Έρευνα: Ζαχαρίας Καψαλάκης
Ο Δήμος Πλατάνου ήταν από τους μεγαλύτερους Δήμους του σημερνού Νομού Ηρακλείου, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Δήμος χριστιανικός στη συντριπτική του πλειοψηφία, καθώς οι χριστιανοί κάτοικοι του Δήμου ήταν 3.669, ενώ οι μωαμεθανοί μόλις 155.
Περιελάμβανε 21 χωριά και οικισμούς της επαρχίας Καινουργίου, που βρίσκονται νότια του Γεροπόταμου και μέχρι το Λυβικό πέλαγος.
Στο Δήμο Πλατάνου ανήκε και η Μονή Απεζανών.
Από τα 21 χωριά του Δήμου στα 15 ζούσαν μόνο χριστιανοί κάτοικοι (Κουσές, Λίσταρος, Γιαλομονόχωρο, Γαβαλιανά, Πηγαϊδάκια, Αντισκάρι, Πέρι, Πόμπια, Τρυπητά, Άγιος Κύριλλος, Κρότος, Μιαμού, Βασιλική, Καντήλα και Φλαθιάκιες, ενώ στα υπόλοιπα 6 ο πληθυσμός ήταν μεικτός ( Πλάτανος, Πετροκεφάλι, Αληθινή, Πλώρα, Βασιλικά Ανώγεια και Απεσωκάρι).
Έδρα του Δήμου ήταν το ομώνυμο χωριό Πλάτανος, με πληθυσμό 162 χριστιανούς και 13 μωαμεθανούς κατοίκους (σύνολο 175).
Σχολεία υπήρχαν σε αρκετά χωριά του Δήμου με παλιότερο και μεγαλύτερο αυτό της Πόμπιας, το οποίο ιδρύθηκε το 1845.
Σχολεία υπήρχαν ακόμη στα Βασιλικά Ανώγεια, Μιαμού, Πλώρα, Βασιλική, Αντισκάρι και Πηγαϊδάκια.
Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) λειτούργησε για πρώτη φορά στο Πετροκεφάλι (1876), ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στη Πόμπια για να καταλήξει και πάλι, μετά από το 1890, στο Πετροκεφάλι και πάλι και αργότερα να ξαναπάει στην Πόμπια.
Ο εγγράμματος και ο αγράμματος πληθυσμός του Δήμου φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα:
| ΔΗΜΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΥ | |||||
| Χρ. Εγγρ. | Μωαμ. Εγγρ. | Χρ. Αγρ. | Μωαμ. Αγρ. | ||
| Άνδρες | 371 | 1 | 1469 | 1773 | |
| Γυναίκες | 26 | 0 | 74 | 80 | |
| Σύνολο | 397 | 1 | 1543 | 1853 | |
Τα παραπάνω στοιχεία, καθώς και αυτά που δημοσιεύουμε παρακάτω, και που αφορούν την πληθυσμιακοί σύνθεση των χωριών του Δήμου Πλατάνου, προέρχονται από το βιβλίο του Νικολάου Σταυράκη «Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης»:
ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ
Ο Δήμος εκλέγει Δήμαρχο χριστιανό και πάρεδρο (ή υποδήμαρχο) μωαμεθανό, σύμφωνα με τη νομοθεσία της εποχής.
Ο Δήμαρχος με τη μεγαλύτερη θητεία στο Δήμο Πλατάνου ήταν ο Μιχαήλ Γ. Κατεχάκης, καθώς φαίνεται να κυριαρχεί στα Δημοτικά δρώμενα του Δήμου από το 1985 μέχρι το τέλος του αιώνα. Ουσιαστική ήταν και η παρουσία στον παραπάνω Δήμο του Λεωνίδα Κουρμούλη (1882-1885), ενώ πρώτος Δήμαρχος ήταν ο Απόστολος Κατεχάκης και τελευταίος για τον 19ο αιώνα ο Φραγκίσκος Κωνστανταράκης.
Ως υποδήμαρχο γνωρίζουμε το όνομα του Μουλά Σουράπη, που εκλέχτηκε στις εκλογές του 1882, ενώ το 1879 φαίνεται τη θέση να κατέχει ο Ρεζίμ Μηραματσαλάκης.
Τα στοιχεία που υπάρχουν για το Δήμο Πλατάνου είναι:
* Έγγραφο του 1879 υπογράφεται από τον Δήμαρχο Πλατάνου Απόστολο Κατεχάκη τον πάρεδρο Ρεζίμ Μηραματσαλάκη (;), τον πρόεδρο του Δ. Σ. Α. Πολιτάκη, τον αντιπρόεδρο Εμμανουήλ (Δυσανάγνωστο), και τα μέλη Β. Βαρδάκη, Χ. Μαράκη, Αναγνώστη Πρατικάκη, Α. Μετοχιανάκη και 2 υπογραφές Μωαμεθανών μελών.
* Έγγραφα του 1881 και αρχών του 1882, φέρουν την υπογραφή του Α. Μανιδάκη, ως Δημάρχου Πλατάνου.
* Στα 1881, τη Δημοτική Επιτροπή του Δήμου την αποτελούν οι:Χατζή Μύρωνα Παπαδάκη, Αναγνώστη Μιχελινάκη, Αναγνώστη Παπαδάκη και Αναγνώστη Ποποδάκη (Εφ. ΜΙΝΩΣ – Αρ. Φ. 38 – σελ. 2 – 5/9/1881).
* Στις εκλογές του 1882 εκλέγονται Δήμαρχος ο Λεωνίδας Κουρμούλης και Πάρεδρος ο Μουλά Σουράπης.
* Στις εκλογές της 30 Αυγούστου 1885, εκλέγεται Δήμαρχος Πλατάνου ο Μιχαήλ Κατεχάκης ( εφ. ΜΙΝΩΣ 235-7/9/1885).
Υπογράφει έγγραφο (Βλ. ΚΑ 2,4 – ΑΑ 09 – 796 ΑΔΗ: Έγγραφο των κατοίκων της Πλώρας, προς την ΤΜΕ, (Πλώρα, 20 Δεκεμβρίου 1886).
* Σε προβλήματα που δημιουργήθηκαν στην περιοχή της Μεσαράς από αντιπαλότητες στις εκλογές, φέρεται, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφ. ΜΙΝΩΣ (Αρ. Φ. 286 – 26/9/1886) ο Δήμαρχος Πλατάνου Μιχαήλ Κατεχάκης, να δέχεται πιέσεις από τον Απόστολο Στεφανίδη, βουλευτή της περιοχής, προκειμένου να ψηφίσει εκλεκτό του υποψήφιο. Μάλιστα, σύμφωνα με την εφημερίδα, που αντιπολιτευόταν τον υποψήφιο που στήριζε ο Στεφανίδης, στον Κατεχάκη δόθηκε η υπόσχεση ότι μετά το πέρας των εκλογών θα διοριζόταν Μουεβίνης Ηρακλείου. Τελικά ο Δήμαρχος δεν ενέδωσε στις πιέσεις και υποσχέσεις και ψήφισε μαζί με τους άλλους Δημάρχους Καινουργίου, το γιατρό Κωνσταντίνο Μαλικούτη.
* Έγγραφο του 1887 υπογράφει ο Δήμαρχος Μιχαήλ Γ. Κατεχάκης.
* Έγγραφο του 1891 (ΚΑ 2 – ΑΑ 289 – 81) υπογράφεται από του Μιχαήλ Γ. κατεχάκη (Δήμαρχο) Α. Μετοχιανάκη (πρόεδρο) και μέλη: Α. Μαράκης, Γεώργιος Παρθενάκης, Γ. Α. Κουρτικάκης, Εμμανουήλ Παπαηλιάκης, Γεώργιος Παπδάκης και Α. Μελαμπιανάκης.
* Έγγραφο του 1895, υπογράφεται από το Δήμαρχο Πλατάνου Μιχαήλ Γ. Κατεχάκη.
* Τέλος ως Δήμαρχος Πλατάνου υπογράφει σε έγγραφο του 1899 ο Φραγκίσκος Κωνστανταράκης.
Φωτογραφία: Μεσαρίτες Nelly’s – 1939
