του Πέτρου Μηλιαράκη*
Ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας (τ.ΠτΔ) κ.Προκόπης Παυλόπουλος, υπό την ιδιότητά του και ως Επίτιμου Καθηγητή του Δημοσίου Δικαίου του ΕΚΠΑ, σε διαδικτυακό συμπόσιο του Πανεπιστημίου Αιγαίου με θέμα «40 χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (1981-2021)», αναφέρθηκε στη σημασία του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου για την αμυντική θωράκιση των Νησιών του Αιγαίου και για την οριοθέτηση της ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πριν αναφερθούμε στην κρίσιμη νομικοπολιτική παρέμβαση του τ.ΠτΔ, χρήσιμο είναι να επισημειωθεί ότι η κοινοτική και ήδη ενωσιακή έννομη τάξη έχει την ιδιαιτερότητα να μην αφορά χαλαρή συνομοσπονδία ή ομοσπονδία, αλλά ούτε και ομοσπονδιακό κράτος. Εξ αυτού του λόγου η νομική επιστήμη από το 1957 και εντεύθεν, διαμόρφωσε τον όρο «κοινοτικό δίκαιο»και ήδη «ενωσιακό δίκαιο». Ορθώς δε ο κ.Προκόπης Παυλόπουλος, ως εξαίρετος νομομαθής, εισάγει αντί του «ενωσιακού» και «κοινοτικού κεκτημένου», τον όρο «ευρωπαϊκό κεκτημένο».
ΜΙΑ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ
Υπ’ όψιν ότι το «ευρωπαϊκό κεκτημένο» τυποποιείται στη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία εισάγει «ομοσπονδιακά στοιχεία» στο «όλον οικοδόμημα». Στη Συνθήκη της Λισαβόνας συγκροτούνται δύο Συνθήκες, ήτοι:
α) η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), κ
αι β) η Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Αμφότερες οι Συνθήκες που αφορούν στο ενιαίο της Συνθήκης της Λισαβόνας έχουν ισοδύναμη νομική ισχύ με τα προσαρτώμενα Πρωτόκολλα και τις σχετικές Δηλώσεις (βλ. άρθρο 1 ΣΕΕ).
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΟΜΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Με βάση τα προαναφερόμενα είναι προδήλως βέβαιον ότι η τυποποίηση των κανόνων της ενωσιακής έννομης τάξης συνιστά δεσμεύσεις ως προς τη νομική προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Για πρώτη φορά η Συνθήκη της Λισαβόνας απονέμει-ιδρύει νομική προσωπικότητα στην ΕΕ, η οποία καθίσταται ενιαίο υποκείμενο του διεθνούς δικαίου (βλ. άρθρο 47 ΣΕΕ). Περαιτέρω, όμως, ιδρύονται δεσμεύσεις αυτοτελώς και ως προς τα Κράτη-Μέλη της ΕΕ.
Η ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΑΜΥΝΑΣ
Με τούτα τα δεδομένα ο τ.ΠτΔ αναφέρθηκε στη ρήτρα «Αμοιβαίας Άμυνας» («Mutual Defence» clause), στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικαίου, υποστηρίζοντας: «την ολοκληρωμένη μορφή της, που συμπεριλαμβάνει -φυσικά συμπληρωματικώς, και με εντελώς δευτερεύουσα σημασία στην προκείμενη περίπτωση- και την ρήτρα «Αλληλεγγύης» («Solidarity» clause)» (ως προς τη ρήτρα «Αλληλεγγύης» βλ. παρ. 3 του άρθρου 3 ΣΕΕ).
Ειδικότερα ο τ.ΠτΔ επισημαίνει την ισχύ του άρθρου 42 παρ. 7 εδ. α΄ της ΣΕΕ, σύμφωνα με το οποίο: «Σε περίπτωση κατά την οποία κράτος-μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη-μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στην διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».
Επίσης, ο τ.ΠτΔ αναφέρεται και στην ισχύ του άρθρου 222 παρ. 1 της ΣΛΕΕ, σύμφωνα με το οποίο:
«Η Ένωση και τα κράτη μέλη της ενεργούν από κοινού, με πνεύμα αλληλεγγύης, εάν ένα κράτος μέλος δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Η Ένωση κινητοποιεί όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών μέσων που θέτουν στη διάθεσή της τα κράτη μέλη…».
Οίκοθεν συνάγεται ότι η δογματική της ενιαίας άμυνας αφορά τόσο ως προς τη νομική προσωπικότητα της ΕΕ αυτοτελώς όσο και ως προς τα Κράτη-Μέλη ειδικώς.
Η ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΡΗΤΡΑΣ «ΑΜΟΙΒΑΊΑΣ ΆΜΥΝΑΣ»
Ο συνδυασμός της ρήτρας της «Αμοιβαίας Άμυνας» και σε κάθε περίπτωση της ρήτρας «Αλληλεγγύης» είναι, από άποψη κανονιστικής ισχύος, απολύτως δεσμευτικές διατάξεις. Συνδυάζονται δε ουσιαστικώς με την αυστηρή διάταξη του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ.
Η διάταξη του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, ενσωματώνεται στο Ευρωπαϊκό Κεκτημένο και συνδέεται αρρήκτως με την αμυντική θωράκιση των Ελληνικών Νησιών του Αιγαίου, σε αναφορά πάντοτε με τις διατάξεις του άρθρου 42 παρ. 7 εδ. α΄ της ΣΕΕ. Επ’ αυτού δε ο τ.ΠτΔ ευθέως τοποθετείται με τα εξής:
«Όπως είναι προφανές, η «όσμωση» αυτή Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου, στο πεδίο εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, έχει σημαντικές έννομες συνέπειες ως προς την Ελλάδα. Και τούτο, τόσο σε ό,τι αφορά την ενεργοποίηση της ρήτρας «Αμοιβαίας Άμυνας» απέναντι στην «επικείμενη απειλή» ή και στην «απειλή χρήσης βίας» εκ μέρους της Τουρκίας, όσο και σε ό,τι αφορά την ίδια την αμυντική θωράκιση των Ελληνικών Νησιών του Αιγαίου τα οποία, αυτονοήτως, αποτελούν μέρος και της Ευρωπαϊκής Επικράτειας.»
Η λεπτομερής, εγκρατής και νομικά και πολιτικά βάσιμη τοποθέτηση του τ.ΠτΔ ασφαλώς δεν μπορεί να καταγραφεί στο παρόν κείμενο, παρά μόνο να αναδειχθεί ο «πυρήνας» αυτής της τοποθέτησης, που αφορά
α) αφενός στο δικαίωμα της αμυντικής θωράκισης των Ελληνικών Νησιών του Αιγαίου και β) αφετέρου στη σαφή ανάδειξη πως:
«Είναι θεσμικώς -κατά το πρωτογενές μάλιστα Ευρωπαϊκό Δίκαιο-αυτονόητο ότι η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) των Κρατών-Μελών είναι και ΑΟΖ της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.»
Οι προαναφερόμενες επισημάνσεις είναι καίριες και κρίσιμες σε επίπεδο πρωτίστως διπλωματικών παρεμβάσεων, αλλά και έννομης προετοιμασίας για την αποτροπή ακραίων και άκρως επικίνδυνων για την ασφάλεια και την ειρήνη στην περιοχή εξελίξεων, εξαιτίας της βουλιμίας, της εξωνομικής, αλλά και προκλητικής για τη διεθνή και ευρωπαϊκή έννομη τάξη συμπεριφοράς της Τουρκίας.
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
