Προτομή του Μιχαήλ Κουρμούλη στον Κουσέ του Δήμου Φαιστού
Του Μιχάλη Παπαηλιάκη*
Η Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε στις 22 Φεβρουαρίου, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, διάβηκε τον Προύθο ποταμό, φυσικό σύνορο μεταξύ Ρωσικής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ύψωσε τη σημαία της επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία).
Στην Πελοπόννησο, οι επαναστατικές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν στα μέσα Μαρτίου : διανομή όπλων και δημιουργία επαναστατικών στρατοπέδων στη Μάνη, επιθέσεις εναντίον τουρκικών φρουρών σε διάφορες περιοχές, στις 17 Μαρτίου, οι Μανιάτες υψώνουν τη σημαία της επανάστασης στην Αρεόπολη, στις 21, επίθεση εναντίον των φρουρίων στα Καλάβρυτα, στις 23, οι Μανιάτες ελευθερώνουν την Καλαμάτα.
Στην Κρήτη, η είδηση σχετικά με την κήρυξη της επανάστασης μεταφέρθηκε από Σφακιανούς ναυτικούς και πλοιοκτήτες, οι οποίοι διατηρούσαν επαφές με τον ελληνικό κόσμο.
Μόλις έφτασε η είδηση στα Σφακιά, οι πρόκριτοι, οι καπεταναίοι και όσοι ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας όρισαν μυστική συνάθροιση για τη Μεγάλη Πέμπτη, 7 Απριλίου, στην παραλία των Γλυκών Νερών, ανάμεσα στη Χώρα Σφακίων και το λιμάνι του Λουτρού. Εκεί, αποφασίστηκε ότι και «η Κρήτη, όπως ο Μωριάς, πρέπει να σηκωθεί. Όμως, για να έχει επιτυχία ο αγώνας πρέπει να σηκωθεί όλο το νησί»
Η απόφαση της συνάθροισης, κατά τα έθιμα των Σφακίων, έπρεπε να επικυρωθεί από όλους τους κατοίκους της επαρχίας. Ορίστηκε, λοιπόν, γενική συνέλευση των κατοίκων στο Λιμάνι του Λουτρού για την Παρασκευή της Διακαινησίμου, 15 Απριλίου. Αποφασίστηκε, επίσης, να ειδοποιηθούν, σε όλη την Κρήτη, οι Φιλικοί, οι Επίσκοποι και άλλες πατριωτικές προσωπικότητες.
15 Απριλίου 1821 – Παρασκευή της Διακαινησίμου. Γενική συνέλευση των Σφακιανών, των Φιλικών και άλλων πατριωτών στο λιμάνι του Λουτρού, όπου επικυρώθηκε η απόφαση της συνάθροισης της 7ης Απριλίου στα Γλυκά νερά. Έγινε καταμέτρηση των όπλων και αποφασίστηκε να μην ξεκινήσει καμία δράση εάν δεν προηγηθεί προμήθεια όπλων και πολεμοφοδίων.
Ζητήθηκε από τους κάτοικους της επαρχίας να συνεισφέρουν χρήματα και είδη (ζώα, μέλι, τυριά, χρυσαφικά, υφαντά κ.α.) για να αγοραστούν όπλα και πολεμοφόδια από τη Μάλτα και την Τεργέστη. Από τους καραβοκύρηδες που βρίσκονταν στο Λουτρό, ζητήθηκε να δώσουν μπαρούτι, μολύβι και χαρτί.
Τις επόμενες ημέρες, με παρότρυνση του Φιλικού ιερέα Δαμασκηνού συστήθηκε επαναστατική αρχή με την ονομασία «Καγκελλαρία Σφακίων».
Την “Καγκελλαρία Σφακίων” αποτελούσαν οι:
Πρωτόπαπας Σφακίων Γεώργιος Μοράκης
Χατζή Ιωάννης Πωλιουδάκης
Ιωσήφ Παπαδάκης
Χατζή Στρατής Βουρδουμπάς
Χατζή Ανδρέας Κριαράς
Αναγνώστης Ψαρουδάκης
Νικόλαος Ανδρουλακάκης και
Γεώργιος Κουλέτος
Γραμματέας ορίστηκε ο Ηρακλειώτης έμπορος Δημ. Φλαμπουριάρης
Η σφραγίδα της «Καγκελλαρίας» έφερε στο μέσον την εικόνα της Παναγίας και την κυκλική επιγραφή «Παναγία του Λουτρού»
Σκοπός της «Καγκελλαρίας» ήταν η πολιτική διοίκηση του επικείμενου αγώνα, η διενέργεια εράνων, η προμήθεια πολεμοφοδίων, ο εφοδιασμός των οπλαρχηγών με όπλα, η προστασία των άμαχων, η ίδρυση νοσοκομείου στο Λουτρό, η επικοινωνία με την επαναστατημένη Ελλάδα και η διοργάνωση παγκρήτιας συνέλευσης για την Κυριακή 29 Μαΐου στη Μονή της Παναγιάς Θυμιανής.
Κυριακή 29 Μαΐου 1821: Παγκρήτια Επαναστατική Συνέλευση στην Παναγία Θυμιανή*στους Κομιτάδες Σφακίων.
Συγκεντρώθηκαν περισσότεροι από 1.500 πατριώτες προερχόμενοι από όλο το νησί.
Η Συνέλευση κήρυξε επίσημα την επανάσταση, όρισε τους αρχηγούς των όπλων για τα Σφακιά και τις άλλες επαρχίες, τους οπλαρχηγούς για τα χωριά, την περιοχή δράσης καθενός, τους τρόπους συνεργασίας μεταξύ αρχηγών και οπλαρχηγών και τις πρώτες κινήσεις των επαναστατών.
Οι αρχηγοί των όπλων για τα Σφακιά :
ΑναγνώστηςΜανουσέλης για τον Καλλικράτη
Γεώργιος Δεληγιαννάκης για το Ασφένδου
Αναγνώστης Πρωτοπαπαδάκης για το Ασκύφου
Κωστόπουλος για την Ίμπρο
Γεωρ. Πωλογεωργάκης για τους Κομητάδες
Ρούσος Βουρδουμπάς για τον Εμπροσγιαλό (Χώρα Σφακίων) και το Μουρί
Αναγνώστης Παναγιωτάκης, Γεώργιος Δασκαλάκης ή Τσελεπής , Βαρδουλομανούσος και Ανδρέας Φασουλής για την .Ανώπολη και τα χωριά των δυτικών Σφακίων.
Για τις υπόλοιπες επαρχίες ορίστηκαν αρχηγοί των όπλων :
Γεώργιος Τσουδερός για την επαρχία Αγ. Βασιλείου Ρεθύμνης
Σήφης Κωνσταντουδάκης ή Σήφακας για την επαρχία Αποκορώνου,
Μιχαήλ Κουρμούλης για τη Μεσαρά και την κεντροανατολική Κρήτη.
Επειδή από κάποιες επαρχίες δεν υπήρχαν εκπρόσωποι ορίστηκαν να αρχηγεύουν:
Αναγ.. Μανουσέλης για την επαρχία Ρεθύμνης
Ρουσ. Βουρδουμπάς καιΓεωρ.Πολωγεωργάκης για τις επαρχίες γύρω από τον Ψηλορείτη
Γεωρ. Δεληγιαννάκης για την επαρχία Αμαρίου
Αναγν Παναγιωτάκης για την επαρχία Κυδωνίας και
Γεωρ.. Δασκαλάκης- Τσελεπής για την επαρχία Σελίνου.
Στις 14 Ιουνίου 1821, έγινε η πρώτη μάχη μεταξύ των επαναστατών και των Τούρκων στο χωριό Λούλος Κεραμειών Κυδωνίας. Οι οπλαρχηγοί Ιωαν. Χάλης, Γεώργιος Δασκαλάκης – Τσελεπής και ο Βαρδουλομανούσος νίκησαν μια μεγάλη ένοπλη ομάδα από Χανιώτες γενίτσαρους οι οποίοι πήγαιναν στο Θέρισο για να αναγκάσουν τους κατοίκους να εργαστούν (αγγαρεία) στις αγροτικές εργασίες των αγάδων (θερισμό και αλώνισμα), αλλά για και να εκδικηθούν τη σφαγή των σουμπάσηδων (αγροφύλακες, επιστάτες αγροκτημάτων) από τους Θερισανούς επαναστάτες του οπλαρχηγού Βασ. Χάλη.
Η μάχη της 14ης Ιουνίου θεωρείται, επίσημα, η πρώτη μάχη της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη.
Στα ηρακλειώτικα, η επανάσταση ξεκίνησε από τη Μεσαρά, όπου ο Γενικός Αρχηγός Μιχάλης Κουρμούλης, μόλις επέστρεψε από την επαναστατική συνάθροιση της Θυμιανής, σχημάτισε ισχυρό επαναστατικό σώμα, τον αρχικό πυρήνα του οποίου αποτελούσαν όλοι εκείνοι που τον είχαν συνοδεύσει στη Θυμιανή, όπως οι Μεσαρίτες,Γ. Κουρμούλης, Χουλογιάννης,Μ.Κορακας, Ξωπατέρας, Φ. Μαστραχάς, Ν.Μαλικούτης κ.ά., ο Αγιοβαρβαρίτης, Καμπιτομαθιός,ο Λασιθιώτης, Ε. Καζάνης,οι Στειακοί, Γ.Κοντός, Γ. Μακρής, Σ. Δερμιτζάκης και πολλοί άλλοι.
Ο Κουρμούλης, αφού εξόπλισε το επαναστατικό σώμα με όπλα που ο ίδιος έκρυβε στους πύργους του στον Κουσέ και άλλα που προμηθεύτηκε από τη Μάλτα, επιτέθηκε και αποδεκάτισε τις πολυάριθμες τουρκικές φρουρές της κεντρικής και δυτικής Μεσαράς , εξαναγκάζοντας τους Τούρκους της υπαίθρου να καταφύγουν στο Ηράκλειο.
Στα ρεθυμνιώτικα, το δεύτερό δεκαπενθήμερο του Ιούνη, τα ενωμένα επαναστατικά σώματα του Μ. Κουρμούλη, του Ρεθυμνιώτη, Γ. Τσουδερού και των Σφακιανών, Ρ. Βουρδουμπά και Πολωγεωργάκη κατατρόπωσαν τους Τούρκους των επαρχιών Αμαρίου και Αγ. Βασιλείου.
Μετά τις Μάχες στα Χανιά, στη Μεσαρά και το νότιο Ρέθυμνο ακολούθησαν δεκάδες μάχες σε όλη την Κρήτη, οι περισσότερες νικηφόρες για τα κρητικά όπλα.
Έτσι κηρύχτηκε, ξεκίνησε και εξαπλώθηκε η Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη.
*Η Μονή Παναγίας Θυμιανής βρίσκεται λίγες εκατοντάδες μέτρα νοτιοδυτικά του χωριού Κομιτάδες Σφακίων. Η περιοχή είναι βραχώδης, άγονη, καλυμμένη με αραιή θαμνώδη βλάστηση, κυρίως θύμους, και έντονη κλίση προς το Λυβικό πέλαγος. Το καθολικό της μονής είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου και στην Αγία Τριάδα . Πριν το 1821 οι Σφακιανοί είχαν ιδρύσει σχολείο στη μονή. Δάσκαλος προσελήφθη ο Ηρακλειώτης λόγιος Ζαχαρίας Πρακτικίδης. Το φθινόπωρο του 1819 κατέβηκε στα Σφακιά, απεσταλμένος από τη Φιλική Εταιρεία, της οποίας ήταν μέλος, ο Ρεθυμνιώτης λόγιος και τυπογράφος Μανουήλ Βερνάρδος, με την πρόφαση να φέρει βιβλία στο σχολείο της Θυμιανής. Ο Βερνάρδος ζούσε στο Ιάσιο της Ρουμανίας. Ο πραγματικός σκοπός της επίσκεψής του, όμως, ήταν να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση στα Σφακιά και να μυήσει φιλικούς.
Πηγές:
- Θεοχάρη Δετοράκη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Ηράκλειο 1990
- Κυριάκου Kαλλίνικου Κριτοβουλίδη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Αθήνα 1971
- Γιάννη Μουρέλλου, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΉΤΗΣ, τόμος 1-3, Ηράκλειο 1931
- Μιχάλη Παπαηλιάκη, ΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ, Ανδριάντες και προτομές, εκδόσεις ΜΥΣΤΙΣ, Ηράκλειο 2013
- Βασιλείου Ψιλάκη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, τόμος 1-4, εκδόσεις ΑΡΚΑΔΙ, Αθήνα
* Ο κ. Μιχάλης Παπαηλιάκης είναι Καθηγητής του Μεσογειακού Πανεπιστημίου, συγγραφέας και ιστορικός ερευνητής
- Προσωπογραφία του Γεωργίου Τσουδερού. Βρίσκεται στο Ιστορικό Μουσείο Ελλάδος
- Προσωπογραφία του Μιχαήλ Κουρμούλη (από το βιβλίο Γ. Πατεράκη).
- Μονή Παναγίας Θυμιανής. Κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Μάη ο Δήμος Σφακίων διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις.
