά μέρη όπως Καβακάρι, Ρουβίνα και στο βουνό Μπράβα, γιατί κιτρίνιζαν πιο αργά και στο τέλος τις βρίζες, που ήταν σε πιο μεγάλο υψόμετρο.
Από το βράδυ το σπίτι όλο ήταν αναστατωμένο, οι άντρες ετοίμαζαν τα εργαλεία, τις παλαμαριές, ακόνιζαν τα δρεπάνια και έφτιαχναν ψάθινα καπέλα για να προστατεύονται από τον ήλιο ενώ οι γυναίκες τους τορβάδες με τα φαγητά και τις βιτσέλες με το νερό, μαντήλες λευκές και μακρυμάνικα ρούχα για προστασία από τη ζέστη και τα αγκάθια.
Τα ζώα ήταν έτοιμα σαμαρωμένα και καλοφαγωμένα, για να μπορούν να μεταφέρουν τη σοδειά. Ετοίμαζαν ακόμη και το βαρκό, ένα είδος χλωρού χόρτου που φύτρωνε κοντά σε ρέματα, όπως στην περιοχή Μιχάσου, πράσινο, ύψος ενός μέτρου, το οποίο έβαζαν από την προηγούμενη μέρα σε αυλάκια με νερό να μουλιάσει, για να δέσουν τα δεμάτια.
Την άλλη μέρα, πρωί-πρωί, πριν ακόμη βγει ο ήλιος, χαράματα, έφταναν στο σπίτι του νοικοκύρη οι συγγενείς και οι φίλοι- οι θεριστάδες , οι οποίοι θα βοηθούσαν στο θερισμό. Φόρτωναν μπρος και πίσω στα κοτσάκια από το σαμάρι των ζώων τα δρεπάνια, τους τορβάδες με τα φαγητά και τις βιτσέλες με νερό, έβαζαν και τα παιδιά τους πανω-σάμαρα και ξεκινούσαν όλοι μαζί για το χωράφι, κάνοντας πρώτα το σταυρό τους ώστε να είναι ευλογημένη η σοδειά τους.
Μόλις έφταναν, ο νοικοκύρης αντικρίζοντας το χρυσαφένια στάχυα του χωραφιού του φώναζε: «Ώρα καλή κι ευλογημένη, καλά μπερεκέτια»! Ουάρα μπούνα κου σανατάτι!!! Ξεχύνονταν και οι θεριστάδες στο χωράφι κι άρχιζαν τα δρεπάνια να δουλεύουν για να μαζέψουν το ψωμί της φαμίλιας.
Οι θεριστάδες με το δρεπάνι και την παλαμαριά έκοβαν όσο πιο κοντά στο χώμα, στη ρίζα τα στελέχη με τα στάχυα και τα άφηνα δίπλα τους. Άνοιγαν πρώτα έναν δρόμο με τα δρεπάνια μέσα στο χωράφι, ύστερα αντίθετα, άνοιγαν άλλο δρόμο και γίνονταν σταυρός, για ευλογία και για καλή αρχή κι άρχιζε η δουλειά.
Το θέρισμα γινόταν από γυναίκες και το δέσιμο των δεματιών από τους άντρες. Τέσσερις ως πέντε γυναίκες θεριστάδες πήγαιναν μπροστά, αφήνοντας 5-6 μέτρα απόσταση η κάθε μια από την άλλη, φορώντας μακριά φουστάνια κι άσπρα σφιχτοδεμένα μαντήλια στο κεφάλι για να προφυλάσσονται από τον ήλιο.
Γυναίκες που είχαν μωρά, τα φορτώνονταν στη πλάτη τους και θέριζαν. Στο δεξί χέρι κρατούσαν το δρεπάνι στο άλλο την παλαμαριά-τα μαζεμένα στάχυα και όταν γέμιζε η φούχτα τ΄ άφηναν κάτω, αυτή ήταν η πρώτη χεριά.
Όταν οι χεριές γίνονταν πέντε ή έξι τις αναλάμβανε ο δεματάς, ο οποίος πήγαινε πίσω από τους θεριστάδες, τις έκανε δεμάτια, τα έδενε με το βαρκό ή με τριχιές ή με στάχυα και τα στοίβαζε το ένα πάνω στο άλλο και γίνονταν οι θημωνιές. Πίσω από τον δεματά πήγαιναν τα μικρά παιδιά και μάζευαν τα στάχυα που έπεφταν.
Ο θερισμός ήταν σκληρή δουλειά, ένας αγώνας αντοχής μέσα στο λιοπύρι του καλοκαιριού, παρόλα αυτά οι γυναίκες σκυμμένες και ιδρωμένες έχοντας χαρά για τη σοδειά τους, άρχιζαν το τραγούδια που έδιναν ρυθμό στην εργασία, απάλυναν τον κάματο και πρόσφεραν ψυχική τέρψη:
Μάνα με κακοπάντρεψες και μ΄ έδωσες στον κάμπο.
Εγώ στους κάμπους δε βαστώ, νερό ζεστό δεν πίνω.
Εδώ τρυγόνα δε λαλεί κι ο κούκος δεν το λέει
οι κάμποι θρέφουν τ΄ άλογα και τα βουνά λεβέντες
κι οι τσούπρες μαραζώνουνε, σαν το φλουρί γινόνται.
Το μεσημέρι ξεκουράζονταν στον ίσκιο κάποιου δέντρου, που βρίσκονταν στην άκρη του χωραφιού. Στο δέντρο ήταν κρεμασμένα ένα- ένα τα σακούλια με τα φαγητά τους, για να προφυλάσσονται από τις θερμές ακτίνες του ήλιου και στη ρίζα του οι βιτσέλες με νερό.
Πολλές φορές έστηναν στα κλαδιά του δέντρου και κούνιες για μωρά παιδιά, που μεταφέρονταν στο χωράφι, επειδή οι μητέρες τα θήλαζαν.
Κάτω από το δέντρο έστρωναν πολύχρωμες κουρελούδες, ένα μεγάλο τραπεζομάντιλο, το μισάλι και αραδιάζανε τα φαγητά τους, ψωμί, τυρί, πίττες κρεμμύδι, ελιές, σκορδαλιά με μπόλικο ξύδι αλλά και τον μαγειρεμένο κόκορα, που είχε από το βράδυ ετοιμάσει η νοικοκυρά.
Έπιναν νερό όλοι από το ίδιο βιτσέλι, γελούσαν, πειράζονταν και καμάρωναν με υπερηφάνεια τα σκορπισμένα δεμάτια στον αγρό τραγουδώντας το παρακάτω κλέφτικο τραγούδι:
Τράβα αέρα δροσερέ, τράβα κι αγάλια, αγάλια
για να δροσίσεις τα παιδιά του Τσιόλκα του λεβέντη
πως πολεμάει κατακαμπίς, κατακαμπίς στους κάμπους
χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς κάνα μιντάτι.
Ύστερα έπαιρναν έναν υπνάκο, ενώ νανουρίζονταν από τον τραγουδιστή του καλοκαιριού τον τζίτζικα, τον συμβολικό εκπρόσωπο του θέρους, που τραγουδούσε τον κόπο των γεωργών, περιφρονημένος πάντοτε από το μυρμήγκι, που μάζευε τα σπόρια, που απόμειναν στο έδαφος. Μετά τον ύπνο άρχιζε πάλι η δουλειά, αλλά παρόλο που ήταν σκληρή, οι άνθρωποι πανηγύριζαν με χαρές και τραγούδια.
Όταν βασίλευε ο ήλιος σταματούσαν, πετούσαν τα δρεπάνια ψηλά και έδιναν τις ευχές στον νοικοκύρη: «Καλό καρπό και του χρόνου περισσότερα-σι λου μαγκάτς κου σανατάτι σ μα μούλτου του αλάντου άνου».
Από τα τελευταία στάχυα έφτιαχναν μια καλαίσθητη ανθοδέσμη, την μετέφεραν στο σπίτι και την τοποθετούσαν κοντά στο εικόνισμα μέχρι την επόμενη σοδειά και στη σπορά έριχναν κόκκους και από τα ευλογημένα αυτά στάχυα. Καθώς ετοιμάζονταν να φύγουν, ηλιοκαμένοι και κουρασμένοι, άρχιζαν με χαρά το τραγούδι!
Ήλιε μου, τι μας άργησες κι αργείς να βασιλέψεις;
Σε καταριέται η αργατιά κι οι αγροδουλευτάδες
σε καταριούνται τα μωρά, που είναι στις σαρμανίτσες
σε καταριέται μια μικρή, μια μικροπαντρεμένη
οπού θερίζει μοναχή κατακαμπής στον κάμπο.
Το κουβάλημα ήταν πραγματικό ξεσήκωμα, πραγματική εκστρατεία, γινόταν την επόμενη μέρα, τις πρωινές ώρες με την δροσιά, για να μην τρίβεται ο καρπός στο δρόμο από την κάψα του Καλοκαιριού.
Τα δεμάτια συγκεντρώνονταν ανά έξι και τα φόρτωναν στα ζώα, η δυσκολία και ο κίνδυνος ήταν να μην ανατραπούν τα δεμάτια, γιατί ο δρόμοι ήταν ανηφορικοί και πολύ στενοί και οι αποστάσεις πολύ μακρινές.
Τα δεμάτια μεταφέρονταν κοντά στις αχυρώνες στην περιοχή Παλιοχώρι, όπου ήταν και τα αλώνια και την επόμενη ημέρα τοποθετούνταν σε μεγάλους σωρούς , τις γνωστές θημωνιές στις άκρες των αλωνιών για να ξεκινήσει το αλώνισμα.
Απόσπασμα από το βιβλίο μου “ΤΡΥΓΟΝΑ” Μνήμες μιας περασμένης εποχής. Εκδόθηκε το 2008.
Γιάννα Κωνσταντίνου – Καρανίκα
Πηγή: Ζωή, χωριό και παράδοση
