Συνέντευξη: Σωτήρης Σκουλούδης
Τεχνητή Νοημοσύνη, Αλγόριθμοι, Αυτόνομα Οχήματα και γενικά αυτοματοποιημένες εργασίες που μέχρι χθες ή σήμερα γίνονται από τους ανθρώπους, πλέον περνούν υπό την ευθύνη των… μικροτσιπ των υπολογιστών. Ένας νέος, καινούριος κόσμος, διανοίγεται για την ανθρωπότητα και πριν φτάσουμε στα μισά του 21ου αιώνα, τα πάντα θα είναι πολύ διαφορετικά από ότι τα γνωρίζουμε… Ή σχεδόν τα πάντα.
Η Εποχή της Πληροφορίας που διανύουμε θα βασίζεται όλο και περισσότερο στην ολοκληρωμένη συνδεσιμότητα όλων των συσκευών που χρησιμοποιούμε καθημερινά (Διαδίκτυο των Πραγμάτων). Τίποτα όμως δεν συμβαίνει χωρίς κόστος ή νέους κινδύνους. Και οι βάσεις που θα θέσει η ανθρωπότητα σε αυτή τη νέα εποχή, αναμένεται να καθορίσει και ολόκληρο το μέλλον μας…
Για όλα αυτά, αλλά και άλλα, επίκαιρα ζητήματα, συζητήσαμε με έναν άνθρωπο που έχει συμβάλλει όσο ελάχιστοι, παγκοσμίως, για να φτάσουμε στο σήμερα και σε αυτή την εποχή της πληροφορίας.
Ο Ιωσήφ Σηφάκης χαρακτηρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους της επιστήμης της Πληροφορικής, ενώ για την προσφορά του έχει τιμηθεί με το αντίστοιχο Νόμπελ της επιστήμης αυτής, το βραβείο «Touring» το 2007. Δύο χρόνια αργότερα, έλαβε από τη γαλλική κυβέρνηση τον τίτλο του Μεγάλου Αξιωματούχου Εθνικής Αξίας, ενώ μεταξύ άλλων διακρίσεων, του απονεμήθηκε και από την ελληνική βουλή το μετάλλιο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικα.
Ο ίδιος διδάσκει στη Γαλλία, στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ, ενώ διετέλεσε και καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Λωζάνης και επιστημονικός διευθυντής του δικτύου Artist2 (European Network of Excellence for research on Embedded Systems). Ο Ιωσήφ Σηφάκης ίδρυσε το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών στο εργαστήριο VERIMAG, το οποίο είναι διεθνώς αναγνωρισμένο στον τομέα της σχεδίασης κρίσιμων συστημάτων. Με τη χώρα μας ασχολήθηκε τη διετία 2014-2016, ως πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας
Το έργο στο οποίο διακρίθηκε ιδιαίτερα είναι στον τομέα της σχεδίασης και επαλήθευσης συστημάτων και θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές του Model-Checking, που είναι η κύρια βιομηχανική μέθοδος επαλήθευσης πληροφορικών συστημάτων και που σήμερα χρησιμοποιείται από εταιρείες όπως η Intel, η Microsoft και η Google.
Με αφορμή το νέο του βιβλίο με τίτλο «Κατανοώντας και αλλάζοντας τον κόσμο» (εκδόσεις Πολιτεία), τον εντοπίσαμε και του ζητήσαμε να μας εξηγήσει από την οπτική του τις μεγάλες αλλαγές που επέρχονται όχι τόσο από τεχνική άποψη, αλλά από κοινωνιολογική, καθώς ο Κρητικός ερευνητής φέρει γνώμη και απόψεις γύρω από το πραγματικό ζητούμενο της επιστήμης, που δεν είναι η στείρα τεχνολογική εξέλιξη, αλλά η πραγματική προσφορά της προς τον άνθρωπο.
Όπως περιγράφει ο ίδιος το νόημα του βιβλίου του: «Ήταν επιθυμία και ευθύνη μου να γράψω για τη σπουδαιότητα της γνώσης ως άυλης οντότητας, ξεχωριστής από τις φυσικές οντότητες, και την ανάγκη κατανόησης των διαδικασιών ανάπτυξης και εφαρμογής της. Να δείξω πώς νέες έννοιες και μοντέλα από την Πληροφορική μας βοηθούν να εμβαθύνουμε στη λειτουργία της ατομικής και της συλλογικής συνειδητότητας. Πώς οι κάθε είδους δομές που συνθέτουν τις κοινωνίες μας ορίζουν πάνω απ’ όλα πληροφορικά συστήματα, των οποίων η εύρυθμη λειτουργία εξαρτάται από την απρόσκοπτη και έγκαιρη ανταλλαγή αξιόπιστων γνώσεων.
»Ελπίζω το παρόν πόνημα να είναι η απαρχή της μύησης του αναγνώστη στην έννοια της γνώσης, στις πολλαπλές μορφές και χρήσεις της. Να του δώσει τα εφόδια για να δει τον κόσμο μέσα από το γνωσιολογικό πρίσμα, τον γνώμονα για να πράξει σωστά ως άτομο και ως πολίτης».
Δείτε τη συνέντευξη του Ιωσήφ Σηφάκη στο zougla.gr:
«Η γνώση είναι πια σημαντικότερη από τα υλικά αγαθά»
«Η γνώση πια είναι πολύ πιο σημαντική από τα υλικά αγαθά. Κι αυτό πρέπει να το κατανοήσουμε, όπως και για το ποια γνώση μιλάμε. Άλλωστε, ακριβώς τη γνώση εμπορεύονται εταιρείες μεγαθήρια, όπως η Google που δεν υπήρχαν προ λίγων ετών. Διότι, αυτές οι εταιρείες, που έχουν αντικείμενο τη διαχείριση της γνώσης, είναι τα μεγαθήρια και όχι π.χ. πια οι πετρελαϊκές ή κατασκευαστικές», επισημαίνει ο Ιωσήφ Σηφάκης στην αρχή της συζήτησής μας.
Πώς ορίζει τη γνώση λοιπόν; «Η γνώση είναι είτε η πληροφορία που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε τον κόσμο είτε για να τον αλλάξουμε, δηλαδή να δράσουμε για να πετύχουμε ορισμένους στόχους. Πλέον η γνώση είναι τεράστιας σημασίας γιατί μπορούμε να προβλέψουμε ορισμένα πράγματα με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια από ότι παλαιότερα. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε υπολογιστές για να αντιμετωπίσουμε προβλήματα σε πλανητική διάσταση, όπως η κλιματική αλλαγή, ή η διαχείριση πόρων –αυτό θα είναι αργότερα το μεγαλύτερο μας πρόβλημα».
Και διευκρινίζει:
«Με το Διαδίκτυο των Πραγμάτων θα χρησιμοποιήσουμε τις διάφορες υπάρχουσες και νέες υποδομές–όπως το 5G- ώστε να συγκεντρώσουμε πληροφορίες από συστήματα , να συντονίσουμε όλους αυτούς τους υπολογιστές, και να δίνουμε τις κατάλληλες εντολές ώστε να πετύχουμε αυτόν τον στόχο. Το αποτέλεσμα αυτών θα είναι π.χ. τα αυτόνομα αυτοκίνητα, ή τα αυτόνομα εργοστάσια».
»Έτσι, για πρώτη φορά τα μηχανήματα θα αντικαταστήσουν τον άνθρωπο σε πολλές λειτουργίες. Ο άνθρωπος μέχρι τώρα είχε τον έλεγχο του μηχανήματος –πότε θα ξεκινήσει, πότε θα σταματήσει, τι θα κάνει και πώς θα λειτουργήσει. Πλέον το μηχάνημα και αυτά θα τα κάνει μόνο του», εξηγεί, αν και βλέπει τα εντελώς αυτόνομα αυτοκίνητα να αργούν πολύ ακόμα.
Το μεγάλο ηθικό πρόβλημα της εποχής μας
Και εδώ τίθεται ένα μεγάλο πρόβλημα. «Πάντα οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι όμως –αυτοί θέτουν τα κριτήρια κι αυτοί αποφασίζουν. Οι υπολογιστές θα παίξουν τον ρόλο που θα τους βάλουμε εμείς να παίξουν – τι ρόλο θα τους βάλουμε λοιπόν; Και με ποια κριτήρια θα επιλέξουμε»;
Ορισμένες από τις μεγάλες αλλαγές που διαβλέπει ο Ιωσήφ Σηφάκης είναι η ραγδαία ανακατάταξη στον τομέα της εργασίας, όπου αναμένεται δυστυχώς δραστική περικοπή θέσεων εργασίας (με την ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγικότητας, όμως), γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε γενικότερη κοινωνική αναδιοργάνωση.
«Το τεράστιο ζήτημα είναι αυτό της Ηθικής. Κάποιοι λένε ότι η χρήση υπολογιστών είναι καταστροφή, κι άλλοι λένε να αφήσουμε τα πράγματα να έρθουν όπως πάνε. Εγώ είμαι της άποψης να ακολουθήσουμε τη μέση οδό», ξεκαθαρίζει.
«Σε καμία περίπτωση ωστόσο δεν πρέπει να αφήνουμε τις μηχανές να παίρνουν τις αποφάσεις, όταν δεν καταλαβαίνουμε με ποια κριτήρια τις παίρνουν. Σήμερα κινδυνεύουμε να υποταχθούμε στους υπολογιστές, και όχι γιατί είναι πιο έξυπνοι από εμάς, αλλά γιατί είναι πιο βολικό για εμάς»… Και εξηγεί ο ερευνητής: «Φανταστείτε ότι είστε ένας άνθρωπος που έχετε έναν αφοσιωμένο υπηρέτη που σας κάνει όλα σας τα χατίρια. Τι άνθρωπος θα βγείτε εσείς μετά; Που θα χρησιμοποιήσετε την ευφυία σας»;
Αυτό που πρέπει να γίνει είναι μια «ψύχραιμη συζήτηση στην κοινωνία. Το πρόβλημα είναι όμως ότι δεν υπάρχει καμία συζήτηση. Έπρεπε ήδη να προβληματιζόμαστε για αυτά τα πράγματα»… Δεν πρέπει να ξεχνάμε, άλλωστε, ότι «μέχρι τώρα όλη η τεχνολογική πρόοδος βασίζεται στην επιστήμη. Πλέον όμως, με την τεχνητή νοημοσύνη, αυτό που παράγεται δεν είναι επιστημονική γνώση»…
Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης έναντι της στείρας πληροφόρησης
Η λύση κατά των Ιωσήφ Σηφάκη είναι «η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης που λείπει από τις κοινωνίες μας. Υπάρχει τόση πολλή πληροφορία σήμερα που η πραγματική πληροφορία… σκοτώνεται. Ο κόσμος πια χάνει την αίσθηση τι είναι αληθινό και τι δεν είναι αληθινό».
Και η απουσία κριτικής σκέψης είναι σημείο κυρίως των καιρών μας: «Εγώ ανήκω σε μια γενιά, που μας έβαζαν στις εισαγωγικές εξετάσεις για το Πολυτεχνείο ερωτήσεις εκτός ύλης. Και κανείς δεν διαμαρτυρόταν, όπως σήμερα. Εξ ου και η κατρακύλα των ελλήνων φοιτητών στις διεθνείς κατατάξεις. Κι αν δείτε τις πρώτες χώρες, είναι οι ασιατικές που καλλιεργούν την κριτική σκέψη»…
Άλλωστε, στον πολύπλοκο και διαρκώς εξελιγμένο κόσμο στον οποίο ζούμε, «όταν η πολυπλοκότητα ξεπερνάει κάποια όρια, τότε γίνεται πολύ δύσκολη η επαλήθευση, ο έλεγχος και η ορθή αξιολόγηση. Για αυτό απαιτείται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης», επαναλαμβάνει.
Οι ελληνικές παθογένειες
Ρωτήσαμε τον καθηγητή και για ζητήματα που απασχολούν άμεσα την κοινωνία, τα οποία πραγματεύεται και αναλύει στο βιβλίο του. Τον ρωτήσαμε πώς κρίνει τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα, εξαιτίας της πανδημίας, και αν αυτά συνεπάγονται τη στέρηση των συνταγματικών μας ελευθεριών.
«Η Ελευθερία σχετίζεται με την Ασφάλεια. Ας μην το ξεχνάμε αυτό. Υπάρχει μια υπέρτατη αξία εδώ που διακυβεύεται, που είναι η ανθρώπινη ζωή. Πάνω από όλα αυτό πρέπει να σκεφτόμαστε. Εξοργίζομαι όταν ακούω περί «στέρησης της ελευθερίας» των παιδιών, για παράδειγμα. Πρέπει να καταλάβουν όλοι ότι πρέπει να ζήσουμε για ένα διάστημα κάπως διαφορετικά για την υγεία και την ασφάλεια των εαυτών μας και των υπολοίπων. Ο κόσμος όμως δεν έχει μάθει να περιορίζεται σε επιτάγματα ηθικά ανώτερα και βάζει τον εαυτό του πάνω από όλα. Οι κοινωνίες δυστυχώς δεν ξέρουν να διαχειριστούν την ελευθερία και να βάζουν τις σωστές προτεραιότητες».
Στην πατρίδα του, δε, τον ενοχλεί το ψέμα, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. «Το ψέμα στην Ελλάδα είναι συστημικό. Το λες, αποδεικνύεται αμέσως μετά ότι είναι ψέμα και… δεν υπάρχει καμία συνέπεια! Ούτε ευθύνη»!
Στο βιβλίο του καταπιάνεται και με το ζήτημα του πατριωτισμού, που διαβάλλεται από τους ακραίους, όπως και με αυτό του εθνομηδενισμού, που επίσης παρατηρείται από τους ακραίους της άλλης πλευράς.
«Σε οποιαδήποτε δυτικοευρωπαϊκή χώρα δεν γίνονται οι συζητήσεις που γίνονται στην Ελλάδα περί του ποιος είναι πατριώτης. Κανείς δεν αμφισβητεί τον πατριωτισμό του άλλου. Δεν υπάρχουν καν αυτές οι διχαστικές και πολωτικές συζητήσεις προφανών πραγμάτων που έχουν επιλυθεί προ πολλού. Όπως δεν γίνονται και για τα ξεπερασμένα ζητήματα όπως το ακαδημαϊκό άσυλο, είναι κοινώς αποδεκτό ότι πρέπει να συνδυάζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία με την ακαδημαϊκή ασφάλεια. Χρειάζεται η σύνθεση αυτών. Και αυτό είναι κατανοητό από όλους. Ε, στην Ελλάδα δεν είναι!
»Όταν θες να κάνεις μια σύνθεση απόψεων ή καταστάσεων με στόχο τη διασφάλιση κάποιων αξιών, και κάποιοι ωστόσο αφαιρέσουν τα στοιχεία που συνιστούν τη λύση του προβλήματος, τότε δεν θα βρεθεί ποτέ λύση. Κι αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα με τους ακραίους και τους διαπληκτισμούς.
»Η σωτηρία όμως είναι στη σύνθεση των αντιθέσεων, στη μέση οδό. Όλες οι δυτικές κοινωνίες το έχουν καταλάβει αυτό. Εμείς όχι. Και όχι μόνο αυτό, αλλά η κατάσταση δεν βελτιώνεται. Το πολωτικό αυτό κλίμα είναι εντελώς αντιπαραγωγικό»…
«Συστήματα που ζουν από την παρακμή δεν θέλουν να αλλάξουν»
Και τελικά, γιατί η χώρα μας, και στο πεδίο της έρευνας και της καινοτομίας, είναι τόσο πίσω, ενώ στο εξωτερικό έλληνες επιστήμονες, όπως ο ίδιος, μεγαλουργούν;
«Στην Ελλάδα δεν σκεφτήκαμε ποτέ το πώς να εκμεταλλευθούμε το επιστημονικό δυναμικό του Ελληνισμού, βάζοντας το κατάλληλο πλαίσιο και τα κατάλληλα κίνητρα. Ούτε διανοηθήκαν να αλλάξουμε το απαρχαιωμένο σύστημα των πανεπιστημίων και της έρευνας. Και δυστυχώς δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να αλλάξει.
Όταν ήμουν πρόεδρος του Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας, κάναμε πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις για όλα αυτά. Έμειναν όλα στο συρτάρι. Οι κυβερνώντες, όλοι όσοι πέρασαν, δεν έκαναν το παραμικρό.
Γιατί; Γιατί έχουμε συστήματα που ζουν από την παρακμή. Όταν τα συστήματα αυτά ζουν από την παρακμή, γιατί να θέλουν να την αλλάξουν»;
Πηγή: zougla.gr
