Γράφει ο Δρ Ζαχαρίας Καψαλάκης*
Ο μεγαλύτερος Δήμος της επαρχίας Μονοφατσίου και από τους μεγαλύτερους του Νομού ήταν ο Δήμος Χάρακα, καθώς περιελάμβανε 30 χωριά και είχε πληθυσμό 4.295 κατοίκους. Οι χριστιανοί κάτοικοι του Δήμου ήταν 2.305 και οι Οθωμανοί 1990, ενώ ο Δήμαρχος ήταν χριστιανός και ο Πάρεδρος Μωαμεθανός στο θρήσκευμα.
Η περιοχή αυτή έκρυβε μια ιδιαίτερη δυναμική, την οποία συναντούμε να πρωταγωνιστεί, όχι μόνο στις κατά καιρούς επαναστάσεις, αλλά και στα καθημερνά τοπικά προβλήματα και στα οξυμένα κατά καιρούς πολιτικά πάθη.
Οι σχέσεις μεταξύ Χριστιανών και Οθωμανών πολλές φορές περνούσαν δοκιμασίες, καθώς φονικά και από τις δύο μεριές, διατάρασσαν την ήσυχη κατά τα’ άλλα ζωή του τόπου.
Έδρα του Δήμου ήταν ο Χάρακας, με πληθυσμό 338. Σχεδόν χριστιανικός ο πληθυσμός του χωριού, αφού οι χριστιανοί κάτοικοι ήταν 321, ενώ οι μωαμεθανοί 17.
Τα χριστιανικά χωριά του Δήμου ήταν τα εξής: Αχεντριάς, Εθιά, Μουρνιά, Πρινιάς Παρανύμφοι, Πλατανιά Μετόχι, Άγιος Νικόλαος, Καπετανιανά, Κουμάσα, Φουρνοφάραγγο, Λούκια και Στέρνες.
Μωαμεθανικά ήταν τα παρακάτω: Ακάμωτος, Διονύσι, Κάρυα, Παναγιά (ή Πετροπαναγιά), Σωκαράς, Βελούλη, Απίνι, και Δοράκι.
Τα χωριά με μεικτό πληθυσμό ήταν: Χάρακας, Πύργος, Ροτάσι, Μεσοχωριό, Αμύγδαλος, Βαγιωνιά, Στάβγιαις, Αγιά Φωτιά, Ασήμι και Προιτόργια.
Το πρώτο σχολείο της περιοχής υπήρξε στο Χάρακα, ενώ σχολεία λειτούργησαν και στα χωριά: Αχεντριάς, Εθιά, Καπετανιανά, Λούκια και Αδήμι.
Λιγοστός είναι ο εγγράμματος πληθυσμός του Δήμου (Πίνακας 1)
| ΔΗΜΟΣ ΧΑΡΑΚΑ | |||||
| ΕΓΓΡΑΜΜΑΤΟΙ | ΑΓΡΑΜΜΑΤΟΙ | ||||
| ΧΡΙΣΤ. | ΟΘΩΜ. | ΧΡΙΣΤ. | ΟΘΩΜ. | ||
| ΑΝΔΡΕΣ | 97 | 78 | 1084 | 989 | |
| ΓΥΝΑΙΚΕΣ | 7 | 30 | 1117 | 893 | |
| ΣΥΝΟΛΟ | 104 | 108 | 2,201 | 1882 | |
Τα παραπάνω στοιχεία, καθώς και αυτά που δημοσιεύουμε παρακάτω, και που αφορούν την πληθυσμιακοί σύνθεση των χωριών του Δήμου Χάρακα, προέρχονται από το βιβλίο του Νικολάου Σταυράκη «Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης»:
ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ
Η προσωπικότητα του Χαράλαμπου Αγγελιδάκη κυριαρχεί εκείνα τα χρόνια στην περιοχή του Δήμου Χάρακα. Δήμαρχος για αρκετά χρόνια, ενώ είχε διατελέσει και βουλευτής στην Κρητική Βουλή. Ως Δήμαρχος το Δήμο Χάρακα είχε υπηρετήσει και ο Γεώργιος Αναγνωστάκης.
* Πρώτος Δήμαρχος του Δήμου Χάρακα (πριν το 1882) θα πρέπει να ήταν ο Εμμανουήλ Τζερνιαδάκης, αφού υπογράφει ως πρόεδρος της Δημοτικής Εφορείας του Δήμου, ενώ ως έφοροι αναφέρονται τα ονόματα των Νικολάου Καλογιαννάκη και Αγγελή Καλογεράκη.
- Στις εκλογές του 1882 εκλέγεται Δήμαρχος ο Χαράλαμπος Αγγελιδάκης και πάρεδρος ο Μουλά Αχμέτ Ιβραϊμάκης.
- Έγγραφο με ημερομηνία 16 Απριλίου 1886 υπογράφεται από τον Δήμαρχο Αγγελή Καλογεράκη.
- Στις εκλογές της 30ης Αυγούστου 1885, Δήμαρχος εκλέχτηκε ο Γεώργιος Αναγνωστάκης.
- Σε έγγραφο του Νοεμβρίου 1887 υπογράφει ως Δημαρχιακός Πάρεδρος Χάρακα ο Σελήμ Καντάκης.
- Σε έγγραφο του Σεπτεμβρίου 1893 υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα και πάλι ο Χαράλαμπος Αγγελιδάκης.
- Σε έγγραφο του Ιανουαρίου 1896 υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα και πάλι ο Ι. Αγγελιδάκης.
- Σε έγγραφο του Νοεμβρίου 1896, υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα ο Γεώργιος Αναγνωστάκης
- Σε έγγραφο του Φεβρουαρίου 1899, υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα ο Ν. Αγγελιδάκης.
- Σε έγγραφο του Μαρτίου1899, υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα ο Γ. Παπαδάκης.
- Σε έγγραφο του Μαρτίου 1899, υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα ο Ζ. Καλλογιαννάκης
- Σε έγγραφο του Απριλίου 1899, υπογράφει ως Δήμαρχος Χάρακα ο Ζ. Καλλογιαννάκης
* Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
