Γράφει ο Γιώργος Δαμιανάκης*
Αυτές τις μέρες, στις 28 τ’ Οχτώβρη 2023, γιορτάζουμε σε όλη την Ελλάδα την
82η επέτειο από την κήρυξη του πολέμου, από τον Ιταλό Φασίστα Μουσολίνι, στα
ελληνοαλβανικά σύνορα, κατά της Ελλάδας.
Πρωί – πρωί ηχούσαν οι σειρήνες και οι καμπάνες στα χωριά, στις πόλεις της
χώρας και καλούσαν τους ικανούς να φέρουν όπλα να καταταχθούν στο στρατό.
Οι συντοπίτες μας, του Νομού Ηρακλείου κατατάχθηκαν στο 44ο Σύνταγμα στο
Ηράκλειο, της 5ης Μεραρχίας Κρητών.
Με την κήρυξη του πολέμου, στα βουνά της Ηπείρου πολεμούσαν τους Ιταλούς
οι στρατιώτες που υπηρετούσαν εκεί και έφεδροι από κοντινές περιοχές.
Από 18 μέχρι 25 του Νοέμβρη η 5η Μεραρχία Κρήτης, μεταφέρθηκε από την Κρήτη
στο Αμύνταιο Φλώρινας, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και στα οχυρά του ΡΟΥΠΕΛ.
Εκεί τέθηκε στη διάθεση του αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου, σε εφεδρεία
περιμένοντας να μεταφερθούν όπου χρειαστεί.
Το Δεκέμβρη του 1940 η 5η Μεραρχία εντάσσεται στο Β΄ Σώμα Στρατού Ηπεί-
ρου και αναχωρεί με τα πόδια από το Αμύνταιο για την Κλεισούρα.
Η πεζοπορία από το Αμύνταιο μέχρι τα Ελληνοαλβανικά σύνορα, περίπου 130
χιλιόμετρα, έγινε κάτω από πολύ άσχημες συνθήκες.
Χιονοθύελλες, βροχές, δριμύ κρύο ακόμη και -20ο C , ακατάλληλη ενδυμασία
των ανδρών, ημερήσιες και νυχτερινές πορείες μέσα από δασώδεις και ελώδεις
περιοχές, λασπωμένους δρόμους, συχνή έλλειψη τροφής και νερού, ανάπαυση και
ύπνος σε βρεγμένα αντίσκηνα στο ύπαιθρο.
Στις 13 του Δεκέμβρη η μεραρχία μπήκε στην Αλβανία.
Στο εσωτερικό της Αλβανίας, οι συνθήκες ήταν ακόμη δυσκολότερες. Οι δρόμοι
άθλιοι και λασπώδεις, η τροφοδοσία φτωχή, τα μουλάρια φορτωμένα με πυρομα-
χικά δυσκολεύονταν να προχωρήσουν. Σε πολλές περιπτώσεις δεν άντεχαν και κα-
τέληγαν στο δρόμο. Οι στρατιώτες ήταν υποχρεωμένοι οι ίδιοι να μεταφέρουν τα
πυρομαχικά στο ώμο.
Στις 27 Γενάρη οι Κρητικοί στρατοπέδευαν στην Κλεισούρα. Την ίδια μέρα που
η 5η Μεραρχία στρατοπέδευσε στην περιοχή της Κλεισούρας και της Τρεμπεσίνας,
ο Ελληνικός Στρατός είχε ήδη καταλάβει την Κορυτσά, το Πόγραδετς, την Πρεμετή,
τους Αγίους Σαράντα, το Αργυρόκαστρο, τη Χειμάρα και την Κλεισούρα.
Επόμενος στόχος ήταν η κατάληψη των οροσειρών της Τρεμπεσίνας και Σεντέλι.
Η κατάληψη των οροσειρών θα διευκόλυνε την κατάληψη του Τεπελενίου, την προ-
έλαση του Ελληνικού Στρατού προς το λιμάνι του Αυλώνα και τη διακοπή της τρο-
φοδοσίας του Ιταλικού Στρατού.
Στις 29 του Γενάρη έχουμε την πρώτη συμμετοχή της 5ης Μεραρχίας στις επιχει-
ρήσεις.
Τις επόμενες ημέρες, κάτω από άσχημες συνθήκες τα τρία κρητικά συντάγματα
της 5ης Μεραρχίας πήραν θέσεις εφόδου στις κορυφογραμμές της Τρεμπεσίνας.
Καθορίστηκαν οι τομείς όπου το κάθε σύνταγμα θα εξαπέλυε την επίθεσή του και
το 43ο Σύνταγμα Πεζικού Ηρακλείου θα έκανε επίθεση εναντίον των οικισμών Σόπρα
και Μέτζο της δυτική πλευρά της Τρεμπεσίνας και των υψωμάτων Ανώνυμου, 11/78
και 710 του Σεντέλι.
Τα ξημερώματα της Πέμπτης 13 του Φλεβάρη, το 2ο Τάγμα του Ηρακλείου,
επιτέθηκε εναντίον του οικισμού Σόπρα και το 3ο εναντίον του οικισμού Μέτζο. Οι
ιταλικές δυνάμεις που υπερασπίζονταν τους δύο οικισμούς αιφνιδιάστηκαν και
σύντομα περικυκλώθηκαν. Μετά από οδομαχίες και μάχες σώμα με σώμα καταλή-
φθηκαν. Αμέσως μετά, ξεκίνησε η αναρρίχηση των ανδρών προς τα υψώματα.
Το κρύο, ο ισχυρός αέρας, το παχύ στρώμα χιονιού, τα πυκνά και αδιάκοπα πυρά
των ιταλικών πολυβόλων και κανονιών έκαναν το ανέβασμα των ανδρών προς τα
υψώματα αργό, κοπιαστικό και με μεγάλες απώλειες.
Παρ’ όλα αυτά, οι συντοπίτες μας όλο και πλησίαζαν στις ιταλικές θέσεις. Λίγες
δεκάδες μέτρα πριν από την κορυφή του 11/78, οι άνδρες του τάγματος,
προφυλαγμένοι πίσω από τους βράχους ανασυντάχτηκαν, πήραν τις τελευταίες
οδηγίες και με την ξιφολόγχη στα όπλα έκαναν την τελική επίθεση. Η επίθεση ήταν
αποφασιστική, επίμονη και βίαιη. Έπεσαν πολλοί …., περισσότεροι όμως
προχώρησαν και έφτασαν μέχρι τις θέσεις των Ιταλών.
Γρήγορα η επίθεση μετατράπηκε σε μάχη σώμα με σώμα. Οι απώλειες και
από τις δύο πλευρές μεγάλες. Αργά το απόγευμα οι άνδρες του τάγματος ανέτρεψαν
τους αμυνόμενους και κατέλαβαν τα υψώματα Ανώνυμο και 11/78.
Τα ξημερώματα στις 14 Φλεβάρη, παρά το φοβερό κρύο και το δυνατό αέρα, οι
Ιταλοί εξαπέλυσαν επανειλημμένες αντεπιθέσεις στο ύψωμα 11/78. Μία από αυτές
οι Κρήτες δεν μπόρεσαν να την αποκρούσουν και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν
το ύψωμα.
Μετά από τρεις αντεπιθέσεις, το τάγμα κατέλαβε ξανά το ύψωμα. Συνολικά, το
τριήμερο 13, 14 και 15 Φλεβάρη οι Ιταλοί πραγματοποίησαν δεκαπέντε αντεπιθέσεις
εναντίον του υψώματος. Όλες αποκρούστηκαν χάρις την αυτοθυσία των ανδρών.
Στη συνέχεια οι Ηρακλειώτες, υπερασπίζοντας τους δυο οικισμούς, εμπόδιζαν τις
δυνάμεις των Ιταλών να κινηθούν προς τα υψώματα και τροφοδοτούσαν με άνδρες
το 2ο Τάγμα Ηρακλείου.
Την επομένη, 14 Φλεβάρη, με χιονοθύελλα και το ιταλικό πυροβολικό να ρίχνει
αδιάκοπα κατά των επιτιθέμενων ανδρών, τα τάγματα του Ηρακλείου ξεκίνησαν τις
επιθέσεις κατά των υψωμάτων:
Τo 3ο κατά του 12/69, το 2ο κατά του Πούντα Νορντ στα βόρεια του όρους Σεντέλι.
Αρκετές φορές οι Ηρακλειώτες κατάλαβαν το ύψωμα Πούντα Νορντ, το οποίο
λίγο μετά αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν, από τις σφοδρές ιταλικές αντεπιθέσεις.
Παρά την υπεροχή του αντιπάλου σε οπλισμό και σε άνδρες, το σύνταγμα
έδωσε πεισματώδεις μάχες, πολλές φορές σώμα με σώμα, και εντός τριών ημερών
κατέλαβε οριστικά τα υψώματα.
Σε αυτές τις μάχες πολεμούσαν οι δικοί μας Μεσαρίτες και ο Νίκος Α. Μπιτσα-
κάκης, που τα κρυοπαγήματα άφηναν τα πρώτα σημάδια στα πόδια των μαχητών.
Οι απώλειες των δύο συνταγμάτων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου, μέχρι τις 17 Φλε-
βάρη, όταν ολοκληρώθηκε η κατάληψη των υψωμάτων ανέρχονταν σε περίπου 200
νεκρούς, ενώ εκατοντάδες ήταν οι τραυματίες και οι παγόπληκτοι.
Πολλοί βλέποντας δίπλα τους από τη μια στιγμή στην άλλη φίλους και συμπο-
λεμιστές να σκοτώνονται δεν άντεχαν, σάλευαν τα λογικά τους!
Οι παλιοί θυμούμαστε ένα ήρωα από τα Πιτσίδια τον Καλογριδάκη που, ζώντας
τη φρίκη του πολέμου, είδε πολλούς φίλους να πεθαίνουν δίπλα του και σάλεψε το
μυαλό του. Έχασε τα λογικά του!
Στα πανηγύρια των εξωκλησιών έβγαινε στα υψώματα γύρω από το χωριό και
διηγούνταν φωναχτά: «Δώσαμε μάχες στην Πρεμετή, στην Τρεμπεσίνα και νικήσα-
με τους Ιταλούς στο Πουτανόρι!»
Άργησα να καταλάβω ποιο ήταν το Πουτανόρι – (Πούντα Νορντ). Τι ψυχολογικό σοκ
είχε πάθει ο ταλαίπωρος βλέποντας γύρω του παγόπληκτους και πεθαμένους!
Πόση ντροπή νιώθω τώρα, γιατί όταν ήμασταν μικρά παιδιά, γελούσαμε με τη
δυστυχία του, χωρίς να μας πει κάποιος γιατί μιλούσε έτσι ο ήρωας Καλογριδάκης.
Ότι σάλεψε το μυαλό του, βλέποντας γύρω του πεθαμένους φίλους συμμαχητές!
Μετά τις μάχες για την κατάληψη των υψωμάτων, όπου οι Κρήτες έγραψαν
χρυσές σελίδες ανδρείας και δόξας, οι μονάδες της μεραρχίας προχώρησαν στην
αμυντική οργάνωση των κατεχόμενων θέσεων, ενώ ταυτόχρονα μπήκαν σε κατά-
σταση επιχειρησιακής στασιμότητας.
Την ίδια περίοδο οι πολικές θερμοκρασίες με -20οC, δημιουργούσαν
καθημερινά δεκάδες παγόπληκτους με κρυοπαγήματα και οδηγούσαν σε θάνατο
πολλά υποζύγια (μουλάρια).
Ακόμη οι ψείρες, η συχνή έλλειψη και κακή ποιότητα τροφής, νερού, έκαναν
πιο δύσκολη τη θέση των ανδρών.
Η διοίκηση της Μεραρχίας, με συνεχείς αναφορές προς το 2ο Σώμα Στρατού,
εξηγούσε αυτή τη δυσχερή θέση και τους κινδύνους για την ασφάλεια των κατεχό-
μενων θέσεων, σε περίπτωση παραμονής της Μεραρχίας στην πρώτη γραμμή του
μετώπου. Ζητούσε, λοιπόν, την αντικατάστασή της.
Ευτυχώς από τις αρχές του Μάρτη οι καιρικές συνθήκες καλυτέρευαν. Η επιχει-
ρησιακή στασιμότητα της μεραρχίας διατηρήθηκε μέχρι τις 9 Μάρτη 1941, όταν ξε-
κίνησε η «Εαρινή Επίθεση» των Ιταλών.
Η ιταλική επίθεση ξεκίνησε το πρωί στις 9 Μάρτη με καταιγιστικά πυρά πυρο-
βολικού και αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Και ενώ το πυροβολικό τους εξακολου-
θούσε να ρίχνει, ξεκίνησε τις επιθέσεις του το ιταλικό πεζικό. Οι Κρητικοί στην αρχή
αμύνθηκαν και ύστερα αντεπιτέθηκαν.
Δόθηκαν ολοήμερες φονικές μάχες. Όλες οι επιθέσεις αποκρούστηκαν. Παρό-
μοιο σκηνικό συνεχίστηκε. Οι απώλειες για τους Ιταλούς πολύ μεγάλες. Μικρότερες
ήταν για την κρητική μεραρχία.
Οι μονάδες της 5ης Μεραρχίας είχαν προβλέψει να οχυρώσουν τις θέσεις τους,
κατασκευάζοντας ξερολιθιές, ατομικά και ομαδικά ορύγματα και καταφύγια, προ-
φυλαγμένα πολυβολεία, ολμοβολεία, έβαλαν συρματοπλέγματα κ.ά..
Σε αυτές τις κατασκευές μεγάλη ήταν η συμβολή του Νίκου Μπιτσακάκη, χτίστη στο
επάγγελμα και ενταγμένου στο «Μηχανικό Σώμα» της 5ης Μεραρχίας!
Η αντοχή και η μαχητικότητα που έδειχνε ο Ελληνικός Στρατός ήταν αξιοθαύ-
μαστες. Παρά τις ελλείψεις όλες οι επιθέσεις του ιταλικού πεζικού αποκρούστηκαν
με αντεπιθέσεις που κατέληγαν πάντα σε μάχες σώμα με σώμα.
Οι απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και παγόπληκτους ήταν μεγάλες και από τις
δύο πλευρές, αλλά πιο πολλές από ιταλικής πλευράς. Μεγάλος ήταν ο αριθμός των
αιχμάλωτων Ιταλών. Στις 25 του Μάρτη έληξε, με αποτυχία, η «Εαρινή Επίθεση»
του ιταλικού στρατού. Οι ελληνικές δυνάμεις διατήρησαν τις θέσεις τους.
Οι νεκροί της Μεραρχίας κατά τη διάρκεια των 15 ημερών της επίθεσης των
Ιταλών ξεπέρασε τους 160. Εκατοντάδες ήταν οι τραυματίες και οι παγόπληκτοι.
Στις 6 Απρίλη1941 ξεκίνησε η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας.
Η 5η Μεραρχία παρέδωσε τον οπλισμό της στο Σώμα Ηπείρου, 25 τ’ Απρίλη.
Πολλοί στρατιώτες προτίμησαν, αντί να παραδώσουν τον οπλισμό τους, να τον
κρύψουν, να τον δώσουν στους ντόπιους ή να τον καταστρέψουν.
Απορία, απογοήτευση, πικρία, συγκίνηση, ταπείνωση, θυμός, εκδίκηση.
Ακόμη για τους Κρήτες, αβεβαιότητα για τον τρόπο επιστροφής στην Κρήτη.
Μετά από πεζοπορία αρκετών ημερών, τα υπολείμματα της 5ης Μεραρχίας και
αρκετές χιλιάδες Κρήτες στρατιώτες από άλλες μεραρχίες ξεπερνούσαν τις 20.000
άνδρες, που πέρασαν στις 17 Μάη 1941 από τη Ναύπακτο στον Ψαθόπυργο της
Πελοποννήσου.
Εκεί, μετά δεκαήμερη παραμονή έγινε και η αποστράτευσής τους. Από λιμά-
νια της Πελοποννήσου πολλοί αναχώρησαν για την Κρήτη. Άλλοι πήγαν στην Αθή-
να, όπου όσοι δεν είχαν κάποιο φιλικό ή συγγενικό σπίτι, τριγυρνούσαν κουρελή-
δες και πεινασμένοι.
Αρχές Ιούλη οι Ιταλοί και οι Γερμανοί έκαναν μπλόκο και έπιασαν 1.200 Κρήτες.
Χαρακτηρίστηκαν αιχμάλωτοι πολέμου, τους πήγαν στη Λάρισα και στους 10 μήνες
που έμειναν εκεί, από την πείνα, το κρύο, τις κακουχίες κ.λ.π. , πέθαναν οι 900.
Αρκετοί, από όσους δεν συνελήφθησαν στο μπλόκο και παρέμειναν στην Αθήνα,
πέθαναν από τη πείνα και το βαρύ χειμώνα του 1941-42.
Έκανα όλη αυτή την αναφορά, για να δώσω, έστω επιγραμματικά, τους αγώνες
τις κακουχίες και τις ταλαιπωρίες του Ελληνικού Στρατού, στον άδικο και αναίτιο
πόλεμο που μας κήρυξαν οι Ιταλοί το 1940!
Πιο πολύ τις ταλαιπωρίες των Κρητικών, μέχρι να ρθουν στην Κρήτη.
Ένας απ’ αυτούς που πολέμησαν στα σύνορα της Αλβανίας και κατάφερε να
γυρίσει στο Πετροκεφάλι, με «παράσημο» τα κρυοπαγήματα, ήταν ο Νικόλαος
Αντωνίου Μπιτσακάκης.
Πριν φύγει για το μέτωπο, ήταν παντρεμένος με την Καλλιόπη Σταυρουλάκη
από τον Άγιο Ιωάννη και είχε δυο κοριτσάκια, την Στέλλα και την Ελένη, που τον
περίμεναν να γυρίσει με μεγάλη λαχτάρα!
Η οικογένεια, βλέποντας τα κρυοπαγήματα, πήρε οδηγίες από τον γιατρό
Κουκουριτάκη, συγγενή της μητέρας του Νίκου και προσπαθούσαν να επουλώσουν
τις πληγές, που μέχρι το χειμώνα του 1941 είχαν σχεδόν γιατρευτεί.
Τον Ιούνη του1941 και μετά τις μεγάλες απώλειες των Γερμανών αλεξιπτωτιστών
στη «Μάχη της Κρήτης», οι Ναζί οδηγούσαν καθημερινά τους Μεσαρίτες, μαζί και
Πετροκεφαλιανούς, σε αγγαρείες, για να φτιάξουν το αεροδρόμιο Τυμπακίου.
Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου, που ήταν σε βάλτο, δίπλα από το Γεροπόταμο,
έπρεπε να φτιάξουν γέφυρες. Γέφυρες μέσα στο βάλτο και στο ποτάμι.
Στην περίπτωση του ταλαίπωρου Νίκου Μπιτσακάκη, δεν ισχύει η λαϊκή ρήση
«Μάθε τέχνη και άστηνε!»…… Καλλίτερα να μην ήξερε να χτίζει!
Οι Γερμανοί έμαθαν πως ήταν πολύ καλός και δυνατός μάστορας!
Τον υποχρέωναν καθημερινά, να βρίσκεται μέσα στα κρύα νερά, στις λάσπες
το χειμώνα, με γυμνά πόδια και βρεγμένα ρούχα να χτίζει από το πρωί μέχρι το
βράδυ!
Το δυνατό σώμα δεν άντεξε. Από τη συνεχή επαφή των ποδιών με το παγωμένο
νερό, επανήλθαν τα παλιά κρυοπαγήματα. Το αίμα σταμάτησε να κυκλοφορεί στα
κάτω άκρα και τα πόδια κατέληξαν σε νέκρωση και ακινησία.
Ο καλός μάστορας είχε προλάβει το 1943 να γευτεί τη χαρά της απόκτησης
ενός αγοριού!
Καταλάβαινε πως η ζωή του ήταν λίγη και του έδωσε το όνομά του, Νίκο.
Τα ανήμπορα πόδια του, δεν τον βοηθούσαν να κάνει δουλειά. Το μόνο που έκανε
υποβασταζόμενος, ήταν να πάει λίγη ώρα στο καφενείο «του Συρμαλογιάννη».
Το 1944 πέθανε ο μαχητής και νικητής του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ο ακούραστος
χτίστης! Το 1947 πέθανε και το μικρό του αγόρι!
Όταν ήρθε η ώρα το κράτος να δώσει συντάξεις στα θύματα του πολέμου, έκανε
αίτηση και η χήρα Μπιτσακοκαλλιόπη να πάρει βοήθημα να ζήσει με τα ορφανά,
αφού ο σύζυγός της πέθανε από τα κρυοπαγήματα.
Η αίτηση απορρίφθηκε από την επιτροπή!!!!!!
Δεν έδωσαν σύνταξη αναπήρου στην χήρα! Η απάντηση των αρχόντων της
επιτροπής ήταν:
«Που έπαθε τα κρυοπαγήματα…., στου Συρμαλογιάννη το καφενείο;;;»
Σχόλιο: Ένας αρχαίος σοφός έλεγε: «Το ήθος της πόλης (χωριού) είναι ίδιο με αυτό
των αρχόντων, (της πλατείας, των μέσων ενημέρωσης κ.λ.π.) όταν κοιμάται η σκέψη!»
Σημείωση: Ο Νίκος Μπιτσακάκης ήταν γιος του Μπιτσακαντώνη και της Ελένης
Κουκουριτάκη. Αδέρφια είχε το Μανόλη, πού έδωσε το όνομα του αδερφού του σε
ένα παιδί του το Νίκο Ε. Μπιτσακάκη(Ηλεκτρολόγο). Τη Στέλλα που πέθανε νέα. Τη
Χαρίκλεια σύζυγο του Τσικνομανόλη. Τα εγγόνια που φέρνουν το όνομά του είναι
ο Νίκος Μηνά Καδιανάκης και ο Νίκος Μιχάλη Τερζάκης
- Ο Γεώργιος Δαμανιάκης είναι συνταξιούχος Δάσκαλος
