Κείμενο – φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης
Για όσους ασχολούνται με τη φύση, εύκολα μπορούν να διαπιστώσουν, ότι η ίδια είναι και σχολείο, που μπορεί κανείς να διδαχθεί πολλά χρήσιμα πράγματα, αλλά και να εντυπωσιαστεί από τα τόσο παράξενα που συμβαίνουν εκεί έξω, και ένα από αυτά είναι και η πρόβλεψη μιας βαρυχειμωνιάς!
Δάσκαλοι που μας δίδαξαν τα περί φύσης, είναι απλοϊκοί άνθρωποι, συνήθως βοσκοί, αγρότες, γενικά οι άνθρωποι της υπαίθρου, και κυρίως οι ηλικιωμένοι, που μας δίδαξαν τα δικά μας εθιμοτυπικά πράγματα , βγαλμένα από τα βάθη μιας παράδοσης αιώνων!
Στο σημερινό μας άρθρο, θα αναφέρουμε κάποια φυτά που συναντάμε στη φύση, και πώς αυτά είναι σε θέση να μας πληροφορήσουν με τον δικό τους τρόπο, αν θα έχουμε τον χειμώνα που επίκειται ένας βαρύς χειμώνας ή όχι.
Πληροφορίες βέβαια ανάλογες, έπαιρναν οι παλιοί άνθρωποι από ζώα πουλιά έντομα φυτά, τη σελήνη τα αστέρια κλπ, όπου οι ρίζες τους ανάγονται στην αρχαιότητα, και από την εποχή του Θεόφραστου.
Το κουσκουμπάκι
Ένα μικρό φυτό με το μπλε άνθος γνωστό σαν ίριδα, που μοιάζει πολύ με τον γνωστό μας ασκορδούλακα ή βολβό, αλλά με πιο λεπτά φύλα και πιο ίσια και μυτερά στην άκρη, είναι το κουσκουμπάκι!
Στα χωριά της Κρήτης το κουσκουμπάκι, την εποχή που ανθίζει καταφέρνει και εντυπωσιάζει με το μπλε όμορφο λουλούδι του. Το φυτό αυτό είναι χαμηλό, με λίγα λογχωτά φύλλα, από 10μέχρι 20 εκατοστά ύψος, και φυτρώνει σε πολλά μαζί όπως και τα μανουσάκια σε πλαγιές, ή σε άκρες δρόμων με ηλιοφάνεια, και στραγγισμένα ακαλλιέργητα εδάφη.
Στη ρίζα το φυτό καταλήγει σε ένα βολβό, όπως και ο ασκορδούλακας, ίδιο σε σχήμα και μέγεθος, αλλά πιο σκούρος στο χρώμα, που έρχεται προς το καφέ.
Το φυτό φυτρώνει εύκολα με τις πρώτες βροχές του Φθινοπώρου, αλλά αν δεν έχουμε βροχές μπορεί και να μην φυτρώσει καθόλου! Το φυτό αυτό το γνώριζαν καλά οι αγρότες και οι βοσκοί, και τέλη του Δεκέμβρη ή αρχές Γενάρη το ξεπάτωναν, για να μελετήσουν τον βολβό, σχετικά με τον υπόλοιπο Χειμώνα αν θα είναι βαρύς, και αν έχει πολλές βροχές και κρύα, και τραβήξει και σε μάκρος! Πώς όμως γινόταν η πρόγνωση;
Το φυτό όπως είπαμε καταλήγει στο χώμα σε έναν βολβό, που όμως κάτω από τον βολβό, καταλήγει σε έναν άλλον βολβό ανοιχτού χρώματος, αλλά χωρίς επένδυση φλοιού. Αυτός ο εφεδρικός βολβός, αποτελείται κυρίως 80% από νερό, είναι δηλαδή κάτι σαν αποθήκη νερού! Αν τώρα ο εφεδρικός λευκός βολβός είναι μεγάλος, που καμιά φορά είναι μεγαλύτερος και από τον κύριο βολβό, τότε θα έχουμε σίγουρα να κάνουμε με ένα παρατεταμένο βαρύ Χειμώνα! Αν είναι μικρός ο εφεδρικός του βολβός, ή δεν έχει καθόλου, τότε δεν θα έχουμε βαρυχειμωνιά!
Όταν βέβαια έρθει και η Άνοιξη και έχουμε βροχές, τα κουσκουμπάκια καθώς είναι ομαδοποιημένα, θα μαγνητίσουν τα βλέμματα με τα πολλά ζωηρά λουλούδια τις ίριδες, αντίθετα αν δεν έχουμε βροχές τη χρονιά δεν θα βγουν πολλά, και μπορεί και να μην ανθίσουν καν.
Αν δούμε λοιπόν την Άνοιξη πολλά ανθισμένα κουσκουμπάκια, αυτό θα σημαίνει πως η χρονιά ήταν πλούσια σε βροχές!
Ο φλόμος
Τα φυτά της κατηγορίας των φλόμων, είναι όλα τοξικά και δηλητηριώδη φυτά, και στη Κρήτη συναντάμε δυο κύριους τύπους, το φυτό με τα πλατειά φύλα, και την Άνοιξη κάνει κίτρινα μικρά άνθη, που ανεβαίνει από μισό έως ένα μέτρο ύψος. Το άλλο φυτό λέγεται «φλομάκι», και είναι ένα μικρό φυτό δέκα περίπου εκατοστά ύψος, μαλακό στην αφή και αν κοπεί τρέχει τοξικός οπός σαν γάλα.
Τον φλόμο παλιά όταν μεγάλωνε, τον έκοβαν, και πήγαιναν στα ποτάμια όπου υπήρχαν χέλια, κοπάνιζαν τα φυτά σε μια πέτρα, και μετά τα έριχναν στο νερό, και τα χέλια μη αντέχοντας τη τοξικότητα, έβγαινα έξω από τις φωλιές τους, οπότε τα έπιαναν!
Πώς τώρα ένα φυτό φλόμου μπορεί να μας πει κάτι για τον μελλοντικό καιρό?
Απλά, όσο το φυτό διαισθάνεται κακοκαιρία, και τον παρατεταμένο Χειμώνα, δεν αποφασίζει να πετάξει βλαστάρι προς τα πάνω! Αντίθετα, όλο το διάστημα που κάνει έντονο κρύο, εκείνο θα είναι μαραχλιασμένο, μισοξεραμένο λόγω ψύχους, παγετού και δυνατού αέρα. Γενάρη μήνα και το φυτό μπορεί να είναι με τα φύλλα όλα απλωμένα στο έδαφος, και μοιάζει δηλαδή σαν φυτό εδάφους και δεν είναι ζωηρό, τότε έχουμε να κάνουμε με παρατεταμένο Χειμώνα! Μόλις όμως δούμε το φυτό, να αποφασίσει επιτέλους να πετάξει νέο βλαστάρι από το κέντρο του και να παίρνει ύψος, τότε το φυτό διαισθάνεται επιτέλους, πως μπροστά του δεν θα συναντήσει άλλη κακοκαιρία, γιατί έρχεται Άνοιξη!
Μαζί του λοιπόν και εμείς, σαν δούμε το φυτό να βλασταίνει προς τα επάνω, να αισιοδοξούμε για καλύτερες Ανοιξιάτικες μέρες!
Το λατζούνι
Το λατζούνι που γνωρίζουμε όλοι μας στα χωριά, στην ουσία είναι άνθος της γνωστή μας κρεμμύδας, εκείνη που κρεμάμε στην πόρτα για το καλό της χρονιάς κάθε νέο έτος!
Το άνθος αυτό που κάνει η κρεμμύδα ή ασκοτιζάρα ή ασκελετούρα, όπως τη λέμε στη Κρήτη, είναι ο προάγγελος κάθε Χειμώνα, γιατί μόλις τελειώσει το Καλοκαίρι, βρέξει δε βρέξει, αυτό το άνθος θα κάνει τη παρουσία του στη φύση, για να μας πει πως σύντομα φεύγει το Καλοκαίρι, και έρχεται το Φθινόπωρο! Τι άλλο όμως μπορεί να μας πει το ίδιο φυτό? Αν τα άνθη που θα πετάξουν στα τέλη Αυγούστου είναι ζωηρά, είναι όρθια και έχουν πολλά άνθη πάνω στον ίδιο κορμό που κρατάνε πολύ μέρος του βλαστού, τότε θα έχουμε βαρύ Χειμώνα! Αν αντίθετα τα λατζούνια έχουν λεπτό κορμό, λίγα άνθη επάνω στον κάθε κορμό, και τα λατζούνια δεν είναι ίσια αλλά στραβά και μοιάζουν καχεκτικό, τότε σίγουρα δεν θα έχουμε να κάνουμε με ένα βαρύ Χειμώνα!
Ο αθάνατος
Ο αθάνατος, αυτό το διαχρονικό φυτό που δεν πεθαίνει ποτέ και παραμένει αθάνατο αιωνίως, στην ουσία πεθαίνει μόλις βγάλει το άνθος του το Καλοκαίρι, και ξεραθεί τον Χειμώνα.
Μπορεί να ξεραίνεται το φυτό μόλις έρθει ο καιρός του να ανθίσει, και το τεράστιο άνθος του να φθάσει και τα τέσσερα μέτρα, αλλά ωστόσο βγάζει από τις ρίζες πολλές παραφυάδες, που κάθε χρόνο κάνουν το φυτό να ανανεώνεται
Πολλοί μελετητές της φύσης, ισχυρίζονται, πως ακόμα και ο αθάνατος μπορεί να κάνει πρόβλεψη καιρού!
Λένε όσοι παρατηρούν το φύλλωμα του φυτού, πως αν από το Φθινόπωρο τα φύλλα του είναι ανάρια και λεπτά, τότε δεν θα έχουμε βαρυχειμωνιά, αντίθετα όταν είναι πυκνά και ζωηρά, προβλέπεται βαρύς και παρατεταμένος Χειμώνας!
Η Ίρις με το πράσινο άνθος!
Ένα φυτό που κάνει πράσινα άνθη, και έχει εξαφανιστεί σχεδόν από τα εδάφη της Κρήτης όπου δεν έχουμε πολλές βροχοπτώσεις, τείνει να γίνει ενδημικό. Στη Μεσαρά είχα ακούσει πως το έλεγαν «κατίνα», άγνωστο για ποιο λόγο! Πολυετές φυτό η ίριδα αυτή, ενδημικό των Βαλκανίων, και των χωρών της Μεσογείου, και θα τη βρούμε σε χαμηλά και μέσα υψόμετρα, σε πετρώδεις τοποθεσίες, σε ανοιχτούς αγρούς, ακόμη και δίπλα σε δρόμους, κάτω από χαρουπιές, το δε ύψος της φτάνει από 10 έως 20 cm.
Το επιστημονικό της όνομα είναι «Hermodactylus », και φαίνεται να το πήρε από το σχήμα της ρίζας της, που μοιάζει με δάχτυλο ποδιού. Γιατί άραγε να εννοούν του Ερμή, αυτό είναι άγνωστο. Ίσως γιατί το σχήμα του άνθους της μοιάζει λίγο με κεφάλια φιδιού με ανοιχτό στόμα, κάτι που χαρακτήριζε τον Ερμή.
Το φυτό ανθίζει τον Χειμώνα. Εξωτερικά το άνθος της, αν εξαιρέσεις το εξαίσιο μαύρο βελούδινο γύρισμα στα πέταλα της, αν και κομψό, είναι σχετικά αδιάφορο χρωματικά, με την κυριαρχία ενός βαθύ πράσινου χρώματος με κάποιες κίτρινες αποχρώσεις. Αλλά, το εσωτερικό της είναι μια χρωματική πανδαισία. Τώρα αν προσθέσουμε και το πολύ διακριτικό και πολύ φίνο άρωμα της που μόλις το διακρίνει κανείς τότε κάνει πολύ ενδιαφέρουσα την πράσινη ίριδα!
Πρόκειται για ένα ερμαφρόδιτο φυτό εσωτερικά του άνθους, και όποιο έντομο θελήσει να γευτεί το νέκταρ της, θα τρίψει ταυτόχρονα την τριχωτή πλάτη του στα αρσενικά όργανα, δηλ. στους ανθήρες της με τους κόκκους γύρης, ώστε να τους σκορπίσει και να φτάσουν στον ύπερο, δηλ. στο στίγμα και από εκεί στην ωοθήκη και έτσι να γίνει η γονιμοποίηση.
Πάντα τα φυτά αυτά τα πρόσεχαν οι παλιοί στην ύπαιθρο, και τις χρονιάς που είχαμε έντονες βροχοπτώσεις, υπήρχαν πολλά φυτά ανθισμένα, αντίθετα, τις χρονιές που είχαμε λίγες βροχοπτώσεις, έβγαιναν ελάχιστα έως καθόλου.
