Κείμενο – Φώτογραφίες: Χουστουλάκης Γεώργιος
Όσοι έχουν ζήσει στη φύση και τους αρέσει η περιπέτεια, ή έχουν περπατήσει Χειμώνα καιρό στην εξοχή, θα έχουν προσέξει σε βραχώδη μέρη, ή ακόμα και επάνω σε βράχους κάποιες κοιλότητες οι οποίοι έχουν γεμίσει με βρόχινο νερό. Οι λακκούβες αυτές με νερό λέγονται «αρόλιθοι» ή «γούργουθα».
Ο γούργουθας ή το γούργουθο, είναι το ίδιο πράγμα με τον αρόλιθο, απλά σαν λέξη ο αρόλιθος χρησιμοποιείται περισσότερο στην Κρήτη, ο γούργουθας στη Μεσαρά, ενω στην υπόλοιπη Ελλάδα χρησιμοποιείται περισσότερο η λέξη «νερόλιθος».
Σε πολλά μέρη υπάρχουν και τοποθεσίες με την ονομασία «Αρόλιθοι», και ο λόγος ότι υπάρχουν φυσικοί αρόλιθοι πολλοί σε αριθμό. Μια τέτοια περιοχή βρίσκεται στο χωριό Γαλιά, στην τοποθεσία “Αρόλιθος, βόρεια του χωριού.
Πολλές οι ετοιμολογίες της λέξης «αρόλιθος»
Αρόλιθος σημαίνει πως κάτι του λείπει, αίρεται κάτι, από το άρση + λείπω. Λείπει δηλαδή κάτι από την πέτρα ή τον βράχο, και στη θέση του υπάρχει ένα κενό.
Μια άλλη ετοιμολογία της λέξης «αρόλιθος», αναφέρεται ότι προέρχεται από την αρχαία λέξη «αδμός» που σημαίνει «εκεί όπου ποτίζονται τα ζώα», και αιτιολογεί το πρώτο συνθετικό της λέξης αρόλιθος. Άλλη περίπτωση αιτιολογεί τον αρόλιθο από τις λέξεις αρός + λίθος αρός = λίθος αραιός ή αρύς, βάσει του λεξικού του Ησυχίου, όπου σημειώνεται η φράση: «Αρούς κοίλας πέτρας, ἐν αἷς ὕδωρ ἀθροίζεται ὁμόριον». Το αρός του Ησυχίου ανάγεται σε αρχαίο επίθετο ναρός –α –ον (ρ, νάω) που σημαίνει ρέων υγρός. Έχει πάντως διατυπωθεί σαν πιο πιθανή άποψη, ότι το «αρός» προέρχεται από το αρύς λόγω της μικρής ποσότητος νερού που συγκεντρώνουν οι αρόλιθοι.
Πόσο καθαρό ήταν το νερό των αρολίθων;
Παλιά είναι γνωστόν πως δεν υπήρχαν πολλά φυτοφάρμακα, για να παρασύρουν δηλητηριώδη νερά στον αρόλιθο. Όλοι που πήγαιναν να πιούν, η πρώτη τους σκέψη ήταν:
«Το πολύ – πολύ να έχει πιεί κάποιος λαγός ή πέρδικα»! Τα παιδιά είχαν την προτροπή των γονιών τους να πίνουν νερό από τις λακκούβες των βράχων, που ήταν στην ουσία βρόχινο νερό. Τις περσότερες φορές πάντως ήταν καθαρό, και έπιναν ελεύθερα άνθρωποι ζώα και πουλιά.
Οι βοσκοί έπιναν επίσης και πότιζαν και τα ζώα τους. Έπιναν όμως και τα άγρια ζώα, λαγοί άρκαλοι (ασβοί) καλογεννούσες (νυφίτσες) ζουρίδες ( κουνάβια) και όλα τα πτηνά, πέρδικες, φασιανοί κλπ. Αυτό το πρόδιδαν εύκολα τα κόπρανα που άφηναν στον τόπο. Όταν το νερό έμενε περισσότερο από βδομάδα, και είχε ζέστη, τότε μάζευε τους λεγόμενους «πηδηχταράδες», που ήταν οι προνύμφες των κουνουπιών. Και πάλι τα παιδιά έπιναν, αλλά χρησιμοποιούσαν κάποιο καλαμάκι, που στην άκρη έβαζαν σαν φίλτρο κάποιο πανάκι, κάλτσα κλπ, για να μην ρουφήξουν κάποιο από τα έντομα από τους «πηδηχταράδες»! Είχαν αυτήν την ονομασία, για τους απότομους πήδους που έκαναν μέσα στο νερό! Επίσης όταν το νερό έμενε για κάποιους μήνες στον αρόλιθο παρουσίαζε κάποιες πρασινάδες στο εσωτερικό της πέτρας. Πάντως δεν είχε παρατηρηθεί να πάθει κανένας τίποτα τα χρόνια εκείνα από όσους έπιναν, όπως τύφο δυσεντερία κλπ.
Υπήρχαν και τεχνητοί αρόλιθοι;
Τις περισσότερες φορές, δεν υπήρχε η ανάγκη να πελεκήσει κάποιος τον βράχο για να κατασκευάσει αρόλιθους, επειδή όπως προαναφέραμε υπήρχαν παντού στη φύση. Αν όμως κάποιος βοσκός ήθελε ένα αρόλιθο να πίνει νερό ο ίδιος, και ναι μεν τον είχε έτοιμο στη φύση, αλλά δεν τον έφτανε, δεν τον εμπόδιζε κανείς, αν θέλει να σκαλίσει και πέντε ακόμα άλλους αρόλιθους επάνω στους βράχους, για να πίνουν και τα πρόβατά του! Υπήρχαν πράγματι και βράχοι με τεχνητό κοίλωμα για να συλλέγουν βρόχινο νερό. Εξ άλλου πολλοί σκάλιζαν τκάποιες πέτρες στο σπίτι ή στο κονάκι, για να κάνουν γούρνες για ποτίστρες για τα ζώα και πουλερικά τους, νεροχύτες, πλυσταριά κλπ, που οι ίδιεςγέμιζαν και από τη βροχή!
Οι αρόλιθοι στους βράχους, είτε φυσικοί είτε τεχνητοί, ήταν μια σπουδαία πηγή ζωής, όπου εύρισκαν νερό χειμώνα και άνοιξη ή καλοκαίρι τα οικόσιτα ή άγρια ζώα, και οι άνθρωποι σε άνυδρες περιοχές.
Πόσο χρονικό διάστημα κρατούσαν νερό οι αρόλιθοι;
Ανάλογα την χωρητικότητα και την ιδιομορφία του αρόλιθου, ήταν και ο χρόνος που κατακρατούσε το νερό της βροχής. Ένας κοινός ας πούμε αρόλιθος, μπορούσε να κρατάει νερό μέχρι τον Ιούνιο. Υπήρχαν όμως τεράστιοι βράχοι με μεγάλο κοίλωμα, που μπορούσαν να κρατήσουν νερό μέχρι και Ιούλιο. Ένας τέτοιος βράχος υπήρχε κάποτε κοντά στο χωριό Γαλιά κοντά στα Βιγλιά, και στην περιοχή «Γούρνα».Προφανώς η περιοχή είχε πάρει την ονομασία της από το μεγάλο κοίλωμα του συγκεκριμένου βράχου, που έμοιαζε με τεράστια γούρνα! Το χωράφι στο οποίο βρισκόταν ο βράχος, ανήκε στον Φανουροζαχάρη, και δεν γνωρίζουμε αν σώζεται μέχρι και σήμερα.
Τι ήταν οι αρκαλότρυπες
Στη φύση όμως υπήρχαν και οι φυσικές τρύπες στους βράχους, οι λεγόμενες «αρκαλότρυπες». Ήταν τρύπες εντελώς φυσικές, και δεν τις είχαν ανοίξει ούτε άνθρωποι, αλλά ούτε και άρκαλοι (ασβοί) για να τις έχουν για φωλιές τους. Απλά έμοιαζαν με αρκαλοφωλιές,. Η μόνη διαφορά ήταν, πως η φωλιά που άνοιγε ο άρκαλος ήταν σε μαλακό έδαφος, ενώ η φυσική «αρκαλότρυπα» του βράχου ήταν φυσική τρύπα σε συμπαγή βράχο. Το βάθος της τρύπας ήταν από δυο τρία μέτρα, μέχρι και πέντε με έξη σε βάθος! Οι τρύπες αυτές είχαν δημιουργηθεί από άγνωστη αιτία, χιλιάδες χρόνια πριν. Οι αρκαλότρυπες, όπως και οι αρόλιθοι, γέμιζαν κι αυτές με νερό της βροχής. Τις γνώριζαν και εκείνες οι βοσκοί και τα βοσκάκια, καθώς και όλα τα άγρια ζώα και πουλιά της περιοχής. Τα ζώα τρύπωναν και έπιναν νερό από τις αρκαλότρυπες, όμως όταν η στάθμη είχε υποχωρήσει, και τα παιδιά δεν μπορούσαν να φτάσουν το νερό για να πιούν έκαναν το εξής. Έφτιαχναν ένα τεχνητό καλαμάκι από καλάμι, μακρύ ως ένα μέτρο, και με αυτό ρουφούσαν το νερό από την τρύπα! Το νερό στην αρκαλότρυπα μπορούσε να κρατήσει μέχρι και τον Αύγουστο, και να γεμίσει ξανά αμέσως με την επόμενη βροχή! Έτσι οι τρύπες αυτές είχαν στην ουσία νερό όλο τον χρόνο! Τέτοιες αρκαλότρυπες υπήρχαν τρείς στην περιοχή Γαλιάς στην τοποθεσία «Γαλιανό Φαράγγι», μάλιστα στην αρχή της εισόδου του Φαραγγιού και στην πλαγιά από τη δεξιά πλευρά του. Βέβαια και στις τρύπες αυτές αν τις πετύχαινε χωρίς νερό κάποιος άρκαλος, μπορούσε να γεννήσει μέσα εκεί τα μικρά του!
Ποιοί άλλοι έπιναν νερό από τον αρόλιθο;
Ο αρόλιθος δεν ήταν μονάχα ανακάλυψη του βοσκού, ήταν και το «φυσικό παγούρι» του αγροφύλακα, όπου γνώριζε καλά και εκείνος τα μέρη όπου βρίσκονται. Το ίδιο και του κυνηγού, του ξυλοκόπου, του αγρότη, του περασάρη, της βρουβουλόισσας, της γυναίκας δηλαδή που βρίσκει χόρτα, του παιδιού που εξερευνεί την περιοχή, του εξερευνητή τουρίστα , γενικά όλων των ανθρώπων της υπαίθρου, ή των φίλων αυτής.
Όλοι εν γένει δεν δίσταζαν να γονατίσουν και να πιούν νερό από την λακκούβα του αρόλιθου, εάν δεν είχαν κάποια άλλη εναλλακτική λύση.
Ο Θεός φροντίζει για όλα
Πράγματι ο αρόλιθος μοιάζει να είναι μια φροντίδα του καλού Θεού, και ένα δώρο για τα άγρια ζώα τα πετεινά του ουρανού και ανθρώπων. Έγινε δε αυτό, με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο!
Ο αρόλιθος έχει συνδυαστεί με την μεγάλη λαχτάρα για νερό, τη χαρά να σβηστεί η μεγάλη δίψα που καίει τα σωθικά.
«Όποιος αρόλιθου νερό, ήπιε να ξεδιψάσει,
θυμάται την αξία του, και δε θα του ξεχάσει!»
Μοιάζει λοιπόν ο αρόλιθος, να είναι πραγματικά «λίθος εξ ουρανού», που εστάλη σαν θείο δώρο από τον ίδιο τον Μεγάλο Δημιουργό!
Κάτι ανάλογο δηλαδή με το «νάμα εξ ουρανού» όπου έπεσαν στην έρημο κοπάδια από ορτύκια, καθώς και σπόρος σιταριού, τα οποία έστειλε σαν θείο δώρο ο Θεός στην Έρημο. Έτσι ο Μωυσής έφτιαξε ψωμιά με τον σπόρο, και με τα ορτύκια τάισε τους πεινασμένους Εβραίους, βάσει της Παλαιάς Διαθήκης.
