Του Μιχάλη Παπαηλιάκη
(Το παρακάτω κείμενο είναι η ομιλία του Μεσαρίτη συγγραφέα και Καθηγητή του ΑΤΕΙ Ηρακλείου κ. Μιχάλη Παπαηλιάκη σε επιμνημόσυνη δέηση στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Γεωργίου Μοιρών για τους 10 Εθνομάρτυρες που εκτελέστηκαν από τα Γερμανικά στρατεύματα Κατοχής) Ο Γεώργιος Τζίτζικας, από το Άνω Μέρος Αμαρίου, πολέμησε τους Γερμανούς, τον Απρίλιο του 1941, στα οχυρά της γραμμής Μεταξά στη Μακεδονία, το Μάιο στη μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο και για τρία χρόνια ως αντάρτης στην αντιστασιακή οργάνωση του Αρχηγού Πετρακογιώργη. Το 2010, σε ηλικία 92 ετών, σε επιστολή του προς το προσωπικό του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης γράφει:
«Ο πόλεμος, είναι η οργή και η κατάρα του θεού.
Τρέφει με σάρκα και ποτίζει με αίμα τις σαρκοφάγες και αιμοβόρες δίδυμες αδελφές, την ελευθερία και τη δόξα.
Θύματα οι ήρωες που έδωσαν τη ζωή τους και μόνο σ’ αυτούς ανήκει αυτή η τιμή.»
Οι λίγες αυτές γραμμές, πυκνές νοημάτων, περιγράφουν γεγονότα όπως αυτά τα οποία διαδραματίστηκαν στις Μοίρες, τον Μάιο – Ιούνιο του 1942, όπου πολίτες με την ελεύθερη επιλογή τους να στηρίξουν ή και να ενταχθούν στις αντιστασιακές οργανώσεις, καθώς και με τη γενναία και υπερήφανη στάση τους καθ’ οδόν, αλλά και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, όπου με το αίμα τους πότισαν το δέντρο της ελευθερίας, κατέκτησαν αθάνατη δόξα και την ύψιστη τιμή να αποκαλούνται ήρωες.
Αυτές τις ημέρες συμπληρώθηκαν 76 χρόνια από εκείνο το τραγικό διήμερο. Όπως κάθε χρόνο, η πόλη των Μοιρών
τιμά τους δέκα εθνομάρτυρες οι οποίοι έδωσαν το πολυτιμότερο αγαθό, τη ζωή τους, για την εθνική ανεξαρτησία και την ελευθερία της πατρίδας. Η θυσία των δέκα, στο βωμό του καθήκοντος, της αξιοπρέπειας, της αρετής, του πατριωτισμού και της ελευθερίας, αποτελεί τον σπουδαιότερο σταθμό στην ιστορία των Μοιρών και βέβαια το φωτεινότερο παράδειγμα για τους κατοίκους της.
Όμως, ας παρακολουθήσουμε τα γεγονότα τα οποία διαδραματίστηκαν τον πρώτο χρόνο της Γερμανικής κατοχής στο νομό Ηρακλείου και στην περιοχή των Μοιρών.
O νομός Ηρακλείου αποτέλεσε την κυριότερη βάση τροφοδοσίας σε πολεμικό υλικό, τρόφιμα, νερό και καύσιμα για το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα της Αφρικής. Ο νομός μας επιλέχτηκε λόγω της ύπαρξης σύγχρονου λιμανιού και αεροδρομίου στην πόλη του Ηρακλείου και της καταλληλότητας τού εδάφους του για τη δημιουργία στρατιωτικών αεροδρομίων και οχυρωματικών έργων.
Έτσι, τους πρώτους μήνες του 1942, ο κατακτητής είχε σχεδόν ολοκληρώσει την κατασκευή των αμυντικών έργων, από το ακρωτήριο Λίθινο μέχρι την Αγ. Γαλήνη, και των δύο νέων αεροδρομίων, του Καστελλίου Πεδιάδος και του Τυμπακίου. Τα δύο αεροδρόμια θα αποτελούσαν τις κυριότερες βάσεις μεταφοράς προς την αφρικανική στρατιά, νερού και τροφίμων εκείνο του Καστελλίου, πολεμικού υλικού, καυσίμων και στρατού εκείνο του Τυμπακίου. Για την ασφαλή μεταφορά του έμψυχου και πολεμικού υλικού προς το Τυμπάκι και τη Λαβύρινθο, ο γερμανικός στρατός είχε εγκαταστήσει φρουρές κατά μήκος της αμαξιτής οδού Ηρακλείου – Τυμπακίου, ενώ η υπηρεσία κατασκοπίας του Ηρακλείου είχε οργανώσει δίκτυο φανερών και κρυφών ντόπιων συνεργατών, οι οποίοι ενημέρωναν τους Γερμανούς για οτιδήποτε συνέβαινε στην περιοχή τους. Φανεροί συνεργάτες των κατακτητών δραστηριοποιούνταν στον Προφήτη Ηλία, Κρουσώνα, Αγ. Βαρβάρα, Γέργερη, Ζαρό, Ασήμι, Αγίους Δέκα, Πλώρα, Πόμπια, Μοίρες
Ως προς την κωμόπολη των Μοιρών, αυτή απέκτησε, από τις πρώτες ημέρες της κατοχής μεγάλη στρατηγική σημασία. Βρίσκονταν κατά μήκος της αμαξιτής οδού που συνδέει το Ηράκλειο με το αεροδρόμιο Τυμπακίου, πολύ κοντά στο αεροδρόμιο και στη μεγάλη αποθήκη πυρομαχικών, τη Λαβύρινθο. Για τους παραπάνω λόγους, στις Μοίρες εγκαταστάθηκε στρατός δύναμης τάγματος, ενώ ταυτόχρονα στήθηκε δίκτυο ντόπιων συνεργατών. Φανεροί συνεργάτες οι Παναγιώτης Δαμάσκος, Νικόλαος Μαγιάσης. Κρυφοί συνεργάτες, δυστυχώς, αρκετοί.
Την ίδια περίοδο, στα μέτωπα της Αφρικής, ο γερμανικός στρατός σημείωνε τη μία νίκη μετά την άλλη. Για την αντιμετώπισή του, ήταν απαραίτητο να εμποδιστεί η τροφοδοσία του σε όπλα, καύσιμα και τρόφιμα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων προέρχονταν από τα στρατιωτικά αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου.
Έτσι, σε σύσκεψη που έγινε την Άνοιξη του 1942, αξιωματικοί του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής ενημέρωσαν τους αρχηγούς των αντιστασιακών ομάδων, ότι τις επόμενες εβδομάδες κομάντος των συμμάχων είχαν προγραμματίσει δολιοφθορές σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις του νομού Ηρακλείου. Επειδή υπήρχε κίνδυνος να γίνουν αντιληπτοί από τοπικούς συνεργάτες των γερμανών, αποφασίστηκε η εκτέλεση 12 εξ’ αυτών. Στην αντιστασιακή οργάνωση του Πετρακογιώργη ανατέθηκε η εκτέλεση 4.
Μεταξύ αυτών και του ταχυδρομικού υπαλλήλου Δαμάσκου, ο οποίος ήταν από τους πρώτους συνεργάτες των κατακτητών στην περιοχή.
Έτσι, το πρωί της Κυριακής, 31 Μαΐου 1942, ο 19χρονος αντάρτης Γεώργιος Μαυράκης από το Μαγαρικάρι, με την υποστήριξη των Βοριζανών Γεωργίου Χαραλαμπάκη ή Μπαλάσκα, 29 ετών και Γεωργίου Φαραγκουλιτάκη ή Σκουτελογιώργη, 27ετών , εκτέλεσε το Δαμάσκο, λίγα μέτρα από το γερμανικό Φρουραρχείο Μοιρών.
Ήταν η έκτη εκτέλεση δοσίλογου σε διάστημα 2 εβδομάδων. Είχαν προηγηθεί οι εκτελέσεις στην Αγ. Βαρβάρα, Προφήτη Ηλία, Κρουσώνα και Πλώρα. Οι Μοιριανοί, πάγωσαν μόλις διαδόθηκε το νέο.
Το απόγευμα έγινε η κηδεία την οποία οι κάτοικοι παρακολούθησαν βουβοί και ανήσυχοι.
Όταν δε άκουσαν τη σύζυγο του Δαμάσκου να δηλώνει, «σήμερα θρηνώ εγώ, μα αύριο θα θρηνήσει ολόκληρο το χωριό» η ανησυχία των κατοίκων μεγάλωσε ακόμη περισσότερο, μην μπορώντας να προβλέψουν την αντίδραση των κατακτητών.
Δανείζομαι από την ποιητική συλλογή Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας του Τάσου Λειβαδίτη:
Νύχτωσε γρήγορα, εκείνη την Κυριακή.
Βιάζονται οι άνθρωποι στους δρόμους
Όταν ήθελαν να μιλήσουν σώπαιναν Οι γυναίκες κλείνουν τρομαγμένες την πόρτα τους και αγκαλιάζουν τα παιδιά τους.
Το βήμα της περίπολος έπαιρνε τη σιωπή από το δρόμο κι από τον κόσμο τη ζεστασιά.
Η αντίδραση των κατακτητών ήταν άμεση.
Ενεργοποίησαν την εγκύκλιο σύμφωνα με την οποία «δια τον φόνο εκάστου γερμανού στρατιώτου εκτελούνται δέκα εκ του αμάχου πληθυσμού».
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των γειτόνων και των κρατουμένων στο γερμανικό φρουραρχείο, τη νύκτα της Κυριακής προς τη Δευτέρα, οι κατακτητές, με τη βοήθεια των ντόπιων συνεργατών, κατάρτισαν τη λίστα του θανάτου.
Ξημερώματα, Δευτέρα 1η Ιουνίου, η κωμόπολη βρέθηκε περικυκλωμένη από ισχυρή στρατιωτική δύναμη. Με φωνές, βρισιές κλωτσιές, σπρωξίματα, κοντακισμούς, παραβίαση των κατοικιών συγκέντρωσαν τους κατοίκους στην πλατεία δυτικά του ναού του Αγ. Γεωργίου. Λίγα μέτρα απ’ εδώ. Στη συνέχεια διαβάστηκε από γερμανό αξιωματικό λίστα με 10 ονόματα κατοίκων των Μοιρών, με την εντολή όποιος ακούει το όνομά του να μεταβαίνει στο δυτικό μέρος της πλατείας.
Τα ονόματα που διαβάστηκαν ήταν:
1. Νικόλαος Παπαδάκης, Δ/ντής Δημοτικού Σχολείου, γεννημένος στο Πέρι, ετών 52. 2.Απόστολος Μπόλαρης, Δ/ντης Δημοσίου Ταμείου, γεννημένος στο Δράπανο Αποκορώνου Χανίων, ετών 42.
3. Γεώργιος Τσαγκρουνάκης, Δ/ντής Υπο/τος ΑΤΕ, γεννημένος στην Αθήνα, ετών 31.
4.Αλέξανδρος Μουντράκης, Φαρμακοποιός, γεννημένος στις Στάβιες, ετών 42. 5.Μηνάς Σαρουλάκης, Εμποροράφτης,, γεννημένος στο Σίβα, ετών 33.
6. Αντώνιος Μιγκλάκης, Ξυλουργός, γεννημένος στις Μοίρες, ετών 28. 7. Δημήτριος Χουστουλάκης, Αγροφύλακας, γεννημένος στις Μοίρες, ετών 41. 8. Μιχαήλ Μαριδάκης, Γεωργός, γεννημένος στις Μοίρες, ετών 44.
9 Κων/ νος Αστρινάκης, Καφεπώλης, γεννημένος στις Μοίρες, ετών 27. 10. Ηλίας Αλεξανδράκης.
Οι Αστρινάκης και Αλεξανδράκης, δεν συνελήφθηκαν διότι δεν παρουσιάστηκαν στην «κοντρόλα».
Η επιλογή των 10 ανδρών δεν έγινε τυχαία. Ήταν πολίτες προερχόμενοι από όλες τις κοινωνικές τάξεις, με μεγάλο κοινωνικό κύρος, φλογεροί πατριώτες.
Ήταν οι εκλεκτοί!!
Μετά την ανάγνωση της λίστας ο επικεφαλής αξιωματικός απευθυνόμενος στους κατοίκους δήλωσε: «Αυτοί θα τουφεκιστούν. Τα σπίτια τους θα καούν και οι οικογένειες τους θα εκτοπιστούν, διότι χθες σκότωσαν τον καλύτερο φίλο της Γερμανίας».
Τη νεκρική σιγή των πρώτων στιγμών διέκοψαν οι κραυγές και τα κλάματα των συγκεντρωμένων.
Στη συνέχεια οι κατακτητές διάλεξαν 10 νέους άνδρες, στους οποίους έδωσαν εργαλεία για να σκάψουν τον ομαδικό τάφο.
Μεταξύ αυτών και ο γιος του δασκάλου Δημήτρης. Φρουρούμενη η πομπή των μελλοθανάτων και των αγγαρεμένων ανδρών ξεκινά για το νεκροταφείο. Ταυτόχρονα, δόθηκε εντολή στο συγκεντρωμένο πλήθος να διαλυθεί, να επιστρέψει και να παραμείνει στα σπίτια του.
Η έξοδος από τον οικισμό απαγορεύτηκε.
Και ενώ η πομπή φαίνεται να έχει μπροστά της μόνο το δρόμου του θανάτου, ξαφνικά ένας άλλος δρόμος αρχίζει να διανοίγεται. Είναι ο δρόμος του χρέους, του θάρρους, της αλληλεγγύης, της αξιοπρέπειας, της εσωτερικής ελευθερίας, του πατριωτισμού, της αυτοθυσίας !! Τον χαράσσει ο Πρόεδρος της Κοινότητας, Μιχαήλ Ζαχαριουδάκης, 48 ετών, εστιάτορας στο επάγγελμα. Ο από το 1929, εκλεγμένος Πρόεδρος της Κοινότητος, προσπαθεί να πείσει τους Γερμανούς ότι οι άνθρωποι αυτοί, οι δημότες του, είναι αθώοι. Οι ελπίδες των κατοίκων και των μελλοθανάτων στηρίζονται στον Πρόεδρο τους.
Η πομπή φτάνει στο νεκροταφείο. Ο Πρόεδρος, σε μια ύστατη προσπάθεια να μεταπείσει τους Γερμανούς διαμαρτύρεται έντονα, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την αθωότητά τους. Οι δήμιοι είναι αμετάπειστοι.
Εν τω μεταξύ ο ομαδικός τάφος είναι έτοιμος.
Οι ετοιμοθάνατοι δένονται σε στύλους.
Ο Πρόεδρος επιμένει!!
Οι δήμιοι, αντί άλλης απάντησης τον άρπαξαν και τον έδεσαν στον ένατο στύλο.
Με τη σύλληψη του Προέδρου, ο δάσκαλος Νικόλαος Παπαδάκης, τέως έφεδρος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, παίρνει τη σκυτάλη του ηρωισμού και του μεγαλείου.
Ο δάσκαλος δεν δειλιάζει μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Απευθυνόμενος στους κατακτητές στιγματίζει τις ενέργειες τους. Με πατρική στοργή συμβουλεύει και παρηγορεί το γιό του, και με όλη την ψυχική δύναμη που χαρακτηρίζει τους γενναίους άνδρες ενθαρρύνει και εμψυχώνει τους 8 συγχωριανούς του.
Οι 9 άνδρες στην κρίσιμη αυτή στιγμή δεν λυγίζουν.
Γαλήνιοι και αγέρωχοι, αρνούνται να τους δέσουν τα μάτια.
Η κορύφωση του ηρωικού δράματος πλησιάζει. Ξαφνικά, μέσα στο απόκοσμο αυτό σκηνικό ακούγεται η φωνή του δασκάλου να λέει: « Σαράντα χρόνια διδάσκω τον εθνικό ύμνο στα ελληνόπουλα, ας τον τραγουδήσω άλλη μια φορά».
Και τότε, όλοι μαζί, σαν έτοιμοι από καιρό, άρχισαν να τραγουδούν τον Εθνικό Ύμνο.
Οι συγχωριανοί που κατοικούν κοντά στο νεκροταφείο ακούν τη γνώριμη μελωδία, η οποία, πριν καλά- καλά τελειώσει ο πρώτος στίχος, διακόπτεται από τις ριπές των πολυβόλων .
Οι 9 άνδρες είχαν μπει στο πάνθεον των ηρώων.
Αμέσως μετά τις εκτελέσεις ξεκίνησε o γολγοθάς των οικογενειών των θυμάτων. Δίδεται εντολή, εντός 2 ωρών, να πάρουν τα απολύτως απαραίτητα, να αφήσουν ανοικτά τα σπίτια τους και να συγκεντρωθούν.
Οι οικογένειες φορτώθηκαν σε στρατιωτικό φορτηγό για να μεταφερθούν στον τόπο εξορίας τους.
Στο ύψος της Αυγενικιανής στροφής πετάχτηκαν στην ύπαιθρο και από εκεί με κάρα μεταφέρθηκαν στο Βενεράτο. Τα σπίτια των οικογενειών των θυμάτων λεηλατηθήκαν. Τα πιο κατάλληλα οι κατακτητές τα κράτησαν για δική τους χρήση, ενώ τα άλλα τα έκαψαν. Στη διάρκεια της οκτάμηνης εξορίας, θα γεννηθούν 4 παιδιά.
Οι στίχοι του παραπάνω ποιητή αποδίδουν επακριβώς εκείνο που συνέβη μετά τις εκτελέσεις και κατά τη διάρκεια της εξορίας: Οι άνθρωποι ρίχνουν βιαστικά στον μπόγο τους όλο το σπιτικό τους, γιατί όλο το σπιτικό τους δεν είναι,
παρά λίγο ψωμί, ένα ενθύμιο κ’ η αγάπη τους στη ζωή. Εν τω μεταξύ οι δήμιοι δεν ησυχάζουν, αφού δεν έχει συμπληρωθεί ο αριθμός των 10 πατριωτών.
Αναζητούν τον Κων/νο Αστρινάκη ο οποίος είχε διαφύγει και κρύβονταν στο χωριό Μάκρες, όπου διέμενε η οικογένεια της συζύγου του. Την 1 Ιουλίου 1942, ύστερα από προδοσία, συλλαμβάνεται και μεταφέρεται στα κρατητήρια της Γκεστάμπο στις Μοίρες. Του ζητούν να ομολογήσει . Ο Αστρινάκης αρνείται να δώσει οποιαδήποτε πληροφορία. Επί μέρες ανακρίνεται και υποβάλλεται σε βασανιστήρια. Οι κραυγές του πόνου από τα κτυπήματα με σανίδα στην οποία είχαν καρφώσει μυτερά καρφιά, ακούγονταν σε μεγάλη απόσταση, σημαδεύοντας ανεξίτηλα τη μνήμη πολλών Μοιριανών και παραμένοντας ως παρακαταθήκη για τις νεώτερες γενιές. Την Δευτέρα, 6 Ιουλίου, έγινε ο δέκατος εθνομάρτυρας των Μοιρών.
Αποτελεί παράδοση κατά τις ετήσιες εορταστικές εκδηλώσεις, να αποδίδονται τιμές και σε Μοιριανούς οι οποίοι εκτελέστηκαν σε διαφορετικές ημερομηνίες. Αυτοί ήταν οι Ιωάννης Κανακαράκης, Δημήτριος Χανδράκης και Σάββας Μαυροπετσάκης.
Επίσης σε εκείνους οι οποίοι δεν κατάγονταν αλλά εκτελέστηκαν στις Μοίρες. Αυτοί ήταν οι Γρηγόριος Φραγκιαδάκης από το Βαλή και ο 17χρονος Σταύρος Ανδρεαδάκης, από το Σωκαρά.
Κλείνοντας, θα μου επιτραπεί να αναφερθώ στο ανταρτόπουλο Γεώργιο Μαυράκη ο οποίος εκτέλεσε το δωσίλογο….
Στις 9 Ιουλίου 1942, συνελήφθη από Σουμπερίτες στη θέση Τεμενέλι Γρηγοριάς και μετά από φρικτά βασανιστήρια εκτελέστηκε. Ήταν 19 ετών. Ήρωες της πόλεως των Μοιρών!!
Η θυσία σας, η καρτερικότητα και η αξιοπρέπεια των οικογενειών σας αποτελούν για εμάς παράδειγμα, πηγή υπερηφάνειας και πηγή μεγάλης αισιοδοξίας για το μέλλον του τόπου μας.
Αιωνία η μνήμη σας!! ήρωες εθνομάρτυρες, της πατρίδας και των προγόνων άξιοι.
