Γράφει ο Γιάννης Δ. Κρουσανιωτάκης
Ίσως έχουμε ακούσει ή έχουμε διαβάσει ή θυμόμαστε από το σχολείο, ότι τα Επτάνησα και ειδικότερα η Ζάκυνθος, δέχτηκαν την κληρονομιά της Κρήτης στην τέχνη, μετά το 1669 που η Μεγαλόνησος έπεσε στα χέρια των Τούρκων.
Μια επίσκεψή μας στο Βυζαντινό Μουσείο της Ζακύνθου και σε μερικές από τις πολλές εκκλησίες του νησιού θα μας πείσουν για τη σχέση Κρήτης –Ζακύνθου, όσο αφορά την τέχνη.
Πλήθος εικόνων και έργων χριστιανικής τέχνης είναι δημιουργήματα Κρητικών. Άλλα απ’ αυτά μεταφέρθηκαν από την Κρήτη και άλλα δημιουργήθηκαν στη Ζάκυνθο από Κρήτες.
Αποφασιστική σημασία για τη διαμόρφωση αυτής της τέχνης αποτέλεσε το γεγονός ότι από το 1205 το νησί βρισκόταν στα χέρια των Φράγκων, ποτέ δεν ήταν υπό την κυριαρχία των Τούρκων και από το 1480-1500 και εξής εδραιώθηκε βενετική κυριαρχία στην περιοχή.
Τον 16ο αιώνα, Κρητικοί ζωγράφοι εργάζονταν στην Ζάκυνθο, κρητικοί ξυλογλύπτες κατασκεύαζαν τέμπλα στις ζακυνθινές εκκλησίες κατά τη διάρκεια όλου του 17ου αι.
Δεν αποκλείεται, επίσης, οι κρητικοί ζωγράφοι που ταξίδευαν τακτικά στη Δαλματία ή στη Βενετία να σταματούσαν στο νησί. Μετά την τουρκική κατάκτηση της Κρήτης, μαζί με τους κρητικούς πρόσφυγες, λογίους, κληρικούς και καλλιτέχνες, εγκαταστάθηκαν και ολόκληρες συντεχνίες τεχνιτών που έφερναν μαζί τους εκτός από την τέχνη τους και τη σκευή ολόκληρων εκκλησιών που ανήκαν στη συντεχνία.
Έτσι το χειροτεχνικό δυναμικό του νησιού αυξήθηκε με αποτέλεσμα να πλουτίσουν και οι εκκλησίες, εκτός από τις νέες που έχτισαν ειδικά οι Κρητικοί, όπως η Παναγία η Επισκοπιανή με αξιόλογες κρητικές εικόνες του 16ου αι. από τις οποίες μερικές φέρουν υπογραφές σημαντικών ζωγράφων, όπως: ο Άγγελος, ο Μιχαήλ Δαμασκηνός, ο Γεώργιος Κλόντζας, ο Δημήτριος Ιερεύς, αλλά και του 17ου αι. όπως: οι Χανιώτες Αντώνιος Μπορής και Κωνσταντίνος Παλαιοκαπάς, οι Ρεθεμνιώτες Εμμανουήλ Λαμπάρδος και Εμμανουήλ Τζάνες, ο Βίκτωρ κ.ά.
Μεγάλη εντύπωση προκαλεί στον επισκέπτη του Βυζαντινού Μουσείου της Ζακύνθου η πολύτιμη εικόνα της Θεοτόκου επονομαζόμενη η Κυρία Ελεούσα η Επισκοπιανή φερμένη από την Κρήτη.Η εικόνα αυτή κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Χάνδακα από τους Τούρκους το 1657 μεταφέρθηκε από τη Μονή της Θεοτόκου Ελεούσας,της Επισκοπής Χερσονήσου, στο Ηράκλειο, καθώς όλη η ύπαιθρος είχε καταληφθεί από τους Τούρκους. Τότε ανακαινίστηκε η εικόνα με συνδρομή και δαπάνη του Ιερομονάχου Φιλοθέου Σερέπετζη και άλλων προσώπων τα οποία κατονομάζονται και όλης της αδελφότητας της μονής, όπως αναφέρει η επιγραφή. Ο άξιος αγιογράφος του Ηρακλείου, κράτησε άθικτο, ό,τι σωζόταν από το έξοχο πρόσωπο της βυζαντινής Παναγίας. Την εικόνα αυτή μετέφερε στη Ζάκυνθο λίγο πριν την κατάληψη του Χάνδακα από τους Τούρκους, ο Μενεγής Μοσχόπουλος και την απέθεσε προσωρινά στο ναό του Παντοκράτορα, στο φρούριο της πόλης.
Ο Μιχαήλ Ρουσιάνος παραχώρησε οικόπεδο στο νότιο τμήμα της πόλης και εκεί κτίστηκε ο ναός της Παναγίας της Επισκοπιανής και του Ταξιάρχη Μιχαήλ, καθώς εκτός από την Παναγία τοποθετήθηκε στο τέμπλο η εικόνα του Αρχάγγελου, που έχει αποδοθεί στο ζωγράφο Άγγελο. Η εκκλησία ανακαινίστηκε το 1812,κατέρευσε όμως με το μεγάλο σεισμό του1953. Οι εικόνες περισυνελέγησαν και έτσι φυλάσσονται στο Μουσείο Ζακύνθου.
Βιβλιογραφία:
Ρ.Βλαχάκη, Η εικόνα της Παναγίας της Επισκοπιανής στην Κρήτη πριν από τη μεταφορά της στη Ζάκυνθο, θησαυρίσματα 16 (1979)σ.255
Μ.Χατζηδάκης, Παναγία η Επισκοπιανή. Μια βυζαντινή εικόνα στη Ζάκυνθο, θησαυρίσματα 16 (1979)σ.387.
* Ο Γιάννης Δ. Κρουσανιωτάκης είναι Δάσκαλος με καταγωγή από τη Γέργερη
