Από τα μέσα του Σεπτεμβρίου και μέχρι λίγο πριν τη συγκομιδή της ελιάς, περίπου τον Νοέμβριο, πραγματοποιείται το μεγαλύτερο ποσοστό των εφαρμογών σκευασμάτων για την αντιμετώπιση του δάκου. Τόσο από το κράτος όσο και από τους ιδιώτες ελαιοκαλλιεργητές.Ο δάκος, στην «ενήλικη» μορφή του είναι έντομο (μικρή μύγα), που διαθέτει αιχμηρή «ουρά» για να εναποθέτει τα αυγά του κάνοντας τρύπες στους καρπούς της ελιάς. Η προνύμφη (αρχική μορφή) είναι ένα σκουλήκι.
Ως έντομο δεν αντέχει τις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού. Ευνοείται, όμως, από το δροσερό ήπιο και υγρό κλίμα που επικρατεί στις περισσότερες περιοχές της νότιας Ελλάδας τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο.
Τα πρώτα σημάδια δακοπροσβολής στα δέντρα φαίνονται από τις βροχές του Μαΐου-Ιουνίου. Φέτος, μάλιστα, οι συνθήκες συνεχών βροχοπτώσεων που επικράτησαν τον Ιούνιο ευνόησαν την αναπαραγωγή των πρώτων γενεών, αλλά δεν υπήρχε καρπός, για να ανησυχήσει τους παραγωγούς.
Όπως ενημερώνουν το Agricola οι γεωπόνοι, τις περισσότερες φορές χρειάζεται ένας προληπτικός ψεκασμός από τα μέσα Ιουνίου μέχρι τις αρχές Ιουλίου. Με αυτόν τον τρόπο εξουδετερώνεται η πρώτη γενιά του δάκου, που μπορεί να επιβιώσει από τις ζέστες του καλοκαιριού σε ένα δέντρο και να δώσει μία σοβαρή εστία μόλυνσης όλου του χωραφιού τον Σεπτέμβριο.
Το κράτος συνήθως ξεκινά κάποιες πρώτες εφαρμογές τον Ιούλιο κατ’ εντολή των τοπικών διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας (ΔΑΟΚ). Το μεγαλύτερο ποσοστό των εφαρμογών, είτε με κρατική είτε με ιδιωτική πρωτοβουλία (ή σε συνδυασμό) γίνεται από τα μέσα Σεπτεμβρίου και μετά. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχει σύστημα γεωργικών προειδοποιήσεων για τον δάκο από τις περιφερειακές ΔΑΟΚ, ένα ζήτημα που το έχει θίξει και το Agricola.
Τι πρέπει να κάνουν οι παραγωγοί; Κατ’ αρχάς, πρέπει να επισκέπτονται τακτικά τον ελαιώνα τους. Για όλα τα προβλήματα. Αλλά κυρίως για τον δάκο, που είναι η νούμερο ένα αιτία για την υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιόκαρπου και κατά συνέπεια του ελαιολάδου. Θα τοποθετήσουν σε κάποια δέντρα ταινίες παρακολούθησης για τον δάκο και θα παρατηρούν τους καρπούς.
Θα πρέπει να έχουν τον νου τους κυρίως τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, με τακτικές επισκέψεις, αλλά και μερικές μέρες μετά από κάθε βροχόπτωση. Έτσι θα δουν τα πρώτα σημάδια και θα αποφασίσουν πώς θα προχωρήσουν, σε συνεργασία πάντα με τον γεωπόνο τους, ο οποίος θα έχει και εικόνα από τη συνολική κατάσταση στην περιοχή. Να πούμε σε αυτό το σημείο ότι υπάρχουν και ψηφιακές εφαρμογές για smartphone, όπως το ARC της FMC, που έχουν ξεκινήσει πιλοτικά να δίνουν τέτοιες πληροφορίες για τον δάκο.
Οι απαγορευμένες δραστικές
Χρόνο με τον χρόνο, η εφαρμογή σκευασμάτων για την αντιμετώπιση του δάκου γίνεται πιο δύσκολη. Κι αυτό γιατί λιγοστεύουν τα διαθέσιμα «όπλα» που έχει στη διάθεσή του ο παραγωγός. Υπενθυμίζουμε τη γνωστή πλέον απαγόρευση για τη δραστική ουσία beta cyfluthrin, η οποία κυκλοφορούσε στο εμπόριο κυρίως με τις ονομασίες Bulldock 2,5 SC, Beta Cyfluthrin Nufarm 2,5 SC κ.ά.
Πέραν αυτής, άλλες δύο δραστικές ουσίες απαγορεύτηκαν για χρήση στην ελαιοκαλλιέργειακαι δεν θα πρέπει να ανιχνεύονται στα ελαιόλαδα της νέας εσοδείας 2023 -2024.
Η πρώτη είναι η δραστική ουσία zeta cypermethrin, η οποία κυκλοφορούσε κυρίως με την εμπορική ονομασία Fury 10 EW. H δεύτερη είναι η δραστική ουσία phosmet, η οποία κυκλοφορούσε κυρίως με τις εμπορικές ονομασίες Imidan 50 WP, Phosmet – Ελάνκο 50 WP, Spada 50 WP κ.ά.
Οι δραστικές ουσίες, που επιτρέπονται πλέον στην ελαιοκαλλιέργεια για την καταπολέμηση του δάκου και οι αντίστοιχες κύριες εμπορικές ονομασίες (σε παρένθεση) με τις οποίες κυκλοφορούν στο εμπόριο είναι οι κάτωθι:
- Spinosad (Success 0,24 CB)
- Deltamethrin (Decis 2,5EC, Colossos 2,5EC, Antal κ.ά.)
- Aluminium silicate / kaolin (Surround WP)
- Cyantraniliprole (Exirel Bait 10 SE)
- Lambda-cyhalothrin (Karate 1,5 CS, Forza 10 CS κ.ά.)
- Acetamiprid (Carnadine κ.ά.)
- Beauveria bassiana strain ATCC 74040 (Naturalis)
Τέλος, σύμφωνα με το νόμο 4036/2012, η χρήση μη επιτρεπόμενων στην ελαιοκαλλιέργεια δραστικών φυτοπροστατευτικών ουσιών ελέγχεται από τις περιφερειακές ΔΑΟΚ και προβλέπει ποινές έως 10.000 ευρώ για παραγωγούς, που παραβιάζουν το νόμο.
Μέθοδοι αντιμετώπισης
Εφόσον οι παραγωγοί (1) ελέγξουν το χωράφι (2) συμβουλευτούν τον γεωπόνο τους και (3) αποφασίσουν να προχωρήσουν σε κάποια μέθοδο αντιμετώπισης του δάκου, λαμβάνοντας υπόψη τους την παραπάνω νομοθεσία για τις απαγορευμένες δραστικές ουσίες, μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε:
- ψεκασμό κάλυψης,
- δολωματικό ψεκασμό,
- εγκατάσταση δακοπαγίδων.
Η τρίτη μέθοδος, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, αφορά μόνο τη βιολογική ελαιοκαλλιέργεια. Τα επόμενα χρόνια μπορεί να εφαρμόζεται ευρύτερα. Αλλά τώρα, οι περισσότεροι παραγωγοί προχωρούν είτε σε ψεκασμό κάλυψης είτε σε δολωματικό ψεκασμό.
Οι δύο αυτές μέθοδοι αντιμετώπισης χρησιμοποιούν τα ίδια εργαλεία και τα ίδια σκευάσματα και οι διαφορές τους είναι οι εξής:
- Πρώτον, στον ψεκασμό κάλυψης, ψεκάζουμε όλα τα δέντρα σε ένα χωράφι. Στον δολωματικό ψεκασμό ψεκάζουμε ένα δέντρο ανά χωράφι (για μικρές εκτάσεις) ή ένα δέντρο ανά π.χ. δέκα δέντρα ή ανά σειρά.
- Δεύτερον, στον ψεκασμό κάλυψης η δοσολογία είναι διαφορετική από τον δολωματικό ψεκασμό. Στη δεύτερη μέθοδο χρειάζεται μεγαλύτερη δόση δραστικής ουσίας. Και πάντα συμβουλευόμαστε τον γεωπόνο ή τις ετικέτες των σκευασμάτων που αναγράφουν τη συνιστώμενη δοσολογία και τη συχνότητα εφαρμογών, όπως και το μέχρι πόσες μέρες πριν τη συγκομιδή μπορούμε να ψεκάσουμε με το κάθε σκεύασμα.
- Τρίτον, στον δολωματικό ψεκασμό γίνεται ταυτόχρονος ψεκασμός με μία προσελκυστική ουσία. Ο ρόλος της είναι να προσελκύσει τα έντομα στο ψεκασμένο δέντρο από τα άλλα δέντρα. Το προσελκυστικό προϊόν συνήθως το συστήνουν οι εταιρείες, οπότε καλό είναι να επιλέξει ο παραγωγός αυτό που «ταιριάζει» με το σκεύασμα που θα χρησιμοποιήσει.
- Τέταρτον, σε περιπτώσεις μεγάλης έξαρσης του δάκου, επιλέγουμε τον ψεκασμό κάλυψης. Ο δολωματικός ψεκασμός είναι το ίδιο αποδοτικός, αλλά χρειάζεται περισσότερες μέρες για να αποδώσει σε όλο τον ελαιώνα. Οπότε σε μία οξεία δακοπροσβολή, μπορεί να μην προλάβουμε την υποβάθμιση της ποιότητας των καρπών στα πιο απομακρυσμένα δέντρα.
- Τέλος, ο δολωματικός ψεκασμός είναι πιο αποτελεσματικός όταν εφαρμόζεται σε ολόκληρη την περιοχή, όχι μόνο σε ένα κτήμα.
Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι παραγωγοί μπορούν, μέσα στο διάστημα Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου, να προχωρήσουν σε μέχρι και τρεις ψεκασμούς. Αλλά αυτό θα το αποφασίσουν και σε συνδυασμό με το αν και πότε γίνεται ψεκασμός από την ΔΑΟΚ στην οποία ανήκουν, παρακολουθώντας τις ανακοινώσεις για το κρατικό πρόγραμμα δακοκτονίας.
Όσον αφορά την τοποθέτηση των δακοπαγίδων θα πούμε μόνο ότι βασίζονται στις (φυσικές) φερομόνες προσέλκυσης εντόμων. Ενδείκνυνται ειδικά για τη βιολογική ελαιοκαλλιέργεια, ενώ το κόστος τους είναι μεγαλύτερο από τα χημικά σκευάσματα.
Θα έχουμε δάκο φέτος;
Η απάντηση στην ερώτηση «θα έχουμε δάκο φέτος;» δεν μπορεί να δοθεί ακόμα από τους γεωπόνους, είτε της Κρήτης είτε της Πελοποννήσου ή άλλων περιοχών της Ελλάδας. Σαφώς, το πρόβλημα των δακοπροσβολών πέρυσι ήταν πιο έντονο στην Κρήτη.
Αυτό που γνωρίζουμε ήδη από τώρα, είναι ότι σε αρκετές περιοχές θα υπάρχει ακαρπία και κατά συνέπεια μικρή παραγωγή. Άρα, η όποια ποσότητα του ελαιόκαρπου πάνω στα δέντρα θα πρέπει να προστατευτεί από τον δάκο και άλλους εχθρούς, με δεδομένο ότι θα είναι μία χρονιά με πολύ υψηλές τιμές παραγωγού.
Η άλλη παράμετρος, που επισημαίνουν οι γεωπόνοι, είναι ότι η μικρότερη ποσότητα ελαιοκάρπου, σε μία μεγάλη δακοπροσβολή, οδηγεί σε μόλυνση ακόμα και του 100% των δέντρων. Δηλαδή υποβάθμιση του συνόλου της παραγωγής ελαιολάδου. Αυτό δείχνει τη μεγάλη σημασία που πρέπει να δώσουν φέτος οι παραγωγοί στην παρακολούθηση και πρόληψη. Εν συνεχεία, εφόσον υπάρχουν σημάδια υψηλής παρουσίας δακοπληθυσμών, είναι σημαντικό να προχωρήσουν σε αποτελεσματική δακοκτονία και να μη βασιστούν μόνο στο κρατικό πρόγραμμα.
Σίγουρα, μέχρι και τα τέλη του Αυγούστου οι πληθυσμοί του δάκου στους ελαιώνες ήταν στο ελάχιστο. Κι αυτό λόγω των πολύ υψηλών θερμοκρασιών (καύσωνας), που επικράτησαν φέτος και της ανομβρίας κατά τη διάρκεια των μηνών Ιουλίου-Αυγούστου.
Να τονίσουμε εδώ ότι κάτω από συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών δεν ψεκάζουμε, γιατί από την μια η ζέστη αντιμετωπίζει τον δάκο καθώς δεν πετάει αλλά και «σκοτώνει» το σκουλήκι (προνύμφη) πάνω στον καρπό και από την άλλη το φάρμακο «ξεραίνεται» πάνω στο δέντρο, δεν είναι αποδοτικό, κάτι που το ξέρουν οι πιο έμπειροι αγρότες. Οπότε σημαίνει ότι ο ψεκασμός είναι «δώρον άδωρον».
Οι γεωπόνοι λένε χαρακτηριστικά ότι το φετινό καλοκαίρι «ο δάκος ήταν πληγωμένος, αλλά όχι τελειωμένος». Και συμβουλεύουν τους ελαιοπαραγωγούς να μην εφησυχάζουν και να βρίσκονται σε επιφυλακή, ενόψει της αλλαγής του καιρού το φθινόπωρο. Εξάλλου, μεγάλο ποσοστό δακοπληθυσμών επιβιώνει καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού στους πιο ορεινούς ελαιώνες.
Μόλις αρχίσουν οι πρώτες βροχές, μαζί με την υγρασία και την πτώση της θερμοκρασίας, θα φανεί η τάση για έξαρση ή όχι της αναπαραγωγής του εντόμου. Κι αυτό, φυσικά, ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή.
Ο δάκος, για να κάνει τον κύκλο του, χρειάζεται περίπου έναν μήνα. Δεν θα πρέπει μετά τις πρώτες βροχές να αφήσουμε την πρώτη γενιά να κάνει τον κύκλο της. Ειδάλλως θα έχουμε σοβαρό πρόβλημα τον Οκτώβριο.
Ξεκινάμε, λοιπόν, από τώρα τις συχνές επισκέψεις στο κτήμα μας κι ακολουθούμε τις συμβουλές των γεωπόνων και ό,τι αναγράφεται στην ετικέτα των συσκευασιών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων.
Πέτρος Αλεξανδρής
Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτα στο “Agricola” που κυκλοφόρησε στις 17 Σεπτεμβρίου 2023 με την “Καθημερινή της Κυριακής”
