Μνήμες από την Κρήτη της δεκαετίας του ’60
Μια καθημερινή ιεροτελεστία, βαθιά χαραγμένη στη συλλογική μνήμη των ανθρώπων της υπαίθρου, υπήρξε το ζύμωμα και το ψήσιμο του ψωμιού. Στους Κουσέδες του Ηρακλείου, όπως και σε δεκάδες χωριά της Κρήτης, το ψωμί δεν ήταν απλώς τροφή — ήταν σύμβολο ζωής, φροντίδας και οικογενειακής συνέχειας.
Η διαδικασία ξεκινούσε από νωρίς. Νύχτα ακόμα, η μητέρα σηκωνόταν πρώτη. Είχε ήδη ετοιμάσει τα υλικά από το βράδυ και έμπαινε στη σκάφη, όπου ξεκινούσε το ζύμωμα. Ο χαρακτηριστικός ήχος των χεριών της πάνω στη ζύμη μας ξυπνούσε — ένα σημάδι ότι η μέρα είχε αρχίσει.
Με το πρώτο φως της αυγής, η πρώτη φάση είχε ολοκληρωθεί. Το ζύμωμα έδινε τη θέση του στο πλάσιμο. Τα ψωμιά τοποθετούνταν προσεκτικά στις τάβλες, και περίμεναν να «ανέβουν», ενώ την ίδια ώρα, ο πατέρας άναβε το ξυλόφουρνο. Η φράση που ακουγόταν πάντα ήταν η ίδια:
«Να τον πυρώσεις καλά…»
Ακολουθούσε το σκούπισμα του φούρνου από τα κάρβουνα, το φούρνισμα των καρβελιών και, λίγες ώρες μετά, το ξεφούρνισμα – μια στιγμή που συνδυαζόταν με τις πρώτες γεύσεις του φρέσκου ψωμιού: γλίνα, χοντρό αλάτι, ντόπιο τυρί και σταφιδολιές.
Τα καρβέλια κόβονταν και ξαναφουρνίζονταν για να γίνουν παξιμάδια – ένα βασικό είδος διατροφής για τα σπίτια της εποχής. Εκεί, μπαίναμε και εμείς τα παιδιά. Η δουλειά μας ήταν να μπούμε στο φούρνο και να μαζέψουμε τα παξιμάδια, να τα τοποθετήσουμε προσεκτικά στο κοφίνι.
«Σιγά – σιγά, να μην τα κάνετε θρουλιά!» φώναζαν οι μεγάλοι από έξω, υπενθυμίζοντάς μας τη σημασία του μόχθου και του σεβασμού σε αυτό που μόλις είχε δημιουργηθεί.
Για όσους μεγάλωσαν με αυτές τις εικόνες, το ψωμί δεν είναι απλώς τροφή. Είναι μνήμη. Είναι οικογένεια. Είναι πατρίδα.
📍 Κουσές, δεκαετία 1960
📸 Φωτογραφίες από τα Δαμάνια – Τα όμορφα χωριά της Ελλάδας
Ζ. Κ.
