Του Κώστα Χαρ. Νεονάκη
Με την συμπλήρωση 41 χρόνων από την κοίμηση του μακαριστού Αρχιεπισκόπου (7-2-1978) η Εκκλησία Κρήτης τιμά τη μνήμη του με προγραμματισμένες εκδηλώσεις για τη ζωή και το έργο του.
Για τον επιφανή ιεράρχη, Ευγένιο, έχουν γραφεί πολλά, με ξεχωριστό τον τόμο του (μακαριστού) Σεβ/του Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου Νεκταρίου, με τίτλο “Ο Αρχιεπίσκοπος Ευγένιος και η Εκκλησία Κρήτης”.
Αυτός ο τόμος είναι πηγή δημοσιευμάτων καθώς και του δικού μου. Το παρόν άρθρο γράφεται με συναισθηματική φόρτιση, γιατί ζωντανεύει στη μνήμη μου γεγονότα χαράς και λύπης του παρελθόντος, που η παρουσία του μακαριστού Αρχιεπισκόπου ήταν ευεργετική και λυτρωτική και σε μένα.
Ο αοίδιμος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κυρός Ευγένιος, ήταν εξήντα έξι χρόνων όταν εκοιμήθη. Στα τριάντα τρία του, είχε εκλεγεί παμψηφεί Επίσκοπος Αρκαδίας, της σημερινής Μητρόπολης Γορτύνης και Αρκαδίας. Στα τριάντα οχτώ του Μητροπολίτης Κρήτης, σημερινής Αρχιεπισκοπής. Και οι δυο εκλογές του έγιναν με τον ξεσηκωμό και την αμετακίνητη αγωνιστική θέληση του Κρητικού λαού.
Στην πρώτη εκλογή κατέκλυσαν όλους τους χώρους που οδηγούν στο Μητροπολιτικό Ναό οι χιλιάδες Μεσαρίτες, της Επισκοπής Αρκαδίας που μαζί με τους Ηρακλειώτες ζητούσαν επίμονα την εκλογή του αγαπημένου τους Ευγενίου. Οι εκλέκτορες Επίσκοποι ή σεβάστηκαν το λαό ή δεν μπορούσαν να κάμουν αλλιώς και τον εξέλεξαν παμψηφεί.
Στη δεύτερη εκλογή όλοι οι φορείς της Κρήτης και ο λαός με ψηφίσματα και υπομνήματα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Κυβέρνηση ζητούσαν τον Ευγένιο Αρχιεπίσκοπο.
Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας σεβάστηκε τη θέληση του αγαπημένου του Κρητικού λαού και με εισήγησή του στην Αγία και Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου, εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος ο Ευγένιος. Γιατί όμως τόση αγάπη στο πρόσωπό του, από το λαό της Μεγαλονήσου, που έφτανε στα όρια της λατρείας και του παραληρήματος;
Η αρχή της αγάπης στον Ευγένιο ξεκίνησε από το Μητροπολιτικό Ναό του Αγ. Μηνά. Την ημέρα της εορτής του Αγίου, 11 Νοεμβρίου 1936, έγινε η χειροτονία του σε ιερομόναχο και ευθύς αμέσως η χειροθεσία του σε Αρχιμανδρίτη. Συγχρόνως ανέλαβε και καθήκοντα Γενικού Αρχιερατικού Επιτρόπου της Μητρόπολης Κρήτης. Ήταν πολύ νέος. Εικοσιτεσσάρων χρόνων. Πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής Χάλκης. Στους εκκλησιαστικούς κύκλους είχε τη φήμη έντιμου νέου, που συνδύαζε πίστη και γνώση, σοφία και αρετή, εργατικότητα και φιλάνθρωπο πνεύμα. Είχε τη φήμη του ανεξίκακου νέου, που αγαπούσε και υπερασπιζότανε τους φτωχούς και ανήμπορους ανθρώπους. Που αγαπούσε τη φύση, τα λουλούδια, τα ζώα και τα πουλιά. Εκεί στο Ναό τον γνώρισαν, τον άκουσαν και τον θαύμασαν οι άνθρωποι. Εκεί ο Ευγένιος κέρδισε τις καρδιές τους. Απ’ εκεί άρχισε η επικοινωνία και κοινωνία μαζί τους.
Με την κήρυξη του πολέμου, ο Μητροπολίτης Κρήτης Τιμόθεος Βενέρης εγκατέλειψε τη θέση του και τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Ο διάδοχός του Βασίλειος, εξορίστηκε από τους Γερμανούς κατακτητές γιατί σε κήρυγμά του στον Άγιο Μηνά, μίλησε για την Υπέρμαχο Στρατηγό, την Παναγία, που έσωσε την Βασιλεύουσα Κων/πολη και θα προστατέψει και σώσει πάλι τους Έλληνες.
Ο Ευγένιος ως Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος της Μητρόπολης Κρήτης έμεινε μόνος υπεύθυνος. Η Ιταλογερμανική Κατοχή έφερε τα πάνω κάτω στο νησί. Η “Μάχη της Κρήτης” στοίχισε πολλά στους Γερμανούς και έπαιρναν εκδίκηση με εξορίες, φυλακίσεις και εκτελέσεις. Τρομοκρατία, πείνα και εξαθλίωση παντού.
Η Εθνική Αντίσταση ήταν το μεγάλο γεγονός. Μεγάλο γεγονός ήταν και η προσχώρηση του Ευγένιου στην οργάνωση. Σ’ αυτή συμμετείχαν επιστήμονες, στρατιωτικοί και απλοί άνθρωποι του λαού μας. Ήταν η χαρά κι η ελπίδα των βασανισμένων ανθρώπων.
Σ’ όλα τα χρόνια της Κατοχής ο Ευγένιος έτρεχε παντού. Εμψύχωνε, παρακινούσε και καθοδηγούσε για αντίσταση. Υπέφερε όλες τις δυσκολίες και κακουχίες μαζί με τους ανθρώπους. Το φαγητό του έδιδε στους πεινασμένους. Ήθελε να πεινά γιατί πεινούσαν κι εκείνοι. Πολλές φορές κινδύνεψε. Ποτέ δεν λύγισε. Ήταν ο θρυλικός ήρωας και το ράσο του “το λάβαρο της ελευθερίας”. Στα κηρύγματά του μιλούσε για υπομονή και θάρρος στη ζωή μας. Για αγάπη και αλληλεγγύη μεταξύ μας. Για πίστη στο Χριστό και προσευχή στην Υπέρμαχο Στρατηγό που είναι πάντα κοντά μας. Στο βάθος έστελνε το μήνυμα της Εθνικής Αντίστασης. Ποτέ δεν φοβήθηκε τους “Ναζί”. Τους επέπληττε υπερασπιζόμενος τον καταπιεσμένο λαό. Τους προκαλούσε σαν να ήθελε να πεθάνει. Αυτό δείχνουν τα γεγονότα της Επαρχίας Βιάννου, το Σεπτέμβριο 1943.
Η διαταγή του Γερμανού στρατηγού Μύλλερ ήταν απάνθρωπη: “Καταστρέψατε την Επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε χωρίς διαδικασίες τους άρρενες πάνω από 16 ετών. Εκτελέσατε όσους συλλαμβάνετε στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας”. Σε δυο μέρες είχαν εκτελέσει 411 άνδρες και λεηλατήσει και πυρπολήσει τα περισσότερα χωριά.
Στο διδακτήριο του Γυμνασίου της Επαρχίας είχαν συγκεντρώσει πάνω από 300 άνδρες για εκτέλεση. Όλες αυτές οι θηριωδίες ήταν αντίποινα φονευθέντων Γερμανών σε σύγκρουση με ανταρτικές ομάδες.
Ο Ευγένιος ήλθε με διερμηνέα στο Γερμανό στρατηγό που είχε στρατοπεδεύσει στην Επαρχία και συντόνιζε τις επιχειρήσεις. Ήλθε για ν’ αποτρέψει την επικείμενη εκτέλεση και την ολοκληρωτική καταστροφή της Επαρχίας.
Οι έγκλειστοι στο διδακτήριο περιμένοντας το θάνατο, έψαλαν τη νεκρώσιμο ακολουθία τους. Ο Ευγένιος δεν παρακάλεσε το στρατηγό. Ύψωσε τη φωνή του: “Να σταματήσει, του είπε, ο άδικος και αντιχριστιανικός πόλεμος κατά των αμάχων. Ο Σταυρός που είναι το “σήμα” σας δεν εκτελεί, αλλά συγχωρεί. Το Γερμανικό Έθνος που ευθύνεται για τα τόσα θύματα και καταστροφές θα ταπεινωθεί στο τέλος από τη Θεία Δικαιοσύνη”.
Παπά, είπε ο στρατηγός, θα σε εκτελέσω και θα σου κλείσω το στόμα.
Ο Ευγένιος, ίσως ήθελε να εκτελεστεί με τους Βιαννίτες, ξεκρέμασε το Σταυρό από το στήθος του, τον εναπέθεσε με το καλυμμαύχι σ’ ένα τραπέζι και είπε: “Ιδού, είμαι στη διάθεσή σου στρατηγέ. Είμαι έτοιμος για εκτέλεση. Εκεί στο τραπέζι είναι ο μάρτυρας, ο Σταυρός μου”.
Ο στρατηγός αιφνιδιάστηκε από το θάρρος, την περιφρόνηση του θανάτου και την παλικαριά του Ευγενίου. Κάτι άλλαξε μέσα του. Είσαι ελεύθερος του είπε. Θα ελευθερώσω τους κρατούμενους. Θα σταματήσω τις εκτελέσεις.
Αυτός ήταν ο Ευγένιος. Γι’ αυτό τον αγάπησαν τόσο πολύ οι Κρήτες. Γι’ αυτό τον εμπιστεύτηκαν και ταυτίστηκαν μαζί του. Γι’ αυτό ξεσηκώθηκαν και πρωτοστάτησαν στις δυο εκλογές του ως Επισκόπου Αρκαδίας και Μητροπολίτου Κρήτης.
Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κυρός Ευγένιος, συγκλόνιζε τους πιστούς όταν ομιλούσε για την Πίστη και Πατρίδα. Είχε βαθύ εθνικό και εκκλησιαστικό πνεύμα με “πειθαρχία και προσήλωση στα ιδανικά της πατρίδας και στο περιεχόμενο και ουσία της Εκκλησίας”. Ήταν προσηλωμένος στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, υπερασπιζόμενος όμως πάντοτε το “Ημιαυτόνομο” της τοπικής μας Εκκλησίας. Οι λέξεις: “Μητέρα Εκκλησία και Φανάρι”, ήταν ιερές γι’ αυτόν. Ήταν ένθερμος υποστηριχτής των πρωτοβουλιών του Πατριάρχη Αθηναγόρα για τις πανορθόδοξες διαχριστιανικές σχέσεις που σήμερα έχουν επεκταθεί σε διαθρησκειακό διάλογο με πρωταγωνιστή τον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο.
Ο Ευγένιος μιλούσε και για την ένωση των Εκκλησιών. Με τους Ρωμαιοκαθολικούς είχε καλές σχέσεις κι αυτό βοήθησε την επανακομιδή της Τιμίας Κάρας του Αγίου Τίτου, από τη Βενετία στο Ηράκλειο, που είναι το μεγαλύτερο γεγονός της Εκκλησίας της Κρήτης τον 20ο αιώνα.
Μεγάλο γεγονός επίσης και η ανακήρυξη των Επισκοπών και Μητρόπολης Κρήτης σε Μητροπόλεις και Αρχιεπισκοπή Κρήτης, καθώς και η σύγκληση στο Ηράκλειο, της Κεντρικής Επιτροπής του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών.
Τα Δημοτικά Οικοτροφεία Αρρένων και Θηλέων Ανωγείων Ρεθύμνης, στηρίχτηκαν στα πρώτα τους βήματα στους Ανωγειανούς και τη βοήθεια του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών, με τη μεσολάβηση του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου.
Ο Ευγένιος ήταν εργατικός και ήθελε εργατικούς ανθρώπους κοντά του. Τον ενοχλούσε αφάνταστα η απραξία και οκνηρία. Δεν ήθελε οπαδούς και κόλακες κοντά του. Επέμενε να προάγονται οι άξιοι γιατί διακονούν με αγάπη τους ανθρώπους. “Όταν ευεργετείς ένα ανίκανο και ανάξιο, έλεγε, δημιουργείς αμέσως και ένα εχθρό, γιατί δεν πρόκειται ποτέ να εκτιμήσει αυτό που πήρε, αφού δεν το άξιζε”.
Αγαπούσε τους κληρικούς και τους συμβούλευε με τη ζωή και το παράδειγμά του. Να είστε φιλάνθρωποι και όχι φιλοχρήματοι, τους έλεγε. Να μην ασχολείστε με τις κρεβατοκάμερες των ανθρώπων στην εξομολόγηση. Να συμμετέχετε στις χαρές και λύπες των ανθρώπων της Ενορίας σας.
Είχε συγκροτήσει επιτροπές από κληρικούς και λαϊκούς που συντόνιζαν τις εκκλησιαστικές δραστηριότητες για τους νέους, τις αιρέσεις, τους φυλακισμένους, τους αναξιοπαθούντες, την εξομολόγηση, τα πνευματικά κέντρα κλπ. Στο Ηράκλειο δημιούργησε Ορφανοτροφείο, οικοτροφεία αρρένων και θηλέων, ιδιωτικό ημερήσιο Δημοτικό σχολείο, δυο νυχτερινά ιδιωτικά Δημοτικά για αγραμμάτους. Ειχαν κτιστεί οι αίθουσες για τη λειτουργία ημερήσιου ιδιωτικού Γυμνασίου και το κτήριο για μεγάλο Γηροκομείο. Πρωτοποριακό δημιούργημα ήταν και ο ιδιωτικός Ραδιοφωνικός Σταθμός της Αρχιεπισκοπής, που τον έκλεισε η χούντα. Οραματίστηκε Πανεπιστήμιο στην Κρήτη και με απόφαση της Συνόδου το ζήτησε από την Κυβέρνηση. Οραματίστηκε Θεολογική Σχολή στο Ηράκλειο, μετά το κλείσιμο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και με εμπειρογνώμονες και Παν/μιακούς Καθηγητές έκανε την προεργασία. Σπουδαία του έργα, το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης, η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής και η Αγιογραφία του Ναού του Αγίου Μηνά.
Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος, ποτέ δεν ζητούσε χρήματα. Δεν έκανε εράνους. Δεν επέβαλε εισφορές στις Ενορίες. Όσες ήθελαν βοηθούσαν παίρνοντας αποδείξεις. Για τα πάντα υπήρχε δημοσιευμένος απολογισμός στο περιοδικό “Απόστολος Τίτος”. Οι δωρητές ήσαν πολλοί, γιατί τον αγαπούσαν και εμπιστευόταν. Στα χέρια του δεν κρατούσε ούτε έπαιρνε χρήματα. Ήταν βασική του αρχή.
Εκοιμήθη σε νοσοκομείο του Λονδίνου, πάμπτωχος. Οι Βαρδινογιάννηδες τον έστειλαν εκεί για νοσηλεία και μετέφεραν το σκήνωμά του στο Ηράκλειο. Ανώνυμοι Ηρακλειώτες κατασκεύασαν τον τάφο του στο Κοιμητήριο του Αγίου Κωνσταντίνου.
Πηγή: patris.gr
