Σύμφωνα με τη γνωστή τυπολογία της Baumrind ο πιο αποτελεσματικός τύπος γονέα είναι ο δημοκρατικός, δηλαδή ο γονιός που συνδυάζει τον υψηλό βαθμό απαιτήσεων με τον υψηλό βαθμό επίδειξης στοργής προς το παιδί του. Ο δημοκρατικός γονέας ασκεί έλεγχο στο παιδί του, αλλά ανταποκρίνεται και στις ανάγκες του. Οι δημοκρατικοί γονείς έχουν απαιτήσεις, αλλά οι απαιτήσεις τους διακρίνονται από ευελιξία και σταθερότητα, προσαρμόζονται δε στην ηλικία και τις ιδιαιτερότητες του παιδιού.
Από την άλλη, συζητούν με το παιδί τους, είναι καλοί ακροατές και χρησιμοποιούν το διάλογο. Είναι ζεστοί και στοργικοί, με επικοινωνιακές δεξιότητες και εφαρμόζουν την οριοθέτηση στους ρόλους για την καλή λειτουργία της οικογένειας. Ο δημοκρατικός γονέας σέβεται τις δικές του ανάγκες όπως και τις ανάγκες του παιδιού του και έχει αποδεχθεί το γεγονός ότι δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς, ούτε τέλεια παιδιά.
Ο δημοκρατικός γονέας είναι κατεξοχήν ενθαρρυντικός. Εφαρμόζοντας την ενθάρρυνση γνωρίζει ότι ενισχύει την αυτονόμηση του παιδιού και ενδυναμώνει τη σχέση του με αυτό. Πρόκειται για μια διαδικασία, μια μέθοδο, μια αντιμετώπιση που βασίζεται στην αποδοχή, την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη που χαρίζονται απλόχερα στο παιδί. Είναι η διαδικασία με την οποία ο γονιός εστιάζει το ενδιαφέρον του στα θετικά σημεία του παιδιού με προσοχή και καθαρό βλέμμα. Έτσι καλλιεργείται η αυτοεκτίμηση του παιδιού, ενισχύεται το αυτοσυναίσθημά του. Ο γονιός που ενθαρρύνει, βοηθά τα παιδιά να δουν τα λάθη τους με θάρρος και να αποκομίσουν τα οφέλη που απορρέουν από αυτά.
Ο δημοκρατικός γονέας χρησιμοποιεί τον έπαινο με γενναιοδωρία, αλλά προσδίδοντάς του το νόημα, τη σημασία που του αρμόζει. Διαφορετικά, υπάρχει περίπτωση ο έπαινος να είναι αποθαρρυντικός. Για να είναι ενθαρρυντικός, ο έπαινος χρειάζεται να εστιάζει στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα.
Με αυτό τον τρόπο το παιδί μαθαίνει καλύτερα τον εαυτό του και αποκτά εσωτερικά κίνητρα. Μαθαίνοντας την αξία της προσπάθειας, μαθαίνει τη δική του αξία. Όταν τα παιδιά εστιάζουν την προσοχή τους στον έπαινο για το αποτέλεσμα, συχνά μαθαίνουν να εξαρτώνται από την επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία των άλλων.
Τα παιδιά αυτά διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους αποκλειστικά σύμφωνα με τα εξωτερικά κίνητρα που τους παρέχουν οι ενήλικες, ως μέθοδο κοινωνικού ελέγχου. Σε αυτή την περίπτωση, τα παιδιά συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις προσδοκίες των ενηλίκων για να κερδίσουν τον έπαινο από αυτούς, όχι γιατί έχουν εσωτερικεύσει αξίες, το σωστό και το λάθος. Αυτά τα παιδιά θεωρούν ότι αξίζουν μόνον όταν ευχαριστούν τους άλλους.
Όταν οι ενήλικοι καταφεύγουν στον έπαινο για το αποτέλεσμα, αυτό που καταφέρνουν είναι να δημιουργήσουν παιδιά αποθαρρυμένα. Και τα αποθαρρυμένα παιδιά που δέχονται αυτού του είδους τον έπαινο, συχνά απορρίπτουν τον πραγματικό, ενθαρρυντικό έπαινο –όταν εκφέρεται- διότι:
- Δεν πιστεύουν ότι τον αξίζουν και νιώθουν την ανάγκη να αποδείξουν πόσο λίγο αξίζουν.
- Φοβούνται ότι ποτέ δε θα μπορέσουν ξανά να τον κερδίσουν και από το φόβο της αποτυχίας, σταματούν να προσπαθούν.
Έτσι, ο έπαινος για το αποθαρρυμένο παιδί που έχει απόλυτη ανάγκη για αναγνώριση, ίσως έχει το αποτέλεσμα να το αποθαρρύνει ακόμα περισσότερο.
Ο δημοκρατικός γονέας χρησιμοποιεί τον έπαινο που ενθαρρύνει, γιατί θέλει να οδηγήσει το παιδί στην ουσιαστική αυτονόμηση και καλλιέργεια της αυτοαξίας του. Αποφεύγει λέξεις και οι εκφράσεις που δηλώνουν αξιολόγηση (θετική ή αρνητική) καθώς και εκφράσεις και λέξεις που δηλώνουν θετική αξιολόγηση (έπαινος): καλός, σπουδαίος, άριστος κλπ., τις οποίες αντικαθιστά με λέξεις ή /και εκφράσεις που ενθαρρύνουν. Κάποιες από τις ενθαρρυντικές φράσεις που ο δημοκρατικός γονέας χρησιμοποιεί είναι:
-«Μου αρέσει ο τρόπος που σκέφτεσαι».
-«Μου αρέσει ο τρόπος που το αντιμετώπισες».
-«Ευχαριστώ, εκτιμώ αληθινά ότι… ».
-«Φαίνεται ότι κατέβαλες μεγάλη προσπάθεια γι” αυτό».
-«Κοίταξε πόση πρόοδο έχεις κάνει» (προσδιορίστε με ακρίβεια πώς και πού έχει κάνει την πρόοδο).
-«Σε εμπιστεύομαι!»
Τέλος –ίσως, η πιο ενθαρρυντική απ’ όλες- φράση:
-«Πόσο χαίρομαι που σε βλέπω χαρούμενο/χαρούμενη!»
Γράφει η Βασιλική Παππά, Συμβουλευτική Ψυχολόγος, MSc, PhD – www.psychologynow.gr
