Του Βασίλη Νιτσιάκου*
Η βελανιδιά ταυτίζεται στο λαϊκό λόγο με το δέντρο. Πολύς κόσμος, όταν λέει “δέντρο”, εννοεί τη βελανιδιά. Αυτό από μόνο του δείχνει τη μεγάλη της αξία. Είναι τυχαίο ότι το κατεξοχήν ιερό δέντρο είναι η βελανιδιά, η φηγός των αρχαίων; Τα περισσότερα βακούφικα δάση ή άλση, αφιερωμένα σε αγίους, δηλαδή ιερά, είναι από βελανιδιά.
Ως προς την ονοματοθεσία, ενώ για μας τους υπόλοιπους η βελανιδιά έχει αυτό μόνο το όνομα ή το αρχαιότερο “δρυς”, που σημαίνει ακριβώς το ίδιο, στις γεωργοκτηνοτροφικές κοινωνίες, που κατοικούν στη “ζώνη της δρυός”, έχει πολλά ονόματα, τα οποία μάλιστα ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή. Τα διαφορετικά αυτά ονόματα συνδέονται κυρίως με το είδος του φυλλώματος, τις ιδιότητές του, το είδος της φυλλοβολίας, το χρώμα του κορμού, το ύψος του δέντρου κ.λπ.
Όλα αυτά έχουν να κάνουν με τις χρήσεις κυρίως των κλαδιών, του φυλλώματος, για τροφή των οικόσιτων ζώων το χειμώνα αλλά και του ξύλου ως χρήσιμης ή καύσιμης ξυλείας.
Συνδέονται δηλαδή με τις υλικές ανάγκες των ανθρώπων. Αυτός είναι ο λόγος της “ιεροποίησής” τους. Έτσι διαπλέκονται το υλικό με το συμβολικό, το παραγωγικό με το αναπαραγωγικό. Τα δύο είναι αδιαχώριστα στο λαϊκό και όχι μόνο πολιτισμό.
Διερευνώντας το θέμα εθνογραφικά, αρχικά σε ό,τι αφορά τα ιερά δέντρα, σε ένα συναπάντημά μου με άνδρα που μετέφερε κλαδιά βελανιδιάς από το λόγγο στο σπίτι του για τροφή των γιδιών το χειμώνα, “ανακάλυψα” πώς να ερμηνέψω αυτό που έψαχνα.
Με ρώτησε: “τι ζητάς εδώ στα λόγγα”; “Ψάχνω για ιερά δέντρα”, απαντώ. “Ιερά δέντρα”; μου κάνει απορημένος. “Αυτά εδώ είναι ιερά δέντρα. Χωρίς αυτά δεν θα ζούσαμε εκείνα τα χρόνια….!”
Έτσι άρχισε μια πνευματική ερευνητική περιπέτεια που κατέληξε στο βιβλίο ΠΕΚΛΑΡΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΊΜΑΚΑΣ, Ισνάφι, Γιάννινα, 2016
*O Βασίλης Νιτσιάκος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο facebook.
