Του Μιχάλη Παπαηλιάκη2
Ο παπά Ηλίας γεννήθηκε το 1837, λίγα χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821 στην οποία η οικογένειά του πήρε μέρος.
Σε ηλικία 20 ετών συμμετείχε στην επανάσταση του Μαυρογένη, το 1858.
Στη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-69 πολέμησε με την ομάδα του Γεργιανού οπλαρχηγού Φραγκιά Μαστραχά η οποία ήταν ενταγμένη στο επαναστατικό σώμα του Γενικού Αρχηγού Ανατολικής Κρήτης Μιχαήλ Κόρακα.
Το 1871 χειροτονήθηκε ιερέας και τοποθετήθηκε στην ενορία Παλιάμας3
Πολέμησε επίσης στις επαναστάσεις του 1878 και του 1889.
Μάλιστα στις δύο αυτές τελευταίες επαναστάσεις συνήθιζε να παίρνει μαζί του και τους μεγαλύτερους γιούς του.
Σ ε σχετικά νεαρή ηλικία είχε παντρευτεί τη Σταυρωτή Αγκουτσακάκη από τη Γέργερη με την οποία απέκτησαν επτά παιδιά, τρία αγόρια: Γεώργιο, Αλέξανδρο , τον δάσκαλο Μιχάλη και τέσσερα κορίτσια :Παγώνα , Άννα, Κυριακή και Μαρία.
Η οικογενειακή ρίζα τού παπά Ηλία Τζουλάκη είναι κοινή με εκείνη των Καργάκηδων και Καμπουράκηδων των Βοριζίων, των Σηφάκηδων της Γέργερης, και των Τζουλάκηδων της Αγ. Βαρβάρας, Δαφνών και Αγ. Μυρωνα Ηρακλείου
Πέθανε την Τετάρτη 8 Απριλίου 1920.
Στις 15 Απριλίου, η Ηρακλειώτικη εφημερίδα το Στέμμα δημοσίευσε ευχαριστήριο των παιδιών τού παπά Ηλία. Στο ευχαριστήριο αναφέρεται:
Στο ίδιο φύλο της εφημερίδας δημοσιευτηκε και η παρακάτω νεκρολογία:
Όπως αναφέρει η νεκρολογία, Τούρκοι πήγαν στο χωριό Παλιάμα, μπήκαν στον ναό του Αγ. Χαραλάμπους, όπου ο παπά Ηλίας ιερουργούσε, τον πήραν δια της βίας, μαζί με τον υιό του Αλέξανδρο, και με ύβρεις και χλευασμούς τους περιέφεραν στα κοντινά χωριά.
Πέραν από τη νεκρολογία και μια κάπως αόριστη προφορική οικογενειακή παράδοση, τίποτα το συγκεκριμένο δεν ήταν γνωστό για ότι συνέβη στην Παλιάμα.
Το 2011 κυκλοφόρησε το βιβλίο «ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ 1856-1905» του πρωτοπρεσβύτερου Μιχαήλ Βλαβογιλάκη, όπου γίνεται αναφορά στα γεγονότα της Παλιάμας.
Μετά από αυτό, απευθύνθηκα στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου, όπου εντόπισα πληθώρα στοιχείων σχετικά με τα γεγονότα της Παλιάμας.
- Χειρόγραφη επιστολή του Μητροπολίτη Κρήτης Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη προς τον Αβδούλ Κιρίμ πασά του Ηρακλείου.
Από την επιστολή του Μητροπολίτη προκύπτει ότι την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, 4 Μαρτίου 1890, στον ναό του Αγίου Χαραλάμπους στην Παλιάμα, απόσπασμα 23 στρατιωτών (νιζάμιδων) του οθωμανικού στρατού οδηγούμενο από τέσσερεις ντόπιους Οθωμανούς, από το τουρκοχώρι Μορόνι4, περικύκλωσαν τον ναό, μπήκαν μέσα και συνέλαβαν τον ιερέα, ενώ κάποιος από τους ντόπιους Οθωμανούς μπήκε στο ιερό, όπου προκάλεσε ζημιές. Τον ιερέα, ενδεδυμένο με τα άμφια, έβγαλαν έξω από τον ναό, και μαζί τον υιό του Αλέξανδρο περιέφεραν βασανίζοντάς τους στα γειτονικά χωριά της Παλιάμας, Μάκρες και Καλαθιανά.
Τον Μητροπολίτη Τιμόθεο ενημέρωσε ο ίδιος ο παπά Ηλίας.
Στην επιστολή, ο Μητροπολίτης, μετά την εξιστόρηση των γεγονότων, ζητούσε από τον πασά τη διενέργεια ανακρίσεων καθώς και την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Ζητούσε δε οι ανακρίσεις να γίνουν από τις αρχές του νομού και όχι της επαρχίας τις οποίες δεν εμπιστεύεται.
- Πέντε ημέρες μετά την επιστολή του Μητροπολίτη, στις 11 Μαρτίου 1890, ο υποπρόξενος της Ρωσίας στο Ηράκλειο Ιωάννης Μιτσοτάκις, ενημέρωσε με επιστολή τον Ρώσο πρόξενο στα Χανιά σχετικά με τα γεγονότα της Παλιάμας.
Στην επιστολή ο υποπρόξενος αναφέρει ότι, ο Μητροπολίτης ζητούσε από τον πασά την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων.
Ο πασάς ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα του Μητροπολίτη, στέλνοντας για ανακρίσεις στην Παλιάμα τον βοηθό της Διοίκησης Μιχαήλ Ζερβό.
- 3. Σημειώσεις του Προηγουμένου της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής- Χρυσοπηγής Χανίων, Ιερόθεου Καλογριδάκη.
Στις σημειώσεις του ο Ιερόθεος αναφέρει: «τας δε ροδαράς ον είχεν δια τους χριστιανούς, εχρησίμευσαν εις οτία των ίππων και των όνων και εις αυτούς τους βαρβάρους τούρκους. Τοιαύτη μισαρά και βάρβαρον πράξιν δεν ηκούσθη ούτε εις τον καιρόν των γιανιτζάρων, όπου αυτοί έκαμαν απερίγραπτα και τα τόσα δεινά εις τους χριστιανούς αιγκαρίαις, ατιμίαις, υβρισμούς θρισκίας και όσα άλλα, δύνατε ο νους του ανθρώπου να βάλη»
Καμία όμως από τις 3 επιστολές δεν εξηγεί τον λόγο για τον οποίο το στρατιωτικό απόσπασμα πήγε στην Παλιάμα, και τι ζητούσε.
- Στις 18 Μαρτίου 1890, δεύτερη επιστολή του Ρώσου υποπρόξενου προς τον Ρώσο πρόξενο. Ο υποπρόξενος αναφέρει ότι ο βοηθός της Διοίκησης Μιχ. Ζερβός επέστρεψε στο Ηράκλειο για να ανακοινώσει τα αποτελέσματα των ανακρίσεων. Επίσης, αναφέρει ο υποπρόξενος, εστάλησαν στο Ηράκλειο και δύο εκ των τεσσάρων ντόπιων Οθωμανών, οι οποίοι είχαν συνοδεύσει στην Παλιάμα το στρατιωτικό απόσπασμα.
Στην ίδια επιστολή, ο υποπρόξενος αναφέρει ότι «τη νύχτα της 8ης προς την 9η μηνός Μαρτίου, 4 ημέρες δηλ. μετά τα γεγονότα της Παλιάμας, σώμα στρατιωτικόν εκ τριακοσίων ανδρών περικύκλωσαν την ορεινήν θέσιν Ρούβαν της επαρχίας Καινουρίου, ένθα είχε πληροφορηθή ότι ευρίσκετο η συμμορία του περιβόητου Λιάπη, εφόνευσαν ένα των συντρόφων αυτού επονομαζόμενο Τσάκαλον……»
Η δεύτερη επιστολή του υποπρόξενου, σε συνδυασμό με την προφορική παράδοση της οικογένειας και της περιοχής, φαίνεται να ερμηνεύει εκείνο που συνέβη τις προηγούμενες ημέρες στην Παλιάμα.
H προφορική παράδοση υποστηρίζει ότι τη λειτουργία στον ναό του Αγ. Χαραλάμπους στη Παλιάμα, εκτός τους κατοίκους του χωριού, παρακολουθούσαν και κάποιοι Χανιώτες.
Πράγματι σύμφωνα με την επιστολή του υποπρόξενου, επαναστάτες από τη δυτική Κρήτη, υπό τον Ιωσήφ Λιάπη, βρίσκονταν στην περιοχή.
Την ομάδα του καπετάν Λιάπη από την Ίμπρο Σφακίων αποτελούσαν ο Νικόλαος Γαλάνης, ο Στρατής Μαμάλιος, ο Γεώργιος Πενθερουδάκης ή Τσάκαλος κ.ά.
Είχαν δε έρθει στην περιοχή, για να σκοτώσουν τον αγά του τουρκοχωρίου Κούρτες Ζαρού Φαιστού Ηρακλείου, ο οποίος καταδυνάστευε τους χριστιανούς της περιοχής.
Οι επαναστάτες είχαν ζητήσει να εκκλησιαστούν στην Παλιάμα, όπου, αφενός ο ιερέας, σαν παλαιός επαναστάτης, ήταν πρόσωπο απολύτου εμπιστοσύνης, και αφετέρου όλοι οι κάτοικοι του χωριού ήταν χριστιανοί.5
Η επιθυμία, όμως, των επαναστατών να εκκλησιαστούν είχε γίνει γνωστή στις οθωμανικές αρχές.
Εστάλη, λοιπόν, στρατιωτικό απόσπασμα από την έδρα της Επαρχίας, για να συλλάβει τους επαναστάτες.
Οι επαναστάτες, εγκαίρως ειδοποιημένοι, είχαν απομακρυνθεί από τον ναό με κατεύθυνση το δάσος του Ρούβα στη Γέργερη.
Ο επικεφαλής του στρατιωτικού αποσπάσματος αφού δεν βρήκε τους επαναστάτες στην Παλιάμα, θεώρησε ότι ήταν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία αφενός να περιφρονήσει τη χριστιανική θρησκεία και αφετέρου να συλλάβει και να διαπομπεύσει τον παπά Ηλία, του οποίου η πατριωτική και τριαντάχρονη επαναστατική δράση ήταν γνωστή στις αρχές.
Το περιστατικό της διαπόμπευσης του παπά Ηλία, είχε και συνέχεια.
Ο πασάς του Ηρακλείου δώρισε στον ναό του Αγ. Χαραλάμπους Παλιάμας καινούργια ιερά σκεύη, μιας και εκείνα του ναού είχαν καταστραφεί κατά τη στιγμή της σύλληψης του παπά Ηλία.
Ο πρόξενος της Ρωσίας στα Χανιά ενημέρωσε την πρεσβεία του στην Κων/πολη, η οποία διαμαρτυρήθηκε στην Υψηλή Πύλη.
Η επιστολή του Μητροπολίτη Τιμόθεου μεταφράστηκε στα Αγγλικά, Γαλλικά και Ιταλικά από τον Χανιώτη αρχιμανδρίτη Παρθένιο Κελαΐδή και εστάλη στα αντίστοιχα κοινοβούλια.
Στις 12 Μαΐου 1890, ο Ιταλός βουλευτής Ροβέρτο Γκάλλι ομίλησε στο Ιταλικό κοινοβούλιο σχετικά με τα γεγονότα της Παλιάμας, αλλά και για την καταπίεση του χριστιανικού πληθυσμού στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη.
Για την υποστήριξή και το ενδιαφέρον του προς τους Κρητικούς, ο Ιταλός βουλευτής, έχει τιμηθεί από το Ηράκλειο, τα Χανιά και την Αθήνα, με οδούς που φέρουν το όνομά του,.
Το 2016 με τη βοήθεια της Ιταλικής Πρεσβείας στην Αθήνα μπόρεσα να επισκεφτώ τη βιβλιοθήκη του Ιταλικού Κοινοβουλίου στη Ρώμη, όπου εντόπισα τη γεμάτη πάθος υπέρ των Κρητικών αγόρευση του Ροβέρτο Γκάλλι.
Στην Αγγλία το περιστατικό έγινε γνωστό, μέσω του τύπου. Εστάλη, λοιπόν, στην Κρήτη δημοσιογράφος της εγκυρότερης εφημερίδας της Αγγλίας, των Τάιμς του Λονδίνου, η οποία ενημέρωνε σχεδόν καθημερινά τους αναγνώστες σχετικά με την εκρηκτική κατάσταση που επικρατούσε στο νησί, τις μεγάλες δυσκολίες των χριστιανών της Κρήτης και τις συνεχείς εντάσεις ανάμεσα στις δύο θρησκευτικές κοινότητες.
Οκτώ χρόνια μετά τον βασανισμό και τη διαπόμπευση του παπά Ηλία, η Κρήτη απελευθερώθηκε από την οθωμανική τυραννία αποκτώντας την πολυπόθητη εθνική και θρησκευτική ελευθερία.
Η Ομιλία εκφωνήθηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Πνεύματος Μορονίου, παρουσία του επιχώριου Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας κ Μακάριου, την 30η Μαρτίου 2025, στην εκδήλωση μνήμης και τιμής για τον παπά Ηλία Τζουλάκη.
1.Το επώνυμο των απογόνων του π. Ηλία Τζουλάκη με τα χρόνια έγινε Παπαηλιού και σήμερα Παπαηλιάκη
- Γεωπόνος, τ. Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αγροκτήματος του Ελληνικού Μεσογειακού Παν/μιου δισεγγονός του παπά Ηλία Τζουλάκη
3.Το εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό Παλιάμα., βρίσκεται 2 χιλ. βορειότερα του Μορονίου Δήμου Φαιστού Ηρακλείου.
4.Το 1880 το τουρκοχώρι Μορόνι Φαιστού, είχε 73 οικογένειες με 287 κατοίκους, όλοι Μουσουλμάνοι.
- Το 1890 η Παλιάμα, είχε 10 χριστιανικές οικογένειες, με 36 κατοίκους, 16 άνδρες και 20 γυναίκες.
