Γράφει ο Μιχάλης Ανδριανάκης
Κάποτε ήταν απαραίτητος σε κάθε καλό, αγροτικό σπίτι. Ένας εντελώς απλός μηχανισμός από δυο σκληρές, αδρά επεξεργασμένες κυκλικές πέτρες. Προτιμούσαν τη λεγόμενη “κριθαρόπετρα”, η οποία μετά την επεξεργασία της θύμιζε αλεσμένο κριθάρι). Μια τρύπα στην κάτω πλάκα δεχόταν το ξύλινο στέλεχος, γύρω από το οποίο κινιόταν η πάνω πλάκα (“και από τις δυο πέτρες βγαίνει το αλεύρι”, λέει η παροιμία), με τη βοήθεια ενός δεύτερου, σταθερού στελέχους, πακτωμένου στην άκρη της. Η τρύπα στο κέντρο της πάνω πλάκας ήταν κάπως σαν χωνί για να δέχεται το λίγο κάθε φορά στάρι, που τροφοδοτούσε η γυναίκα με την αριστερή, ελεύθερη χούφτα. Άτακτες κυκλικές χαράξεις στην πάνω επιφάνεια, εμπόδιζαν το στάρι να πέσει χωρίς να αλεστεί.
Ο χε(ι)ρόμυλος τοποθετούνταν πάνω σε ένα μεγάλο, χοντρό πανί, πάνω στο οποίο πετιόταν το άλεσμα και απ’ όπου μάζευαν το αλεσμένο στάρι, αναμιγμένο με αλεύρι. Το προϊόν “χόντρος” (σε άλλες περιοχές “πληγούρι”) αποτελούσε την πρώτη ύλη για τον “ξυνόχοντρο” (κατ’ άλλους “τραχανά”) και για ορισμένα άλλα φαγητά, όπως οι “χοχλιοί με χόντρο”, ή σκέτος χόντρος ψημένος με κρεμμύδι και ντομάτα, ή τους “γιαλαντζή” ντολμάδες.
Αυτά για όσους βλέπουν τις δυο πέτρες σαν διακοσμητικό στα σαλόνια και δεν γνωρίζουν τι είναι…..
