H Παναγία Κερά ή Καρδιώτισσα είναι ένα ιστορικό μοναστήρι σε απόσταση 50χλμ. Νοτιοανατολικά του Ηρακλείου λίγο πριν το χωριό Κερά το οποίο πήρε το όνομά του από τη μονή αυτή. Κατά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο το μοναστήρι χρησιμοποιήθηκε από τον Ελληνικό απελευθερωτικό στρατό.
Η μονή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μοναστηριακά συγκροτήματα της Κρήτης, με πλήθος επισκεπτών. Είναι αφιερωμένη στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Η αρχαιότερη μνεία του ονόματός της γίνεται σε έγγραφο του 1333, εποχή κατά την οποία αποτελούσε φέουδο του Λατινικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης και ενοικιαζόταν από την πληρεξούσιό του L. Morosini στον Mario Cornario.
Η ίδρυση της Μονής συνδέεται με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται σήμερα στο ναό του Αγίου Αλφόνσου στο Εσκουιλίνο της Ρώμης και αποτελούσε κατά την παράδοση έργο του Αγίου Λαζάρου, μοναχού και αγιογράφου που έζησε την εποχή του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεοφίλου (9ος αι.). Πρόκειται για εικόνα της Βρεφοκρατούσας, η οποία κρατά το βρέφος Ιησού στην αριστερή αγκαλιά της, πάνω στην καρδιά, γι’ αυτό ονομάστηκε και Καρδιώτισσα.
Η Παναγία Κερά, είναι η άλλη θαυματουργή εικόνα που βρίσκεται σήμερα στο τέμπλο του καθολικού της μονής και φέρει το προσωνύμιο «Η Κυρία Η Καρδιώτισσα». Πρόκειται για έργο άγνωστου ζωγράφου και χρονολογείται στα 1795. Η Παναγία εικονίζεται κατενώπιον, καθισμένη σε θρόνο να κρατά τον Χριστό ως παιδί. Ο Ιησούς παρουσιάζεται κατά μέτωπο, με το δεξί χέρι να ευλογεί και στο αριστερό να κρατάει ένα ειλητό. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα είχε κλαπεί τρεις φορές από τους Τούρκους και είχε μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη. Η εικόνα ξαναγύριζε πάντα στο Μοναστήρι. Την τρίτη φορά, για να μην ξαναφύγει την έδεσαν σε ένα μαρμάρινο κίονα με μία χοντρή αλυσίδα. Η εικόνα εκλάπη αλλά ξαναγύρισε μαζί με την αλυσίδα και τον κίονα. Σήμερα ο κίονας και η αλυσίδα βρίσκονται στη μονή. Καθώς η εικόνα πλησίαζε από την Κωνσταντινούπολη στο μοναστήρι, ακούμπησε σε ένα απότομο ψηλό βράχο και άφησε «το αποτύπωμά της» που διακρίνεται ακόμα και σήμερα. Η τοποθεσία αυτή λέγεται σήμερα «Αποτύπωση».
H αρχαιότερη φάση τοιχογραφικού διακόσμου στο καθολικό ανάγεται στη δεύτερη δεκαετία του 14ου αι. Η Παναγία Κερά πέρασε περιπέτειες και καταστροφές ενώ απετέλεσε προπύργιο απελευθερωτικών αγώνων. Σε αυτό συντελούσε και η θέση της, καθώς αποτελεί πύλη ανάμεσα στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου. Το έτος ίδρυσης μας είναι άγνωστο, όμως πιθανότατα είναι κτίσμα της Β΄ Βυζαντινής περιόδου 961 – 1211μ.Χ. Η ανακαίνιση της μονής οφείλεται στην οικογένεια των Μαγγανάρηδων (17ος μ.Χ. αιώνας).Από την αρχική, φρουριακού χαρακτήρα μονή διατηρείται σήμερα μόνο το καθολικό, που παρουσιάζει τέσσερις οικοδομικές φάσεις.
Ο αρχικός μονόχωρος ναός της Παναγίας χρησιμοποιείται σήμερα ως ιερό βήμα, και χωρίζεται από τον υπόλοιπο χώρο με τέμπλο. Είναι άγνωστο πότε ακριβώς κτίστηκε το βόρειο παρεκκλήσιο. Ο πρώτος προς τα δυτικά νάρθηκας έχει τριμερή διάταξη. Δυτικά του ανοίγεται ένας δεύτερος νάρθηκας, το εσωτερικό του οποίου καλύπτεται από καμάρα με διάταξη εγκάρσια προς τον προηγούμενο χώρο, χωρίς ενισχυτικά τόξα.
Οι γωνίες των κτισμάτων κατασκευάζονται εξωτερικά από πελεκητούς λίθους και οι προσόψεις των δυο ναρθήκων ακολουθούν τα πρότυπα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής με τυφλά πλίνθινα ημικυκλικά τόξα, πλίνθινα τόξα παραθύρων και κεραμοπλαστικό διάκοσμο αρχαιότερος τοιχογραφικός διάκοσμος διατηρείται στο χώρο του σημερινού ιερού (αρχικός ναός). Κάτω από την Βρεφοκρατούσα της κόγχης παριστάνονται οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες και στα πλάγια του θριαμβικού τόξου ο Ευαγγελισμός. Στην καμαρωτή οροφή του αρχικού ιερού εικονίζεται η Ανάληψη και στην υπόλοιπη οροφή αναπτύσσεται κύκλος με σκηνές από το βίο της Θεοτόκου. Η τεχνοτροπία είναι χαρακτηριστική για τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αι. και συνδέει τη ζωγραφική αυτή με την περιοχή της Μακεδονίας. Στο κεντρικό κλίτος του πρώτου προς δυσμάς νάρθηκα, ο ανατολικός τοίχος κοσμείται με παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στην καμαρωτή οροφή υπάρχουν παραστάσεις από τη ζωή του Ιησού (Γέννηση, Όνειρο του Ιωσήφ, Φυγή στην Αίγυπτο, Βαϊοφόρος, Προδοσία Ιούδα, Χριστός Ελκόμενος, Έγερση του Λαζάρου, Μυροφόρες στον Τάφο, Εις Άδου Κάθοδος, Υπαπαντή, Πεντηκοστή) και στο δυτικό τοίχο εικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρας και υπολείμματα της Σταύρωσης. Στο νότιο κλίτος του πρώτου νάρθηκα κυριαρχούν οι σκηνές από τη Δευτέρα Παρουσία με τη Δέηση στην κορωνίδα του ανατολικού τοίχου (πιο κάτω διατηρείται αποσπασματικά παράσταση του Επιτάφιου Θρήνου από προγενέστερο ζωγραφικό στρώμα του τέλους του 14ου αι.). Οι τοιχογραφίες του βορείου κλίτους του πρώτου νάρθηκα είναι μεταγενέστερες και ποιοτικά υποδεέστερες σε σχέση με αυτές του αρχικού ναού. Η ζωηρή κίνηση των μορφών, ειδικά στις σκηνές των Παθών, φτάνει ως τη βιαιότητα, η έκφραση των προσώπων είναι τραχιά, η απόδοση των λεπτομερειών του σκηνικού βάθους γίνεται με ισχυρά πρισματικά σχήματα και έντονες φωτεινές αντανακλάσεις. Τα χαρακτηριστικά αυτής της ζωγραφικής συνδέουν τον τοιχογραφικό διάκοσμο με το δραματικό ρεαλισμό της Μακεδονικής Σχολής.
Η Παναγία Κερά σήμερα είναι γυναικείο μοναστήρι και φιλοξενεί 6 μοναχές. Γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα Γέννησης της Θεοτόκου.
Αρχιτεκτονική: αρχικά μονόχωρος ναός, στην συνέχεια προστέθηκαν και άλλοι χώροι
Πηγή: Ενορία Επισκοπής
