Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία του Μεσαρίτη Καθηγητή του Μεσαγειακού Πανεπιστημίου κ. Μιχάλη Παπαηλιάκη στην Παναγία τη Θυμιανή στα Σφακιά για τα 201 χρόνια της Κρητικής Επανάστασης την Κυριακή, 29 Μαΐου 2022
Ο Μανουήλ Βερνάρδος, γεννήθηκε το 1777 στο Αμάρι. Ήταν πρωτανιψιός του εθνομάρτυρα Επισκόπου Λάμπης Μεθόδιου Σιλιγάρδου.
Το 1806 πήγε στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας (σήμερα ανατολική Ρουμανία) όπου ασχολήθηκε με την τυπογραφία. Η ιστορική προκήρυξη «Μάχου υπέρ Πίστεως και πατρίδος» του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρου Υψηλάντη τυπώθηκε στο τυπογραφείο του.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1818, ο Βερνάρδος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, πρώτος Κρητικός
Την ίδια εποχή, οι Σφακιανοί είχαν ιδρύσει σχολείο στην Παναγία Θυμιανή. Δάσκαλος προσελήφθη, ο Ηρακλειώτης λόγιος και μέλος της Φιλικής Εταιρείας Ζαχαρίας Πρακτικίδης.
Τον Σεπτέμβριο του 1819, ο Βερνάρδος, απεσταλμένος από τη Φιλική Εταιρεία, κατέβηκε στην επαρχία Σφακίων, με πρόφαση να φέρει βιβλία στο Σχολείο της Θυμιανής. Στην πραγματικότητα, όμως, για να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση σχετικά με τις προθέσεις των Σφακιανών να συμμετάσχουν στον επικείμενο αγώνα και για να μυήσει στα ιδεώδη της Φιλικής Εταιρείας. Ανάμεσα σε εκείνους που μύησε ο Αναγνώστης Μανουσογιαννάκης από την Ίμπρο.
Η επιλογή της Φιλικής Εταιρείας να στείλει τον Βερνάρδο στα Σφακιά, δεν ήταν τυχαία. Τα Σφακιά, μετά τις καταστροφές που υπέστησαν το 1770, επανάσταση του Δασκαλογιάννη, είχαν αρχίσει να ανακάμπτουν. Ο ιστορικός της επανάστασης του 1821 Καλλίνικος Κριτοβουλίδης αναφέρει : «Βαθμηδόν τα Σφακιά ανέλαβον εκ των καταστροφών, τα χωρία ανεκτίσθησαν και νέα πλοία εναυπηγήθησαν».
Γνωρίζοντας ότι τα μελλούμενα είναι στενά συνδεδεμένα με τα προηγούμενα, σωστά εκτίμησαν στη Φιλική Εταιρεία, ότι οι Σφακιανοί δεν θα έμεναν αδιάφοροι σε μια τέτοια προοπτική. Όπως και δεν έμειναν.!!
Ο Βερνάρδος, επιστρέφοντας στο Ιάσιο, μετέφερε το μήνυμα ό,τι οι Σφακιανοί, ήταν πρόθυμοι να ξεκινήσουν νέα επανάσταση, με την προϋπόθεση, όμως, να συμπράξουν και άλλες περιοχές του νησιού.
Μετά την αναχώρηση του Βερνάρδου, κατέβηκαν στην Κρήτη απεσταλμένοι από τη Φιλική Εταιρεία. ο καθηγητής Πάγκαλος Βαρνάβας, οι ιεροδιάκονοι Καλλίνικος Γεωργιάδης και Γεώργιος Καλλονάς, οι δάσκαλοι Γεώργιος Βάος και Ιωάννης Λαζαρόπουλος, ο Σφακιανός στην καταγωγή Επίσκοπος ΙερoΣητείας Αρτέμιος Παρδάλης οι οποίοι κατήχησαν στα ιδανικά της Φιλικής Εταιρείας προσωπικότητες από όλο το νησί.
Ο Ρεθυμνιώτης δικηγόρος και ιστορικός ερευνητής Σταύρος Μανουράς, έχει δημοσιεύσει κατάλογο με τα ονόματα 62 προσωπικοτήτων από όλη την Κρήτη, οι οποίοι μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία, μέχρι την κήρυξη της Επανάστασης.
Στον κατάλογο περιέχονται ονόματα κληρικών, έμπορων, γιατρών, δασκάλων, πλοιοκτητών κ΄ ναυτικών, γεωργών κ΄ κτηνοτρόφων, υπαλλήλων της οθωμανικής διοίκησης και κρυπτοχριστιανών.
19 από τους 62 μυημένους ήταν Σφακιανοί. .
Κοινό χαρακτηριστικό των μυημένων, η εχεμύθεια, ο πατριωτισμός, ο δυναμισμός και η ισχυρή επιρροή στους κατοίκους της περιοχής τους.
Τα χρόνια πριν την Επανάσταση, οι Σφακιανοί πλοιοκτήτες και ναυτικοί, ήταν οι μοναδικοί Κρήτες οι οποίοι διατηρούσαν επαφές με τον ελληνικό κόσμο.
Όσοι από αυτούς επισκέπτονταν τα λιμάνια της Πελοποννήσου, της Οδυσσού και της Κων/πολις θα είχαν αντιληφθεί ή / και ενημερωθεί για τις συναντήσεις και τις επαφές μεταξύ μελών της Φιλικής Εταιρείας και τις προετοιμασίες για την κήρυξη της Επανάστασης.
Στην Πελ/νησο, όπου τα σφακιανά καράβια άραζαν τακτικά, τους πρώτους μήνες του 1821, λόγω των προετοιμασιών για την Επανάσταση, δεν υπήρχε στην αγορά ούτε μία οκά μπαρούτι παρ΄ ότι, οι μπαρουτόμυλοι της Δημητσάνας δούλευαν ασταμάτητα.
Είναι λογικό λοιπόν να υποθέσομε ότι όλη αυτή η κινητικότητα ήταν γνωστή στα Σφακιά.
Έτσι, όταν το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου 1821, ξέσπασε η Επανάσταση στην Πελοπόννησο, το μήνυμα μεταφέρθηκε άμεσα στα Σφακιά.
Άμεση ήταν και η αντίδραση των Φιλικών, των προκρίτων και των καπεταναίων της Επαρχίας. Όρισαν μυστική συνάθροιση για τη Μεγάλη Πέμπτη, 7 Απριλίου,
στην παραλία των Γλυκών Νερών, ανάμεσα στη Χώρα Σφακίων και το λιμάνι του Λουτρού.
Η απόφαση δεν ήταν εύκολη. Μόλις 50 χρόνια είχαν περάσει από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη και τις καταστροφές που ακολούθησαν. Οι γεροντότεροι κάτοικοι της επαρχίας την είχαν ζήσει, οι νεότεροι είχαν γαλουχηθεί με εκείνες τις διηγήσεις. Οι μνήμες της επανάστασης ήταν ακόμη ζωντανές, όχι μόνο για τον χριστιανικό πληθυσμό αλλά για και τον μουσουλμανικό.
Μετά την επανάσταση οι Μουσουλμάνοι και κυρίως οι Τουρκοκρητικοί είχαν εξαγριωθεί. Το 1821 ο μουσουλμανικός πληθυσμός αποτελούσε το 47% του συνολικού πληθυσμού του νησιού, δηλ. περίπου 125.000. Από αυτούς 20.000 ήταν ένοπλοι. Οι χριστιανοί 140.000.Ένοπλος κανείς.
Παρ’ όλα αυτά στα Γλυκά Νερά αποφασίστηκε ότι και «η Κρήτη πρέπει να σηκωθεί. Όμως, για να έχει επιτυχία ο αγώνας πρέπει να σηκωθεί όλο το νησί» .
Η απόφαση αυτή, κατά τα έθιμα των Σφακίων, έπρεπε να επικυρωθεί από όλους τους κατοίκους της επαρχίας. Έτσι ορίστηκε γενική συνέλευση στο Λιμάνι του Λουτρού για την Παρασκευή της Διακαινησίμου, 15 Απριλίου. Αποφασίστηκε, επίσης, να ειδοποιηθούν σε όλη την Κρήτη Φιλικοί, ιερωμένοι και άλλες πατριωτικές προσωπικότητες.
Στη Συνέλευση του Λουτρού επικυρώθηκε η απόφαση της 7ης Απριλίου για σηκωμό της Κρήτης.
Έγινε καταμέτρηση των όπλων.
Βρέθηκαν 1.200 όπλα σε όλη την Κρήτη.
800 από αυτά στα Σφακιά. Αποφασίστηκε να μην ξεκινήσει καμία δράση εάν δεν προηγηθεί προμήθεια όπλων και πολεμοφοδίων. Ζητήθηκε από τους κάτοικους της επαρχίας να συνεισφέρουν χρήματα και είδη (ζώα, μέλι, τυριά, χρυσαφικά, υφαντά κ.α.). Τα είδη αυτά μεταφέρθηκαν στη Μάλτα, όπου αγοράστηκαν όπλα και πολεμοφόδια. Από τους καραβοκύρηδες που βρίσκονταν στο Λουτρό, ζητήθηκε να δώσουν μπαρούτι, μολύβι και χαρτί.
Συστήθηκε επαναστατική αρχή με την ονομασία «ΚαγκελλαρίαΣφακίων».
Την “Καγκελλαρία” αποτελούσαν:
- Πρωτόπαπας Σφακίων Γεώργιος Μοράκης,
- Χατζή Ιωάννης Πωλιουδάκης,
- Χατζή Ανδρέας Κριαράς
- Αναγνώστης Ψαρουδάκης
- Ιωσήφ Παπαδάκης,
- Χατζή Στρατής Βουρδουμπάς,
- Νικόλαος Ανδρουλακάκηςκαι
- Γεώργιος Κουλέτος
- Γραμματέας ορίστηκε, ο Ηρακλειώτης έμπορος Δημ. Φλαμπουριάρης.
Τέσσερα από τα 9 μέλη της Καγκελλαρίας:
Πρωτόπαπας Γεώργιος Μοράκης,Χατζή Ιωάννης Πωλιουδάκης,Χατζή Ανδρέας Κριαράς και Αναγνώστης Ψαρουδάκης ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Τα ονόματα των μελών της Καγκελλαρίας, αναγράφονται σε μαρμάρινες πλάκες, η μία από τις οποίες βρίσκεται εντοιχισμένη στο πρώην δημοτικό σχολείο Λουτρού και η άλλη στο ναό της Παναγίας Θυμιανής.
Σκοπός της «Καγκελλαρίας» ήταν η πολιτική διοίκηση του επικείμενου αγώνα, η διενέργεια εράνων, η προμήθεια πολεμοφοδίων και ο εφοδιασμός των οπλαρχηγών , η προστασία των αμάχων, η ίδρυση νοσοκομείου στο Λουτρό, η επικοινωνία με την επαναστατημένη Ελλάδα και η διοργάνωση παγκρήτιας συνέλευσης για την τελευταία Κυριακή του Μάη, στη Μονή της Παναγίας Θυμιανής.
Την τελευταία Κυριακή του Μάη του 1821, Κυριακή της Πεντηκοστής, το ημερολόγιο έγραφε: 29 Μαΐου
Σαν σήμερα πριν από 201 χρόνια
Συγκεντρώθηκαν περισσότεροι από 1.500 προερχόμενοι από όλο το νησί. Στα συγγράμματά τους οι Κρήτες ιστορικοί Καλλίνικος Κριτοβουλίδης, Βασίλειος Ψιλάκης, Γρηγόριος Παπαδοπετράκης και Ιωάννης Μουρέλλος, αναφέρουν δεκάδες ονόματα συμμετεχόντων από όλη την Κρήτη.
Η Συνέλευση, κήρυξε την επανάσταση, όρισε τους αρχηγούς των όπλων για τα Σφακιά και τις άλλες επαρχίες, τους οπλαρχηγούς για τα χωριά και την περιοχή δράσης του καθενός.
Ορίστηκαν αρχηγοί των όπλων για τα Σφακιά :
- Αναγνώστης Πρωτοπαπαδάκης για το Ασκύφου
- Ρούσος Βουρδουμπάςγια τη Χώρα Σφακίων και το Μουρί,
3-6 Αναγνώστης Παναγιωτάκης, Ανδρέας Φασουλής,Γεώργιος Δασκαλάκης- Τσελεπής και Βαρδουλομανούσος για την .Ανώπολη και τα χωριά των δυτικών Σφακίων.
- Αναγνώστης Μανουσέλης για τον Καλλικράτη ,
8 .Γεώργιος Δεληγιαννάκης για το Ασφένδου.,
- Παύλος Βολουδάκης ή Κωστόπωλος για την Ίμπρο,
10.Γεωρ. Πωλογεωργάκης για τους Κομητάδες.
Πέντε από τους δέκα αρχηγούς: Αναγνώστης Πρωτοπαπαδάκης, Ρούσος Βουρδουμπάς, Αναγνώστης Παναγιωτάκης, Ανδρέας Φασουλής και Γεώργιος Δασκαλάκης – Τσελεπής ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Τα ονόματα των αρχηγών των όπλων, αναγράφονται στη μαρμάρινη πλάκα και στο μνημείο που βρίσκονται στο χώρο της Μονής.
Για τις υπόλοιπες επαρχίες ορίστηκαν αρχηγοί : ν
Γεώργιος Τσουδερός για την επαρχία Αγ. Βασιλείου
Σήφης Κωνσταντουδάκης για την επαρχία Αποκορώνου,
Μιχαήλ Κουρμούλης για τη Μεσαρά και την κεντροανατολική Κρήτη.
Και οι τρεις μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Επειδή από κάποιες επαρχίες δεν υπήρχαν εκπρόσωποι ορίστηκαν να αρχηγεύουν :
Αναγ.Μανουσέλης για την επαρχία Ρεθύμνης,
Ρουσ. Βουρδουμπάςκαι Γεωρ. Πωλογεωργάκης για τις επαρχίες γύρω από τον Ψηλορείτη,
Γεωρ. Δεληγιαννάκης για την επαρχία Αμαρίου,
Αναγν. Παναγιωτάκης για την επαρχία Κυδωνίας και
Γεωρ.. Δασκαλάκης- Τσελεπής για την επαρχία Σελίνου.
Έτσι προετοιμάστηκε και έτσι κηρύχτηκε, εδώ στη Θυμιανή, στις 29 Μαΐου 1821 η Επανάσταση στην Κρήτη.
Δύο εβδομάδες μετά, την Τρίτη 14 Ιουνίου 1821, δόθηκε στον Λούλο Κεραμειών Κυδωνίας, η πρώτη νικηφόρα μάχη για τα κρητικά όπλα.
Η επανάσταση, είχε ξεκινήσει!!
Στη διάρκεια της δεκαετούς επανάστασης, όλοι οι συμμετέχοντες στη Συνέλευση της Θυμιανής πολέμησαν και διακρίθηκαν. Αρκετοί, έχασαν τη ζωή τους.
Άλλοι πέθαναν εξόριστοι στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου είχαν καταφύγει το 1830 μετά την ατυχή λήξη της Επανάστασης , μιας και λόγοι πολιτικών ισορροπιών της εποχής, δεν επέτρεψαν η Κρήτη να συμπεριληφθεί στο νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος.
Όσοι επέζησαν πολέμησαν στις επόμενες επαναστάσεις.
Είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η δράση της Φιλικής Εταιρείας στην Κρήτη, σε συνδυασμό με το πατριωτικό και επαναστατικό πνεύμα των Σφακιανών, υπήρξαν καθοριστικής σημασίας για την προετοιμασία και την κήρυξη της Επανάστασης.
Οι Σφακιανοί πλοιοκτήτες και ναυτικοί, ήταν εκείνοι οι οποίοι μετέφεραν στην επαρχία τους τις ειδήσεις σχετικά με τις επαναστατικές κινητοποιήσεις και την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, οι πρόκριτοι, οι καπεταναίοι και οι πατριωτικές προσωπικότητες των Σφακίων κινήθηκαν άμεσα, με μεγάλη προσοχή, αξιοζήλευτο πνεύμα συνεργασίας και συγκρητισμού, επιτυγχάνοντας να φέρουν εδώ, στη Θυμιανή, τους επιφανέστερους χριστιανούς κατοίκους της Κρήτης και όλοι μαζί να κηρύξουν την Επανάσταση.
Είναι , λοιπόν, ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η κήρυξη της Επανάστασης υπήρξε αποτέλεσμα μεθοδικής προετοιμασίας και συλλογικών αποφάσεων.
Δόξα και τιμή στους Σφακιανούς και τους άλλους κρητικούς οι οποίοι προετοίμασαν και κήρυξαν την επανάσταση!!
Οι αγώνες τους, αποτελούν για εμάς παράδειγμα, πηγή υπερηφάνειας και πηγή μεγάλης αισιοδοξίας για το μέλλον του Τόπου μας !!
Δυστυχώς η επίσημη ιστορία της χώρας μας, πολλές φορές και η τοπική , ελάχιστη προσοχή και ενδιαφέρον έχουν αφιερώσει στο μεγάλο αυτό ιστορικό γεγονός και στον δεκαετή κρητικό αγώνα, τον σκληρότερο και μακροβιότερο από κάθε άλλη περιοχή της Ελλάδας.
Τιμή, λοιπόν, στον Δήμο Σφακίων !, ο οποίος κάθε χρόνο, με τις εκδηλώσεις που διοργανώνει, συντηρεί την ιστορική μνήμη, θυμάται και τιμά τους ανθρώπους οι οποίοι αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση του Τόπου από την Οθωμανική τυραννία .
Ας είναι αιωνία η μνήμη τους, της πατρίδας και των προγόνων άξιοι.!!!
Χρόνια Πολλά!!!
