Στις Μέλαμπες, την Κυριακή 10 Αυγούστου 2025, πραγματοποιήθηκε μια εκδήλωση με ξεχωριστή σημασία. Ο Δήμος Αγίου Βασιλείου, σε συνεργασία με τους φορείς των Μελάμπων, τίμησε δύο μεγάλες μορφές της τοπικής πνευματικής ζωής: τον Νίκο Φασατάκη και τον Νίκο Μαργαρίτη.
Ο Νίκος Φασατάκης – Ο «γητευτής» της τοπικής μνήμης
Ο Νίκος Φασατάκης γεννήθηκε στις Μέλαμπες το 1941. Υπηρέτησε για δεκαετίες την εκπαίδευση, αρχικά ως δάσκαλος σε διάφορα χωριά της Κρήτης και αργότερα ως σχολικός σύμβουλος, αφήνοντας παντού το αποτύπωμα της συνέπειας και της ανθρωπιάς του.
Παράλληλα, αφιερώθηκε με πάθος στη μελέτη της ιστορίας και της λαογραφίας του τόπου. Το συγγραφικό του έργο είναι πλούσιο και ανεκτίμητο: μελέτες για την εκπαίδευση και την τοπική ιστορία, αλλά κυρίως το μνημειώδες πεντάτομο έργο για τις Μέλαμπες, στο οποίο κατέγραψε με μεθοδικότητα και αγάπη την πορεία, τις μνήμες και τη ζωή του χωριού του. Έργο που αναγνωρίστηκε από την Ακαδημία Αθηνών και που αποτελεί θεμέλιο λίθο της τοπικής ιστοριογραφίας.
Για τον λόγο αυτόν, εύστοχα χαρακτηρίστηκε ως «γητευτής της μνήμης»: ο άνθρωπος που δεν άφησε να χαθούν οι φωνές του τόπου, αλλά τις μετέτρεψε σε παρακαταθήκη για τις γενιές που έρχονται.
Ο καθηγητής Ιατρικής κ. Χρήστος Λιονής μιλώντας με βαθιά συγκίνηση για τον Νίκο Φασατάκη, τον χαρακτήρισε «εκμαγείο, καλούπι πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί ο άνθρωπος της νέας εποχής». Στην ομιλία του συνέδεσε την προσωπικότητα του Φασατάκη με την προκοινωνική συμπεριφορά – την ικανότητα να μοιράζεσαι, να προσφέρεις, να συμπονάς – που τόσο λείπει από τον σημερινό κόσμο.
Ο κ. Λιονής στάθηκε στα χαρίσματα του Φασατάκη, όπως τα ανέσυρε από τις προσωπικές του εμπειρίες αλλά και από τις μαρτυρίες όσων τον γνώρισαν:
Συμπόνια και ενσυναίσθηση, ευαισθησία στον πολιτισμό, συναισθηματική και σωματική ανθεκτικότητά, ιδιαίτερα απέναντι στο χρόνιο νευρολογικό πρόβλημα που τον ταλαιπώρησε από τα πενήντα του χρόνια, χωρίς ποτέ να τον κάμψει, ηθική ακεραιότητα, συνεργατικότητα, βαθιά αγάπη για τις ανθρωπιστικές επιστήμες .
«Δεν ήταν απλώς συγγραφέας», τόνισε ο κ. Λιονής, «αλλά δάσκαλος του ήθους και της ψυχής, που άφησε πίσω του μια βαριά κληρονομιά. Είναι δική μας ευθύνη να συνεχίσουμε το πρότυπο που μας έδωσε».
Ο ιστορικός κ. Γιάννης Γρυντάκης, στην ομιλία του τόνισε ότι σπάνια η φύση προικίζει τόσο απλόχερα κάποιον θνητό, όσο τον φίλο του, Νίκο Φασατάκη. Από τα μαθητικά τους χρόνια, ήδη ξεχώριζε για την ευγένεια, τη λεβεντιά, τη ντομπροσύνη και τη φυσική καλοσύνη του.
Στην ομιλία του έκανε μια περιήγηση στο τεράστιο συγγραφικό έργο του τιμώμενου: στον πρώτο του τόμο, αφιερωμένος στην κοινωνική ζωή των Μελάμπων (1985), στον δεύτερο και τρίτο τόμο (1991), αφιερωμένους στην πνευματική ζωή, στον οποίο συγκέντρωσε γητειές, γιατρικά, παραδόσεις, τραγούδια, μαντινάδες, παροιμίες και παραμύθια. Στο βιβλίο του Οι Μέλαμπες Ρεθύμνης. Ιστορία – Πολιτισμός (2000) όπου κάλυψε την πορεία του χωριού από την ίδρυσή του έως και τη σύγχρονη εποχή. Στο έργο Αγωνιστές και θύματα της τέως επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης (1866–1897), όπου κατέγραψε ονόματα αγωνιστών, νεκρών, τραυματιών και των οικογενειών τους.
Το τελευταίο του αυτό έργο, με την ιστορία ολόκληρης της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, υπήρξε το όνειρο της ζωής του. Παρά την εξάντληση που του προκαλούσε η ασθένεια, εργάστηκε με επιμονή μέχρι το τέλος, αφήνοντας πίσω του ένα βιβλίο που, όπως τόνισε ο κ. Γρυντάκης, αποτελεί «καύχημα για την επαρχία και την τοπική ιστορία».
Ο ίδιος κλείνοντας την ομιλία του είπε:
«Ένα άτομο της διανόησης, όπως ο Νίκος, μένει στις καρδιές μας περισσότερο με όσα έγραψε παρά με όσα έζησε. Η ζωή του είναι προσωπικό δεδομένο· το έργο του, κοινό καλό. Νίκο, όπου και να είσαι, θα βρίσκεσαι πάντα μέσα στην καρδιά μας».
Ο Νίκος Μαργαρίτης – αείροος πηγή αγάπης για τον άνθρωπο
Ο Νίκος Μαργαρίτης γεννήθηκε στις Μέλαμπες το 1951. Αποφοίτησε από το 2ο Γυμνάσιο Ρεθύμνου το 1969 και εισήχθη πρώτος με υποτροφία στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και από το 1982 υπηρέτησε στο Γυμνάσιο Μελάμπων, όπου υπήρξε καθηγητής και διευθυντής μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2011.
Ο φιλόλογος κ. Ζήνων Ζαννέτος, στον λόγο του σκιαγράφησε τον Νίκο Μαργαρίτη ως «αστρική λυχνία φωτός», που έλαμψε με το ήθος και την ανιδιοτελή προσφορά του.
Με στοχαστική σοφία και γνήσια ευαισθησία, υπηρέτησε την παιδεία όχι απλώς ως δάσκαλος, αλλά ως πατέρας και καθοδηγητής, συνεχιστής της παράδοσης των μεγάλων «Δασκάλων του Γένους». Η παρουσία του μέσα στη σχολική τάξη και στην κοινότητα ήταν ποτισμένη με αγάπη, ευγένεια και ευθύνη.
Η θρησκευτική του στάση –ως αυτοδίδακτος ψάλτης και ταπεινός λειτουργός του εκκλησιαστικού λόγου– ανέδιδε συγκίνηση και βαθιά πνευματικότητα. Η φωνή του στα αναλόγια, όπως και η συμμετοχή του σε κάθε νεκρώσιμη τελετή, μετέδιδε τη χαρμολύπη της πίστης, εκείνο το μείγμα δακρύων και ελπίδας που ομορφαίνει την ανθρώπινη ύπαρξη.
Στο καλλιτεχνικό του τάλαντο ένωσε ποίηση, μουσική και μπουζούκι· το γλέντι μαζί του μετατρεπόταν σε πανδαισία κοινότητας, γεμάτη χαρά, ποίηση και ανθρωπιά.
Πάνω απ’ όλα όμως, ο Νίκος Μαργαρίτης υπήρξε πρωτοπόρος κοινοτικός εργάτης, που έθετε το κοινό καλό πάνω από το προσωπικό συμφέρον. Στη σημερινή εποχή της ιδιοτέλειας, η μορφή του προβάλλει ως εξαίρεση, «ως φάρος πνευματικής και κοινωνικής ακτινοβολίας».
Ο κ. Ζαννέτος τον αποκάλεσε εύστοχα:
«Ένας έμβιος φωτοδότης, ένας πολύτιμος μαργαρίτης, ένας ενάρετος υπηρέτης του ουμανιστικού ιδεώδους και αείροος πηγή αγάπης για τον άνθρωπο και τον τόπο του».
Ο θεολόγος κ. Μανόλης Σημαντηράκης μίλησε με τρυφερότητα για τον «Νίκο της καρδιάς μας», τον άνθρωπο που μοίραζε απλόχερα το γέλιο, την καλοσύνη και τη συμπαράσταση. Θύμισε τις αξέχαστες βραδιές στον Πλάτανο του χωριού, με το μπουζούκι και τη φωνή του, που μετέτρεπαν τις παρέες σε μαγικές στιγμές χαράς και ενότητας.
Ο Νίκος είχε χιούμορ και τόλμη, ακόμη και να αυτοσαρκάζεται, δείχνοντας την απλότητα και την ευφυΐα του. Υπήρξε μερακλής και χουβαρντάς, που δεν τσιγκουνευόταν ούτε χρήματα ούτε συναισθήματα. Αγαπούσε ιδιαίτερα τα παιδιά και δεν ξεχνούσε ποτέ να δείχνει την αγάπη του με μικρές, αλλά ουσιαστικές χειρονομίες.
Στο σπίτι του υποδεχόταν τους φίλους με ζεστασιά και παρείχε απλόχερα φιλοξενία, κουβέντα και μουσικές αναμνήσεις. Διαβάζοντας αχόρταγα, μελετούσε φιλοσοφία, θρησκεία και μουσική, ενώ με τις συζητήσεις του ενέπνεε φιλοσοφημένες κουβέντες γύρω από τη ζωή, την πίστη και την αλήθεια.
Η βαθιά του πίστη τον οδηγούσε στο ψαλτήρι κάθε Κυριακή, ενώ η αγάπη του για τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την ισότητα τον έκανε να νοιάζεται για τα παγκόσμια προβλήματα με τρόπο ειλικρινή και ουσιαστικό.
«Σε ευχαριστούμε, Νίκο», κατέληξε ο κ. Σημαντηράκης, «για τις στιγμές, τα γέλια και τη στήριξη. Ήσουν ένας αληθινός φίλος, και η απώλειά σου μας γεμίζει θλίψη, αλλά και ευγνωμοσύνη που σε γνωρίσαμε».
Ακολούθως και στην ομιλία του ο Αντώνης Τσουρδαλάκης, αναφερόμενος στον Νίκο Φασατάκη, τόνισε ότι υπήρξε για τον ίδιο «πηγή έμπνευσης». Το βιβλίο μου, όπως είπε: «Ο Νικόλαος Φωτάκης – Καπετανάκης και οι Μαρτυρίες του», που παρουσιάσθηκε πρόσφατα, αποτελεί κατά κάποιο τρόπο συνέχεια του έργου του Φασατάκη: «εκείνος άνοιξε τον δρόμο, εγώ απλώς προσπάθησα να τον ακολουθήσω», υπογράμμισε ο συγγραφέας.
Ιδιαίτερη αναφορά, επίσης, έκανε και στο λαογραφικό υλικό που του είχε εμπιστευθεί ο Φασατάκης κατά την περίοδο που ο ίδιος ήταν πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελάμπων. Το υλικό αυτό αποτέλεσε πολύτιμη αφορμή και θεμέλιο για τη δημιουργία των τοπικών μουσείων, που σήμερα στεγάζουν τη μνήμη και την ψυχή του χωριού. Έτσι, το έργο του Φασατάκη δεν έμεινε μόνο στις σελίδες των βιβλίων, αλλά βρήκε ζωντανή συνέχεια σε θεσμούς που υπηρετούν την ιστορία και την ταυτότητα της επαρχίας.
Μιλώντας για τον Νίκο Μαργαρίτη, ο Αντώνης Τσουρδαλάκης, ανέφερε: «Θέλω να ευχαριστήσω δημόσια τον Νίκο Μαργαρίτη για τη σπουδαία συμβολή του στην έκδοση του βιβλίου μου. Με υπομονή και δημιουργικότητα κατάφερε να αποδώσει σε καθαρό, απλό λόγο την αυστηρή και ιδιαίτερη γραφή των κειμένων του Φωτάκη, κάνοντάς τα προσιτά στον αναγνώστη. Το βιβλίο αυτό, που παρουσιάστηκε προχθές στο Σπήλι και σήμερα θα διατεθεί και στους συγχωριανούς μας, φέρει έντονα τη σφραγίδα του».
Επεσήμανε, επίσης, ότι η εκδήλωση αυτή δεν θα πρέπει να αποτελέσει τέλος, αλλά αρχή μιας ευθύνης. Γιατί η πραγματική τιμή στους ανθρώπους μας δεν εξαντλείται σε λόγια και σε εκδηλώσεις· βρίσκεται στη συνέχιση του έργου τους, στη στάση μας απέναντι στον τόπο και στην κοινωνία.
Κάλεσε επίσης τους νέους να δουν τον εαυτό τους ως κρίκο σε μια αλυσίδα που δεν πρέπει να σπάσει. Κάλεσε τους γονείς να εμφυσήσουν στα παιδιά τους το ήθος, την αγάπη για τη γνώση και την προσφορά. Κάλεσε, τέλος, τους φορείς, να στηρίξουν έμπρακτα, και με δράσεις ουσίας, κάθε πρωτοβουλία που κρατά ζωντανό τον τόπο και τη μνήμη του.
«Γιατί, εμείς, είμαστε οι συνεχιστές μιας βαρυτίμητης αλυσίδας, που ξεκινά από τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες, συνεχίζεται με οπλαρχηγούς του 1821, αγωνιστές της ζωής και των υψηλών ιδανικών, επιστήμονες, ανθρώπους του πνεύματος και της προόδου, φτάνει μέχρι τον Φασατάκη και τον Μαργαρίτη, και τώρα περνά στα δικά μας χέρια.
Το ζητούμενο είναι αν θα σταθούμε αντάξιοι αυτής της παρακαταθήκης. Αν θα κρατήσουμε το φως αναμμένο, για να το παραδώσουμε ακέραιο – ή και δυνατότερο – στις επόμενες γενιές. Δική μας η απόφαση».
Αιωνία η μνήμη τους!
Αντώνης Τσουρδαλάκης
Φυσικός
Διευθυντής Εσπ. ΕΠΑΛ. Σπηλίου
