Μάταλα! Πορεία στο χρόνο και στην ιστορία…

Του Δρ Ζαχαρία Καψαλάκη

Μάταλα…

Παραθαλάσσιος οικισμός του Δημοτικού Διαμερίσματος Πιτσιδίων του Δήμου Φαιστού.

Ίσως είναι το σπουδαιότερο τουριστικό θέρετρο του νότου, γνωστό διεθνώς!

Σύμφωνα με την παράδοση στην περιοχή των Ματάλων ναυάγησαν τα καράβια του Μενέλαου καθώς επέστρεφε από την Τρία.

«Η λισσή αιπεία τε εις άλα πέτρη» (Οδυσ. γ, 293) πιστεύεται πως ήταν το ακρωτήριο Νύσος, μεταξύ των όρμων Ματάλων και Κομμού.

Τα Μάταλα ήταν επίνειο τής Φαιστού Κατά τη Μινωική περίοδο και της Γόρτυνας κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.

Αναφέρεται από το Στράβωνα (Χ,478): έχει (η Γόρτυς) δέ τι άλλο επίνειον το Μάταλον. διέχει δ’ αυτής εκατόν τριάκοντα. . (Φαιστόν) της μεν Γόρτυνος διέχουσαν εξήκοντα… του δε Ματάλου τού επινείου τεσαράκοντα (σταδίους).

Κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου όταν η Γόρτυνα ήταν η πρωτεύουσα της Κρήτης, τότε οι κάτοικοι της «κατέλαβαν» τα Μάταλα περί το 220 π.Χ.

Ερείπια της αρχαίας πόλης είναι ακόμα ορατά στον πυθμένα της θάλασσας μιας και η πόλη βυθίστηκε πριν από πολλά χρόνια.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως μερικά στοιχεία των παλατιών που κτίστηκαν για τους ευγενής από τις αρχαίες πόλεις Φαιστός και Γόρτυνα.

Στην απόκρημνη βόρεια ακτή τού κόλπου των Ματάλων είναι οι τεχνητοί σπηλαιώδεις χώροι, λαξευμένοι στο βράχο. Λέγεται ότι ήταν τάφοι. Μερικοί έχουν δωμάτια με προστώα, κλίμακες, θύρες, και παράθυρα. Φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες!

Στα βενετικά έγγραφα αναφέρεται ο ναός της Παναγίας (La Madonna di Matala), στην είσοδο του οποίου υπάρχει η επιγραφή : «Πλύνετε την κεφαλήν και καθαρίσατε τους πόδας και έπειτα εισέλθητε εις τον ιερόν τούτον οίκον». Το εκκλησάκι της Παναγίας της Ματαλιανής υπάρχει και σήμερα, νοτιοδυτικά του οικισμού, λαξευτό μέσα στο βράχο.

Ο Χουρμούζης Βυζάντιος επισκέφτηκε τα Μάταλα το 1832 και σ στο βιβλίο του «Κρητικά» (σελ.102) αναφέρει: «… σήμερον σώζονται αρκετά ερείπια οικιών, Ναών, Τάφων κ.λπ. καθώς και διάφοραι στήλαι. Είχε προσέτι και μικρόν λιμένα κατασκευαστόν, τον οποίον σήμερον, καλύπτει η Θάλασσα, καθώς και μέρος τής πόλεως. Κατά το 1821 έγινε βροχή ραγδαιοτάτη, της οποίας οι χείμαρροι ανεκάλυψαν πολλά ερείπια (καλυπτόμενα έως τότε από την γην), εν οις και ένα σαρκοφάγον έχοντα εκατέρωθεν δύο μικρούς τον οποίον ιδών πρώτος εις χωρικός και βοηθηθείς παρά δύο άλλων, μετακίνησε το ογκώδες σκέπασμά του, εισελθών δε ηύρε τα κόκαλα ανθρώπου, και δακτυλίδια, το εν ολόχρυσον, εις σχήμα όφεως δικεφάλον, το άλλο, με πέτρα σκαλιστήν, παριστάνουσαν κεφαλήν με γένεια και στέφανον (πιθανόν τού Μίνωος). Τα δύο ταύτα δακτυλίδια εφύλαττεν αρκετόν καιρόν, πληροφορηθείς το πολύτιμόν των. Αλλά κατά το 1822 μεταβαίνων εις την Γαύδον, του έπεσαν εις την θάλασσαν και έκτοτε εκ τής αθυμίας και λύπης του, έγινε φρανοβλαβής».

Τα Μάταλα τον 19ο αιώνα

Τα Μάταλα φαίνεται να κατοικούνται και το 19ο αιώνα.

Το 1894 αναφέρει ο Νικόστρατος Θ. Καλομενόπουλος: «Το παράλιον χωρίδιον Μάτταλον εκτισμένον επί της δυτικωτέρας άκρας της οροσειράς Κοφίνου, έχον ασφαλής λιμένας (κόλπος Μεσαράς) καταστήματα, αποθήκας προϊόντων, υδρόμυλους ους κινεί ρύαξ από των ορέων κατερχόμενος. Κατοικείται από 10 Ελληνικών οικογενειών». (Νικόστρατου Θ. Καλομενόπουλου, Κρητικά, Εν Αθήναις 1894 και ένθετο εφ. ΠΑΤΡΙΣ, Σ. 124 (Φεβρουάριος 2008).

Το 1900 στην πρώτη απογραφή της Κρητικής Πολιτείας, τα Μάταλα ανήκουν στο Δήμο Τυμπακίου και έχει 14  Έλληνες κατοίκους (10 άρρενες και 4 θήλεις).

Το 1903 ο Ιωάννης Νουχάκης (Κρητική Χωρογραφία) αναφέρει για τον οικισμό: «Μάταλα είναι μικρός συνοικισμός εν ον λειτουργεί υποτελωνείον β  τάξεως υπαγόμενον εις το τελεωνείον Ηρακλείου, διεξάγεται δε και μικρόν εμπόριον  εισαγωγικόν και εξαγωγικόν. Η αρχαία πόλις Μάταλα απείχε της Μητροπόλεως Φαιστού δύο ώρας, ης ήτο επίνειον. Εκείτο άνωθεν του ακρωτηρίου Λισσίνος ή Λισσαίας άκρας (νυν ακρωτηρίου Λίθινος), ε μικρώ κολπώματι, λείψανα του αρχαίου πολιτίσματος ευρίσκονται και προ πάντων πολυάριθμοί επί βράχων τάφοι, ερείπια ναών και στήλαι. Μετά την καταστροφήν της Φαιστού, διετέλει τρίτον επίνειον της Γόρτυνας».

Τα Μάταλα παρουσιάζουν την παρακάτω πληθυσμιακή εξέλιξη στις απογραφές από το 1900 και μετά.

Ο οικισμός από το 1920 ανήκει στην κοινότητα Πιτσιδίων.

Το 2001 ανήκει στον καποδιστριακό Δήμο Τυμπακίου και το 2011 στον καλλικρατικό Δήμο Φαιστού.

Το πάλαι ποτέ ψαροχώρι της Μεσαράς έχει μετατραπεί σε ένα από τα μεγαλύτερα τουριστικά θέρετρα της Κρήτης, γνωστό πλέον διεθνώς. Χιλιάδες είναι οι επισκέπτες που έρχονται κάθε χρόνο στα Μάταλα. Ταβέρνες, καταστήματα, ξενοδοχειακές μονάδες και τουριστικά καταλύματα είναι έτοιμα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους επισκέπτες.

Η προσπάθεια να αναβιώσει ιστορία των Χίπις και να αναδειχτεί η μοναδικότητα της περιοχής, έχε ξεκινήσει εδώ και μερικά χρόνια με το  «Μάταλα Φεστιβάλ – Matala Beach Festival», που συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες απ΄ όλο τον κόσμο!

Στόχος: Η προβολή  της περιοχής και η ανάδειξη της μοναδικής της αξίας Κρητικά προϊόντα  και η δημιουργία εμπορικών «δρόμων»…

Νοτιοδυτικά των Ματάλων βρίσκεται η παραλία της Κόκκινης Άμμου. Κοκκινόχρωμη άμμος, όπως και τα γύρω πετρώματα, δίνουν μια ξεχωριστή εικόνα στον επισκέπτη.

* Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης είναι Δάσκαλος και Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων