Οι Δήμοι της Μεσαράς στις αρχές του 20ου αιώνα

Γράφει ο Μύρων Τζαρδής

Πριν τον Καλλικρατικό δήμο Φαιστού υπήρχαν οι καποδιστριακοί δήμοι Τυμπακίου, Μοιρών και Ζαρού. Πιο πριν υπήρχαν οι δήμοι Μοιρών και Τυμπακίου και κοινότητες, ακόμη πιο πριν υπήρχε ο δήμος Μοιρών και κοινότητες και οι επαρχίες Καινουργίου και Πυργιώτισσας. Πότε όμως συγκροτήθηκε η τοπική αυτοδιοίκηση; Ποια ηταν η χωρογραφία τους; Σας παρουσιάζουμε τους πρώτους δήμους και τους δημοτικούς άρχοντες της περιοχής μας, μετά από την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς.

Με το ηγεμονικό διάταγμα 120 της 11 Φεβρουαρίου 1900, η Κρήτη διαιρείται σε 86 δήμους. Οι δήμοι σαν τοπικές διοικητικές δομές προϋπήρχαν και στο καθεστώς της ημιαυτονομίας, που προέκυψε από την Σύμβαση της Χαλέπας.  Στην  επαρχία Καινούριου υπάρχουν οι δήμοι Αμπελούζου (αργότερα μετονομάσθηκε σε δήμο Γόρτυνας με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου), Ζαρού και Πλατάνου και στην επαρχία Πυργιώτισας οι δήμοι Κισσού και Τυμπακίου.

Η Κρητική πολιτεία αμέσως με την ανακήρυξη της πραγματοποίησε απογραφή του πληθυσμού του νησιού. Με βάση την απογραφή αυτή έχομε:

Σε σχέση με την απογραφή του 1881 υπάρχουν αυξητικές μεταβολές. Συγκεκριμένα ο δήμος Γόρτυνας (πρώην Αμπελούζου) έχει 31 κατοίκους περισσότερους, ο δήμος Ζαρού έχει 471 κατοίκους περισσοτέρους, ο δήμος Πλατάνου έχει 1583 κατοίκους περισσοτέρους, ο δήμος Τυμπακίου έχει 871 κατοίκους περισσοτέρους και ο δήμος Κισσού έχει 276 κατοίκους περισσοτέρους. Συνολικά και οι δυο επαρχίες έχουν 3232 περισσοτέρους κατοίκους.

Στις 12 Μαρτίου του 1900, με εισήγηση του Συμβούλου των Εσωτερικών Μανούσου Κούνδουρου, ο Ύπατος Αρμοστής των προστάτιδων δυνάμεων Γεώργιος διορίζει, με το με αριθμό 14 διάταγμα, Δήμαρχο Αμπελούζου τον Ν. Κουρή, Δήμαρχο Ζαρού τον Εμμ. Δαμιανάκη, Δήμαρχο Πλατάνου τον Φ. Κωνστανταράκη, Δήμαρχο Κισσού τον Α. Πολυχρονάκη και Δήμαρχο Τυμπακίου τον Γ. Σ. Σφακάκη.

Με το διάταγμα 16/20-3-1900 ο πρίγκιπας Γεώργιος διορίζει δημαρχιακούς πάρεδρους (σαν αντιδήμαρχοι σήμερα) στον Αμπελούζο τον Φιλ. Παυλάκη, στον Ζαρό τον Γεωρ. Φραγκιαδάκη, στον Πλάτανο τον Ι. Λ. Κουρμουλάκη, στον Κισσό τον Ι. Πωλιουδάκη και στο Τυμπάκι τον Σπ. Δρετάκη.

Στην συνέχεια διορίζονται και οι δημοτικοί σύμβουλοι

• Στον δήμο Αμπελούζου διορίζονται οι Αλιγιζάκης Εμμ., Ακρασάκης Ν., Παπαηλιού Ν., Σταυρακάκης Φ., Χατζηδάκης Ι., Κουρής Μιχ. Ν., Λιονάκης Δ. και Πανασανός Γ.,
• Στον δήμο Ζαρού διορίζονται οι: Δαμιανάκης Ζ., Ιερωνυμάκης Κ., Ιερωνυμάκης Μ., Παπαδογεωργάκης Μ., Νικολαντωνάκης Δ., Ιερωνυμάκης Αναγ., Παπαδομιχελάκης Αναγ. και Παπαβασιλείου Αναγ..
• Στον δήμο Πλατάνου διορίζονται οι : Καπετανάκης Χ., Παπαδάκης Μύρων, Παπαχατζάκης Κ., Ρινακάκης Β., Μετοχιανάκης Αναγ., Μουζουράκης Ευθ., Σπυριδάκης Αναγν., Σαββάκης Μιχ., Μανιουδάκης Εμμ. και Πετυχάκης Μ..
• Στον δήμο Κισσού διορίζονται οι: Ασκοξυλάκης Αναγ., Στεφανίδης Γ. Α., Δασκαλάκης Ζ., Αγγελιδάκης Ηλ., Μπαμπιωνιτάκης Αναγ., Παπαδάκης Κ. Μ., Βαρουχάκης Γ. και Νικολετάκης Στ..
• Στον δήμο Τυμπακίου διορίζονται οι: Φραγκουλάκης Δ., Ορφανουδάκης Θ., Σταυρουλάκης Ι., Σπινθάκης Εμμ. Γ., Τσιτεράκης Δ., Σκουντάκης Θ., Παπαδάκης Μ. και Κασσότης Μιχ..

Οι επαρχίες Καινουρίου και Πυργιώτισσας είχαν κοινή έδρα στις Μοίρες, όπου επίσης ήταν έδρα Ειρηνοδικείου β΄ τάξης, Υποθηκοφυλακείου, Ταχυδρομείου, Σταθμού Χωροφυλακής και Φυλακών. Ευρίσκεται σε ωραία τοποθεσία και βόρεια από τον οικισμό κείται τουρκικός πύργος (κούλες) και ερειπωμένος στρατώνας.

Ο δήμος Γόρτυνος πρώην Αμπελούζου ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τους χωριά: Αμπελούζος, Αγ. Αντώνιος, Απόλυχνος, Άγιοι Δέκα, Βουρβουλίτης, Βρέλλη, Γαλιά, Καστέλλι, Κυρμούση, Μητρόπολη, Μοίρες, Μονόχωρο, Μορώνη, Νταρογδιανά, Πλουτή, Ρουφάς, Σεφεριανά, Χριστουλιανά και Φραδί. Έδρα του δήμου ηταν ο Αμπελούζος. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, χαρούπια, μέλι, ζωικά προϊόντα κλπ. Δημοτικά σχολεία λειτουργούσαν στους Αγίους Δέκα, στου Κυρμούση, στη Μητρόπολη και στις Μοίρες.

Ο δήμος Πλατάνου ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τους χωριά: Πλάτανος, Αληθινή, Αντισκάρη, Απεσωκάρη, Μονή Απεζανών, Βασιλικά Ανώγεια, Βασιλική, Γιαλομονόχωρο, Κανδύλα, Κουσές, Κρότος, Αγιος Κύριλλος, Λίσταρος, Μιαμού, Μονή Οδηγήτριας, Πέρη, Πετροκεφάλι, Πηγαδάκια, Πόμπια ή Μπόμπια, Πλώρα, Τρυπητά και Φλαθιάκες. Στον δήμο ανήκουν τρείς μικρές και ακατοίκητες νησίδες Πομπιανό, Μεσακό και Τράφος. Έδρα του δήμου ηταν ο Πλάτανος, μικρή παραποτάμια κώμη. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, οπώρες, χαρούπια, εσπεριδοειδή και ζωικά προϊόντα. Λειτουργούσε Ελληνικό Σχολείο στην Πόμπια και δημοτικά σχολεία στο Αντισκάρη, στα Βασιλικά Ανώγεια, στη Βασιλική, στη Μιαμού, στο Πετροκεφάλι, στα Πηγαδάκια και στην Πόμπια, όπου λειτουργούσε και Παρθεναγωγείο. Στους Καλούς Λιμνιώνες έδρευε Τελωνιακός Σταθμός υπαγόμενος στο Υποτελωνείο Χερσονήσου.

Ο δήμος Ζαρού ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τους χωριά: Ζαρός, Απομαρμά, Βορίζα, Βροντίσιο, Γέργερη, Δρόσοι, Καλαθιανά, Καρδαμιανά, Κούρτες, Λαλουμάς, Μάκρες, Μαστραχιανά, Απάνω Μούλια, Νίβρητος, Αγιος Νικολαος, Παλήαμα, Παναγιά, Πανασός ή Μπανασός, Ράφτης, Σκούρβουλα, Τσανιανά και Φαρή. Έδρα του δήμου ήταν ο Ζαρός, μεγάλη κώμη στους πρόποδες του βουνού και απαρτίζεται από τις συνοικίες Μπομπιανά,Τσιγκαναριά, Αλπαθιανά, Πετριανά και Μετόχι. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, χαρούπια, μέλι ζωικά προϊόντα κλπ. Δημοτικά Σχολεία λειτουργούσαν στο Ζαρό, στα Βορίζα και στην Γέργερη. Παρθεναγωγείο λειτουργούσε στο Ζαρό και στη Γέργερη.

Ο δήμος Κισσού ήταν δημος γ΄ τάξης και περιλάμβανε τα χωριά: Βόρροι, Παναγία Καλυβιανή, Καλύβια, Φανερωμένη, Καλοχωραφίτης, Κισσοί, Μαγαρικάρη, Γληγοριά, Τεμενέλη και Καμάρες. Έδρα του δήμου ήταν οι Βόρροι, όπου εδρευε Σταθμός Χωροφυλακής και υπήρχαν φυλακές και απαρτίζεται από τις συνοικίες Χατζηδιανά, Τζωρτζιανά, Ψαρουλιανά, Μπαρμπεριανά και Μπαγιαρθιανά. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, χαρούπια, αμύγδαλα μέλι κτλ. Λειτουργούσαν Δημοτικά Σχολεία στους Βόρρους, στο Μαγαρικάρι και στις Καμάρες.

Ο δήμος Τυμπακίου ήταν δήμος β΄ τάξης και περιλάμβανε τα χωριά: Τυμπάκι, Πιτσίδια, Μάταλα, Σίββα, Καμιλάρη, Αγία Τριάδα, Λαγωλιό, Κλήμα και Άγιος Ιωάννης. Έδρα του δήμου ηταν το Τυμπάκι μεγάλη, ευάερη και πλούσια κώμη, έχει μεγάλους και πλατιούς δρόμους. Κύρια προϊόντα του δήμου ηταν οι δημητριακοί καρποί, λάδι, κρασί, χαρούπια, αμύγδαλα μέλι κτλ. Λειτουργούσαν Δημοτικά Σχολεία στο Τυμπάκι, στα Πιτσίδια, στο Σίββα, στο Καμηλάρη και στο Κλήμα. Στο Τυμπάκι λειτουργούσε και Παρθεναγωγείο. Μετά από ένα έτος οι Δήμοι Κισσού και Τυμπακίου ενώθηκαν στο δήμο Τυμπακίου με έδρα το Τυμπάκι. Ο ενωμένος δήμος  ήταν δήμος α΄ τάξης.

Στο κείμενο κρατήσαμε την ορθογραφία της εποχής για τα ονόματα των ανθρώπων και των οικισμών.

ΠΗΓΕΣ

• Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας
• ΝΟΥΧΑΚΗΣ ΕΜΜ. ΙΩΑΝΝΗΣ Λοχαγός του Πεζικού της Ελλάδος. ΚΡΗΤΙΚΗ ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΑ, Γεωγραφία, Ιστορία, Στατιστική πληθυσμού, Αποστάσεων κτλ.. Εκδότης Σπυρ. Κουσουλίνος εν Αθήναις 1903.

Πηγή: idaios.blogspot.gr

Φωτογραφία: Άγιοι Δέκα, Οικία Ηλιάκη. Fred Boissonnas – 1911