Είχε ακόμα πολλά να πει… Είχε ακόμα περισσότερα να δώσει, να διασώσει, να διηγηθεί.
Το έργο του Νίκου Ψιλάκη συνεχίζεται και μετά τον θάνατό του. Αν και ο σπουδαίος συγγραφέας έφυγε νωρίς, ωστόσο άφησε στο συρτάρι του τουλάχιστον δύο ολοκληρωμένα βιβλία και ένα που μόλις πρόλαβε να δει τυπωμένο. Την «ξενιά» του, ένα έργο αναφορά στις αντοχές του ανθρώπου και τις πολλαπλές διαδρομές της μνήμης. Το εξώφυλλο κοσμεί ένα παλιό μεταλλικό κλειδί που γίνεται σύμβολο του ξεριζωμού και της νοσταλγίας. «Γιατί εμείς οι ξεριζωμένοι φοράμε κατάσαρκα την προσφυγιά μας» θα μονολογήσει η Βασιλικώ, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου.
Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο:
Ο βραβευμένος για τη συμβολή του στην ιστορική μυθιστοριογραφία (Ίδρυμα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, 2023) Νίκος Ψιλάκης μας παραδίδει ένα έργο – αναφορά στις αντοχές του ανθρώπου και τις πολλαπλές διαδρομές της μνήμης.
Την εποχή που ξεκινά ο εξηλεκτρισμός η 18χρονη Βασιλικώ, κόρη ευκατάστατου κτηματία της Μικρασίας, ετοιμάζεται ν’ ανοίξει πρωτοποριακό κατάστημα ηλεκτρικών γλόμπων στη Σμύρνη. Δεν προλαβαίνει. Σ’ ένα από τα ιλιγγιώδη γυρίσματα της ιστορίας βρίσκεται ρακένδυτη στο καράβι της προσφυγιάς. Αποβιβάζεται στην Κρήτη. Λίγες ημέρες μετά οι επιτροπές των εράνων μοιράζουν στους καταυλισμούς των ξεριζωμένων τα πρώτα δέματα με ρουχισμό. Η Βασιλικώ ανοίγει το δικό της και βλέπει ένα φανταχτερό νυφικό, λίγα εσώρουχα και μια ξαναφορεμένη ζακέτα.
Ύστερα από μισόν αιώνα, συνταξιούχος σταφιδεργάτρια πλέον, ανοίγει την καρδιά της και δείχνει το νυφικό-κειμήλιο του 1922. Μιλά για δυο τόπους, το εκεί και το εδώ, για δυο χρόνους, το πριν και το μετά, και εστιάζει σε δυο κορυφαία γεγονότα, τη σφαγή και την υποδοχή των προσφύγων. Γλώσσα απλή, με την αμεσότητα της προφορικής αφήγησης και κατανοητά ιδιωματικά στοιχεία που προσδίδουν χρώμα και ζωντάνια στο λόγο.
Μυθιστόρημα ή μαρτυρία; Ντοκουμέντο ή σπουδή στη διαχείριση της απώλειας, στη διαχείριση της μνήμης και των ποικίλων εκδοχών της ξενιάς;
Το δεύτερο βιβλίο του Νίκου Ψιλάκη, το «Ένα γράμμα για σένα», κυκλοφόρησε μόλις λίγες μέρες μετά τον θάνατό του. Πρόκειται για μία συλλογή έξι διηγημάτων στα οποία ο συγγραφέας παρακολουθεί τον άνθρωπο σε απλές και ιδιαίτερες στιγμές του αναδεικνύοντας τον πολύπτυχο ρόλο της μνήμης.
Τους χαρακτήρες του βιβλίου αποτελούν:
- Μια μεσόκοπη γυναίκα, στέλεχος εταιρείας διαδικτυακών υπηρεσιών, που αποφασίζει ν’ αλλάξει τη ζωή της όταν ξαφνικά και κάπως αναπάντεχα βρίσκεται μπροστά σ’ ένα ποίημα
- ένας γέρος που γεύεται τη χαρά της ζωής όταν βρίσκεται να τραγουδά σε μια αυτοσχέδια παιδική κουστωδία καλαντιστάδων
- ένας μικροεπαγγελματίας που εξαφανίζεται ξαφνικά από το στέκι του και καταφέρνει να γνωρίσει ακόμη και τις πιο ακραίες απολαύσεις του ανθρώπινου βίου
- ένας μαθητής που προσπαθεί να ανακαλύψει το παρελθόν του αντάρτη πατέρα του
- ένας λεπρός που κρατά μυστικό τον εγκλεισμό του στη Σπιναλόγκα για κοινωνικούς λόγους
- και μια νεαρή αρχιτεκτόνισσα που περιμένει να την υποδεχτούν με θέρμη σε κάποιο ορεινό χωριό και να τη φιλοξενήσουν όπως τόσες άλλες φορές και εκπλήσσεται όταν την διώχνουν με ύβρεις αλλά εντυπωσιάζεται λίγο μετά, όταν αρχίσει να κατανοεί την αρχέγονη σκέψη των βοσκών
Ο συγγραφέας, που χαρακτηρίστηκε “βαθύς ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής” (Χριστόφορος Λιοντάκης στο Φρέαρ, τ. 8/2014), εστιάζει σε εποχές μεταιχμιακών μεταβάσεων και παρακολουθεί τον άνθρωπο σε απλές και ιδιαίτερες στιγμές του αναδεικνύοντας τον πολύπτυχο ρόλο της μνήμης.
Δεν φαίνεται ίδιος ο κόσμος από κάθε πλευρά που θα τον κοιτάξεις, δεν φαίνεται!
