Γράφει ο Μανώλης Ψαρουδάκης*
H πανδημία του COVID-19 επιταχύνει ευρύτερους μετασχηματισμούς στην οικονομία, στην κοινωνική οργάνωση αλλά και στον ίδιο μας τον πολιτισμό. Υπό την έννοια αυτή προσομοιάζει ίσως στο σημαντικότερο, μέχρι τώρα γεγονός του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτών των μεταλλαγών η ελληνική οικονομία εκτιμάται ότι θα δεχθεί ισχυρότατους κλυδωνισμούς. Ειδικότερα η δομική απομείωση των τουριστικών ροών εκτιμάται ότι θα επιφέρει σημαντικές συνέπειες στην μακροοικονομική σταθερότητα της οικονομίας αλλά και στην διάρθρωση της επιχειρηματικότητας.
Είναι χαρακτηριστικό πως οι περισσότεροι διεθνείς οργανισμοί κάνουν λόγο για σημαντική απομείωση του ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας αλλά και για έντονη αύξηση της ανεργίας. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) κάνει λόγο για μείωση του ΑΕΠ μέχρι και 30% (!), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εκτιμά την ύφεση στο 10%, ενώ το ίδιο ποσοστό (-9.7%) υπολογίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EE).
Στο πλαίσιο αυτών των μεταλλαγών η επιχειρηματικότητα αναμένεται να υποστεί μια σειρά από σημαντικούς μετασχηματισμούς με τον σημαντικότερο να είναι η σημαντική μείωση της καταναλωτικής δαπάνης αλλά και μια βίαιη μεταστροφή των καταναλωτικών προτύπων. Γενικά τα καταναλωτικά πρότυπα είναι στατικά, δεν είναι (καθόλου) δεκτικά στις αλλαγές, ενώ συχνά δεν φαίνεται να επηρεάζονται ακόμα και σε επιθετικές πολιτικές του σύγχρονου marketing. Όμως η επέλαση της πανδημίας σάρωσε τα καταναλωτικά πρότυπα και επηρέασε σε βάθος τις καταναλωτικές προτιμήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, η σημασία της προσαρμογής των επιχειρήσεων είναι αυταπόδεικτη. Ποια είναι τα στοιχεία αυτής της μεταστροφής των προτύπων που επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τις καταναλωτικές προτιμήσεις;
Ο COVID-19 έδρασε ως καταλύτης ενός ευρύτερου ψηφιακού μετασχηματισμού, ο οποίος αποκρυσταλλώνεται στην εντυπωσιακή μεγέθυνση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Οι καταναλωτές δαπανούν αρκετό από το διαθέσιμο χρόνο τους στην ηλεκτρονική περιήγηση (scrolling). H social media κατανάλωση αγγίζει τα υψηλότερα όριά της και για αυτό οι επιχειρήσεις αναζητούν κανάλια για να επικοινωνήσουν ψηφιακά με τους καταναλωτές μέσω των κοινωνικών δικτύων, ή αλλιώς, όπως λέμε και στ’ Αμάρι: άκου χτύπους στα Χανιά… για παράδειγμα, μια σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ έδειξε πως το 79% των ερωτώμενων καταναλωτών χρησιμοποιεί το Facebook για αγορές, το 46% χρησιμοποιεί το Instagram, ενώ το 44% το Youtube.
Μια δεύτερη σημαντική παράμετρος είναι η διαμόρφωση ενός περισσότερο ανθρώπινου προφίλ από τις επιχειρήσεις. Ο σεβασμός στο πρωτόκολλο υγιεινής, η διάθεση προϊόντων που να είναι χρήσιμα στους ανθρώπους που βιώνουν την υποχρεωτική απομόνωση (καραντίνα), η υποστήριξη των ανέπαφων συναλλαγών αλλά και η έγκαιρη διάγνωση των αναγκών των καταναλωτών μπορούν να μετατραπούν σε κρίσιμα συγκριτικά πλεονεκτήματα για την μικρή και μεσαία επιχείρηση, η οποία είναι ιστορικά πολύ περισσότερο ευπροσάρμοστη στις μεταλλαγές.
Μια τρίτη, εξαιρετικά σημαντική αλλαγή, είναι η σημασία της κουλτούρας. Ειδικά στην Κρήτη, τα καταναλωτικά πρότυπα είναι στενά συνδεδεμένα με την κουλτούρα. Οι κοινωνικές εκδηλώσεις (μαζικές κοινωνικές συναθροίσεις: πανηγύρια, γάμοι, βαπτίσεις κ.λπ.) είναι βαθιά εμπεδωμένες – ενσωματωμένες στο κοινωνικό μας «DNA».
Πέρα από τον τουρισμό, ένα ολόκληρο οικοσύστημα επιχειρήσεων έχει δημιουργηθεί γύρω από τις κοινωνικές εκδηλώσεις και αναμένεται να επηρεαστεί σημαντικά από τα νέα πρότυπα που συνεπάγεται η πανδημία. Ένα ακόμα θέμα προς συζήτηση είναι το ότι η τήρηση κάποιου (οπουδήποτε) αυστηρού πρωτοκόλλου συμπεριφοράς δεν ήταν ποτέ, το ισχυρότερό μας χαρακτηριστικό σαν λαός. Υπενθυμίζω το ότι το ατίθασο (έως ίσως και απείθαρχο) του Κρητικού χαρακτήρα είναι διάσημο, και εκτός του νησιού.
Στην Κρήτη επίσης λειτουργούμε, περισσότερο από αλλού συναισθηματικά. Ακόμα και στις καθαρά επαγγελματικές σχέσεις μας, η σημασία που δίνουμε σαν μέτοχοι της κρητικής κουλτούρας στην στενή, προσωπική επαφή, αποτέλεσε μέχρι σήμερα πλεονέκτημα. Μένει να δούμε πως θα το διαχειριστούμε εφεξής.
Αναμφίβολα λοιπόν οι μεταλλαγές είναι τεκτονικές και η αναγκαιότητα της προσαρμογής όλων είναι αδιαμφισβήτητη. Ένα νέο παραγωγικό υπόδειγμα είναι αναγκαίο. Ένα υπόδειγμα που, όπως έχω κατά καιρούς προτείνει θα εδράζεται στην ενίσχυση των αλυσίδων αξίας και στην παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας με «πράσινο» αποτύπωμα και με εξωστρεφή χαρακτηριστικά. Με τη σύνδεση της καινοτομίας και της παραγωγής, με την κοινωνική και ΜμΕ επιχειρηματικότητα αλλά και με ένα νέο μοντέλο αγροδιατροφής μπορούμε να αυξήσουμε το βαθμό ανθεκτικότητας μας απέναντι στα εξωγενή shock.
Αυτή η αλλαγή θα πρέπει να συνοδευτεί από την ΑΜΕΣΗ προώθηση του ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού οικονομίας και επιχειρήσεων μέσω διάθεσης πόρων αλλά και παροχής κινήτρων, φορολογικών και άλλων.
Όμως για μια ακόμα φορά αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας το να βάλουμε μπροστά τη συλλογική μας προσπάθεια. Ο ατομισμός, παρότι εύκολη, είναι η χειρότερη επιλογή από τις διαθέσιμες λύσεις. Ένα νέο, συλλογικό κοινωνικό συμβόλαιο απαιτείται λοιπόν, που θα μας δώσει τη δυνατότητα να βγούμε όρθιοι από όλο αυτό!
* Ο κ. Μανώλης Ψαρουδάκης είναι αντιπρόεδρος της ΕΣΕΕ και του Επιμελητηρίου Ρεθύμνης
