Γράφει ο Φανούριος Ζαχαριουδάκης
Υπάγεται, στο δημοτικό διαμέρισμα Βοριζίων και απέχει από την πόλη του Ηρακλείου Κρήτης 54 χιλιόμετρα.
Εδώ ευρίσκετο το Μοναστήρι του Βαρσαμονέρου και που είχε κτιστεί, στους πρώτους αιώνες της Ενετοκρατίας και που σώζεται σήμερα μόνο ο ναός.
Ο Ναός είναι κατάγραφος, τρίκλιτος με νάρθηκα.
Το βόριο κλίτος είναι αφιερωμένο στην Παναγία chiesa della madonna di watsa moneto. Υπάρχουν επιγραφές των ετών 1332,1404,1407.
Το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη. 1400-1428.
Και στη νοτιοδυτική γωνία, το κλίτος του Αγίου Φανουρίου. 1426-1431.
Λένε οι παραδόσεις, ότι, αυτοί που δούλεψαν για να κτιστεί η μονή, κατανάλωσαν μέχρι να τελειώσουν το κτίσιμο 104 μουζούρια αλάτι.
Λένε επίσης οι παραδόσεις, ότι, όταν άρχισαν να την κτίζουν, στον Άγιος Φανούριο δεν άρεσε το συγκεκριμένο μέρος και γι’ αυτό έφευγε η εικόνα του και πήγαινε σε ένα σπήλαιο στον Λεπριά.
Εκεί ήθελε να κτίσουν την εκκλησία, διότι απ’ εκεί ήθελε να βλέπει συγχρόνως : τον Άγιο Αντώνιο στο Βροντίσι, την Παναγία με το Χριστό στα Βορίζα, τον Άι Γιώργη στα Βορίζα και τον Τίμιο Σταυρό στη κορφή του βουνού.
Η εκκλησία όμως εκτίστηκε στο Βαρσαμόνερο και η εικόνα του Αγίου Φανουρίου βιδώθηκε στο τέμπλο. Παρέμεινε βιδωμένη μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970, οπότε όλες οι εικόνες τις εκκλησίας μεταφέρθηκαν στο Μοναστήρι του Βροντησίου.
Η εικόνα του Αγίου επιστρέφει εδώ μια φορά το έτος και συγκεκριμένα στις 27 Αυγούστου, ημέρα της εορτής του. Εδώ έχει γίνει το κέντρο της λα’ι’κης λατρείας του Αγίου Φανουρίου στην Κρήτη. Κόσμος πολύς συραίει για προσκύνημα και όλοι ζητούν και ένα δικό τους θαύμα από τον Άγιο. Τα παλιά τα χρόνια, εδώ οδηγούσαν του υπόπτους για ζωοκλοπή και μπροστά στην εικόνα του Αγίου Φανουρίου τους όρκιζαν για την αθοότητα τους, ‘η μη ……. Λέγεται ότι όσοι και να έχουν πάρει ψεύτικο όρκο, την πλήρωσαν άμεσα και πολύ ακριβά…..
Τον Άγιο Φανούριο οι Τούρκοι τον ονόμαζαν ”Μουγγρινάρο”, διότι όταν κάποτε προσπάθησαν να του κάψουν τις εικόνες και ενώ τις είχαν συγκεντρώσει στη μέση της εκκλησίας, αυτός άρχισε και έβγαζε μουγγριές, ώσπου οι Τούρκοι έφυγαν και οι εικόνες έμειναν ακέραιες.
Τις αγιογραφίες στους τοίχους της εκκλησίας, τις έκανε, ο περίφημος Κρητικός ζωγράφος, Κωνσταντίνος Ρίκος.
Απ’ εδώ ξεκίνησε σαν μαθητής του Δαμασκινού, ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος.
Και απ’ εδώ έφυγε για την Ισπανία και σε ηλικία 17 ετών.
Στην Κρήτη, που από το 1211 αποτελούσε μέρος της Ενετικής επικράτειας, οι ζωγράφοι και οι Αγιογράφοι, συνδύαζαν το Βυζαντινό ιδίωμα με τις δυτικές επιρροές, φιλοτεχνώντας φορητές κυρίως εικόνες και διαμόρφωναν την λεγόμενη ”Κρητική σχολή. Εδώ σ’ αυτό εδώ το μέρος, υπήρξε το επίκεντρο αυτής της συγκεκριμένης σχολής.
Εις την μονή του Βαλσαμονέρου ανήκαν οι παρακάτω ιδιοκτησίες:
1) Η Κερά η Βελουλιανή στο χωριό Γαλιά.
2)Τα Καρουλιανά, που βρίσκονται πάνω από το Χωριό Σκούρβουλα, στον Άγιο Νικόλαο.
3)Ο Άγιος Ιωάννης ο Φαραγκίτης, στον Αλμυρό Ηρακλείου.
4) Η Αγία Παρασκευή του Μερίτη, που η περιοχή αργότερα μετονομάστηκε,
” Γεωργική Σχολή Μεσσαράς”.
5) Οι Μουρνιές.
Κλείνοντας θα αναφέρομε και ανέκδοτο συνυφασμένο με τον Άγιο Φανούριο.
Προαναφέραμε, ότι εδώ, στην εικόνα του Αγίου Φανουρίου έφερναν τους υπόπτους κλέφτες για να ορκιστούν…
Ως τόσο το πολυμήχανο και πολυτάλαντο μυαλό του βοσκού των Ορέων της Ίδης, σκέφτηκε και έπαιξε ακόμα και με τον άγιο του τόπου του, τον άγιο που αγαπούσε ιδιαίτερα ,τον Άγιο που τόσο πίστευε και τόσο λάτρευε ένεκα των πολλών θαυμάτων που είχε κάνει.
Ο βοσκός ( κλέφτης) που προοριζόταν για να πάρει όρκο, πήγαινε λίγη ώρα νωρίτερα μόνος του , μπροστά στην εικόνα του αγίου Φανουρίου και του έλεγε: Άγιε μου Φανούριε, εγώ έχω κλέψει τα πρόβατα του ….χ…. και σου λέω την αλήθεια, στο λέω να το ξέρεις και να μην το ξεχάσεις, ως τόσο όμως το απόγευμα θα ρθω να πάρω ψεύτικο όρκο και θα πω ότι δεν τα έκλεψα εγώ, μονό να το θυμάσαι!!
Το απόγευμα ο βοσκός πήγαινε με την παρέα που τον έβαζαν στον όρκο και αυτός ορκιζόταν στην εικόνα του αγίου και έλεγε:
Άγιε Φανούριε μου , εγώ ορκίζομαι ότι δεν έκλεψα τα πρόβατα του …χ… , αλλά … εσύ … ξέρεις, καλά ξέρεις!
