Του ορειβάτη Δακανάλη Μανόλη
Ο Μαρμαρόσπηλιος ή Χαϊνόσπηλιος βρίσκεται στη θέση «Ασφένταμος Κεφάλι» (υψ550μ) και απέχει 200 μέτρα από τον οικισμό Καμαράκι του Δήμου Μαλεβυζίου. Στην είσοδο πάει άσφαλτος και διαθέτει μεγάλη πλατεία για παρκινγκ.
Την πρώτη ονομασία την πήρε από τους ογκώδεις σταλαγμίτες και τις μεγάλες υψηλές μαρμαρωμένες στήλες.
Το σπήλαιο έχει στενή είσοδο και για δέκα μέτρα περίπου χαμηλή οροφή με ήπια κατηφορική κατάβαση.
Λίγα μέτρα μετά την είσοδο διανοίγονται αίθουσες και υψηλοί θάλαμοι, με εκπληκτικούς σχηματισμούς σταλακτιτών.
Το σπήλαιο έχει μορφή επιμήκης γαλαρίας περίπου 200 μέτρων και κατά τους ειδικούς υπήρξε κοίτη υπόγειου ποταμού.
Μέσα επικρατεί αρκετή υγρασία, στάζει σε πολλά σημεία και γλιστράει πολύ.
Το σπήλαιο χαρακτηρίζεται ως ένα από τα σημαντικότερα της Κρήτης, από άποψης φυσικού διακόσμου.
Στήλες ογκώδεις ύψους πάνω από 6 μέτρα κοσμούν τις μεγάλες αίθουσες του σπηλαίου, ενώ μικροί και μεγάλοι σταλαγμίτες είναι διάσπαρτοι παντού.
Σταλακτίτες διαφόρων σχημάτων καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της οροφής και αρκετοί από αυτούς μοιάζουν με κρυστάλλινους πολυελαίους εξαιρετικής ομορφιάς.
Κοντά στο τέλος υπάρχει απότομη κάθοδος και για να κατέβει κανείς χρειάζεται σχοινί ή κατάλληλη σκάλα. ( Πηγές: ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΑΣ ΤΟΥ, Ελευθέριος Πλατάκης σελ.45-46).
Λέγεται και Χαϊνόσπηλιος, γιατί ήταν το καταφύγιο και ορμητήριο των Χαϊνηδων (ανυπότακτοι Κρητικοί στους καταχτητές, οι οποίοι ζούσαν στα βουνά), Καπετάν Ιωάννη Παντερή ή Παλμέτη από το Καμαράκι (1790-1834) και των Ανωγειανών, Σταύρου Νιώτη, της αδελφής του, Αγάπης Νιώτη, του Σταύρου Ξετρίπη και Αρετής Παντιδόνη, που ήταν η σύνδεσμος με τα Ανώγεια.
Οι παραπάνω εξολόθρευαν τους Τούρκους που περνούσαν το δρόμο του Στρούμπουλα με προορισμό το Ρέθυμνο. Το σύνθημα έδινε η Αγάπη Νιώτη με ένα κουδουνάκι, μόλις έμπαιναν στα στενά του δρόμου.
Ο Παλμέτης και οι άλλοι με τα καρυοφύλλια τους σκότωναν και τους έριχναν σε ένα τάφκο (βάραθρο), που τον ονόμασαν τάφκο του Παλμέτη προς τιμή του.
Κάποια μέρα Ο Νιώτης πάλεψε με ένα μεγαλόσωμο Τουρκοκρήτα, τον έριξε κάτω, τον αφόπλισε και τον έδεσε. Τον οδήγησε στον τάφκο του Παλμέτη και του είπε, να πηδήσει το στόμιο του τάφκου και αν περάσει απέναντι, θα του χαρίσει τη ζωή. Ο τούρκος δεν είχε άλλη επιλογή, πήδησε και έπιασε τον κισσό απέναντι. Ο Νιώτης θεώρησε, ότι δεν πέρασε, έκοψε τον κισσό με τη μαχαίρα του και ο τούρκος χάθηκε μέσα στον τάφκο.
Μετά το φόνο του Ασάν Αγά στου φονιά τον ποταμό μεταξύ Ανωγείων και Αξού από το Νιώτη.
Η Τουρκική Διοίκηση αποφάσισε ν΄ αμνηστεύσει τους Σταύρο Νιώτη, Σταύρο Ξετρίπη και Παλμέτη για να ησυχάσει η περιοχή. Οι όροι ήταν να παραμείνουν στο Ηράκλειο και δεν θα πάθουν τίποτα.
Ο Νιώτης και Ξετρίπης δεν πίστεψαν στις υποσχέσεις των Τούρκων και αρνήθηκαν την αμνηστία.
Έφυγαν με πλοιάριο και πήγαν στο Τολό του Ναυπλίου στην ελεύθερη Ελλάδα.
Το κράτος τους έδωσε κτήματα και ρίζωσαν εκεί.
Για παρόμοιους λόγους πήγαν στο Τολό και Σπυθούρηδες από τα Ανώγεια.
Ο Παλμέτης δέχθηκε την αμνηστία. Πήγε στο Ηράκλειο και έγινε δεκτός με τιμές και έφερε τα όπλα του.
Ο μαντιναδολόγος της εποχής του αφιέρωσε την παρακάτω μαντινάδα.
«Αφήστε τόνε να περνά που τω Χανιώ την Πόρτα
και να φορεί και τα άρματα όπως τα φόριε πρώτα».
Μετά από τρεις μήνες ενώ έκανε περίπατο στο Μπεντενάκι και αμέριμνος κοίταζε τον Στρούμπουλα, μια ομάδα Τούρκων τον έσπρωξαν, έπεσε στη βραχώδη ακτή και σκοτώθηκε. (Πηγές: ΑΠΟ ΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 1204-1997, Μανόλης Δακανάλης,σελ.64-65.)
Λίγο ανατολικά από το Χαϊνόσπηλιο βρίσκεται το «Χαμωτό Σπηλιάρι» μήκους 32 μέτρων με αξιόλογο λιθωματικό διάκοσμο.
Το σπήλαιο λειτούργησε ως καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Γερμανικής κατοχής.
Το σπήλαιο φωτογράφησε ο γράφων στις 2 Ιουνίου 2020.
Ευχαριστώ πολύ την παρέα που ήταν στο καφενείο του χωριού, οι οποίοι με βοήθησαν και με φίλεψαν εγκάρδια.
