Αμπελούζος!
Δημοτικό Διαμέρισμα του Γόρτυνας και βρίσκεται σε υψόμετρο 200μ.! Tο όνομα του πιθανόν να προέρχεται από την λατινική λέξη bellus λόγω της ομορφιάς του.
Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως Ampelyssa (Αμπελούσα) που μας παραπέμπει στη λέξη «Άμπελος».
Αναφέρεται τον Fr. Barozzi το 1577 ως Ambolus και το 1583 από τον Καστροφύλακα με την ονομασία Ambeluso με 158 κατ. Το βασιλικάτα το 1630 αναφέρει το χωριό ως Ambellulo.
Στην πρώτη τούρκικη απογραφή τους 1671 αναγράφεται ως Anbeluzo με 27 χαράτσια ( 14 πλουσίων 10 μεσαίας τάξεως και 3 φτωχών οικογενειών).
Στην απογραφή του ο Χουρμούζης αναφέρει ότι ο Αμπελούζος πριν την επανάσταση του 1821 είχε 14 οικογένειες χριστιανικές και 10 μουσουλμανικές, 3 εκκλησίες και 3 ελαιοτριβεία. Το 1832 το χωριό είχε 8 χριστιανική οικογένεια, 5 μουσουλμανική και χωρίς εκκλησίες και ελαιοτριβεία.
Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 (Pashley) αναφέρεται ως Ampelyssa με 11 οικογένειες (5 χριστιανικές και 6 μουσουλμανική).
Στην επανάσταση του 1866 ο Αμπελούζος υπέστη αρκετές καταστροφές: «Τας 15 χριστιανικάς οικίας, τας Εκκλησίας «Αγία Παρασκευή και Ευαγγελισμός» πεντακόσια ελαιόδενδρα και 200 κυψέλας μελίσσια κατέκαυσαν, εβεβήλωσαν και απετέφρωσαν». (Κατίνα Τσατσαρωνάκη, Μία έκθεσις ωμοτήτων του 1866, σ. 23)
Στην απογραφή του 1875 που διενήργησε ο υποπρόξενος της Ρωσίας Ι. Μητσοτάκης, ο Αμπελούζος κατοικείται από 150 κατοίκους (30 οικογένειες). Οι 100 είναι χριστιανοί και οι 50 μουσουλμάνοι. (Αλ. Ανδρικάκης, Στατιστική 1875 έτους, ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008)
Στην απογραφή Σταυράκη (1881) το χωριό είναι η έδρα ομώνυμου Δήμου και έχει 234 κατοίκους (119 άρρενες και 115 θήλεις). Οι χριστιανοί αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων (166, άρρενες 85 και θήλεις 81), ενώ υπάρχουν και αρκετοί μουσουλμάνοι (68, άρρενες 34 και θήλεις 34). Σε αριθμό οικογενειών το χωριό αριθμεί 58, εκ των οποίων οι 40 είναι χριστιανικές και οι 18 μουσουλμανικές).
Το 1894 ο οικισμός κατοικείται από 58 οικογένειες (40 Ελληνικές και 18 Τουρκικές). Όπως αναφέρει ο Καλομενόπουλος «Παρά το χωρίον τούτο κείται το μέγα σπήλαιον όπερ υπό πολλών εκλαμβάνεται ως ο αρχαίος Κρητικός Λαβύρινθος». (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, (Φεβρουάριος 2008).
Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας, ο Αμπελούζος είναι έδρα Δήμου που τώρα όμως γράφεται Δήμος Γόρτυνας και έχει συνολικά 217 κατοίκους. Οι χριστιανοί κάτοικοι είναι 216 (113 άνδρες και 103 γυναίκες) και οι Τούρκοι μόλις 1 άνδρας.
Το 1903 ο Ιωάννης Νουχάκης (Κρητική Χωρογραφία) αναφέρει ότι ο Αμπελούζος είναι έδρα Δήμου και παράγει δημητριακά, καρποί, έλαιον, οίνος, ξυλοκέρατα, μέλι, κτηνοτροφικά, κλπ.
Ο Αμπελούζος αναφέρεται στις απογραφές από το 1900 και μετά με τον παρακάτω αριθμό κατοίκων.
| ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ | |
| ΕΤΟΣ | ΠΛΗΘ. |
| 1900 | 217 |
| 1928 | 277 |
| 1940 | 347 |
| 1951 | 388 |
| 1961 | 369 |
| 1971 | 318 |
| 1981 | 353 |
| 1991 | 348 |
| 2001 | 284 |
| 2011 | 317 |
Το 1928 είναι έδρα κοινότητας.
Το 2001 ανήκει στον καποδιστριακό Δήμο Γόρτυνας και το 2011 στον καλλικρατικό Δήμο Γόρτυνας!
Το σχολείο του Αμπελούζου ιδρύθηκε το 1903 (αρ. απ.: 64/61/24-10-1903) ως 1/τάξιο με 34 μαθητές.
Λειτούργησε ως το τέλος της δεκαετίας του 2000 οπότε και συγχωνεύθηκε με το Δημοτικό Σχολείο Αγίων Δέκα…
Δίπλα στο χωριό βρίσκεται η Γεωργική Σχολή Μεσαράς και εντός της σχολής βρίσκεται Ι. Ναός της Αγίας Παρασκευής.
Στην περιοχή υπάρχουν διάσπαρτες αρχαιότητες.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
