Του Γιώργου Καλογεράκη*
Δέκα οκάδες στόρι και πέντε οκάδες λαδί ως αμοιβή για τη σύλληψη των σαμποτέρ του αεροδρομίου Ηρακλείου Μπερζέ, Σιμπάρ και Μουό και τη δολοφονία του σαμποτέρ Πιέρ Λεοστίκ
Ιούνιος 1942. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν στην πιο κρίσιμη καμπή του. Η αβεβαιότητα για τα μελούμενα και η μπότα του κατακτητή ακουγόταν βραχνή πάνω απ’ όλα σχεδόν τα κράτη της Ευρώπης. Το μέτωπο του πολέμου ήταν στραμμένο στη Μέση Ανατολή. Εκεί όπου κυριαρχούσε το όνομα του Στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ. Η μια του νίκη διαδεχόταν την άλλη και οι συμμαχικές δυνάμεις προσπαθούσαν με λυσσαλέο και ηρωικό τρόπο να τον σταματήσουν. Αρχές Ιουνίου, αντικειμενικός σκοπός του Ρόμελ, ήταν η με κάθε τρόπο και θυσίες κατάληψη του Τομπρούκ. Αυτό θα τον έφερνε μόλις 100 χιλιόμετρα από την πανίσχυρη βρετανική βάση της Αλεξάνδρειας.
Ως πρώτη ημέρα της γενικής επίθεσης όρισε την 26η Μαΐου 1942. Τις πρώτες μέρες του Ιουνίου οι δυνάμεις του βρέθηκαν να πολεμούν στο οχυρό Bir Hacheim, στο νοτιότερο άκρο της γραμμής αμύνης των συμμάχων. Το οχυρό υπεράσπιζαν 4.000 Γάλλοι στρατιώτες. Μετά από επτά ημέρες όμως η μάχη μαινόταν ακόμα και η ηρωική αντίσταση του οχυρού στο Ρόμελ και στη Γερμανική αεροπορία έχει καταγραφεί στα χρονικά της στρατιωτικής ιστορίας.
Ακριβώς εκείνες τις ημέρες οι Σύμμαχοι θέλησαν να προσβάλουν τη γερμανική μηχανή στα μετόπισθεν. Αποφασίστηκε να χτυπηθούν τα αεροδρόμια της Μεσογείου και κυρίως τα αεροδρόμια Ηρακλείου, Καστελλίου και Τυμπακίου.
Ημερομηνία των σαμποτάζ καθορίστηκε η νύχτα της 7ης προς 8η Ιουνίου 1942 και για τα τρία αεροδρόμια. Το σχέδιο εξελίχτηκε για το αεροδρόμιο Καστελλίου όπου οι σαμποτέρ με Έλληνες βοηθούς (Γιώργο Ψαράκη, Κίμωνα Ζωγραφάκη, Κώστα Μαυραντωνάκη) έπληξαν το αεροδρόμιο την νύχτα της 7ης προς 8η Ιουνίου με επιτυχία.
Στο αεροδρόμιο Τυμπακίου οι σαμποτέρ με οδηγό τον Μύρωνα Σαμαρείτη δεν έδρασαν γιατί δεν υπήρχαν αεροπλάνα.
Στο αεροδρόμιο Ηρακλείου η επιχείρηση καθυστέρησε λίγες μέρες και έγινε την νύχτα της 13ης προς 14η Ιουνίου 1942. Αυτό οφειλόταν κυρίως στο ότι η μεταφορά των σαμποτέρ έγινε με το παλαιού τύπου Ελληνικό υποβρύχιο «Τρίτων» με κυβερνήτη του τον Επαμεινώνδα Κοντογιάννη το οποίο έφτασε ανοιχτά του κόλπου των Μαλλίων τα ξημερώματα της 11ης Ιουνίου 1942.
Επικεφαλής του σαμποτάζ του αεροδρομίου Ηρακλείου ο Γάλλος Ταγματάρχης Μπερζέ. Στο σαμποτάζ συμμετείχαν και οι : Βρετανός Λοχαγός Κόμης Τζέλικο, Γάλλος λοχίας Μουό, Γάλλοι δεκανείς Σιμπάρ και Πιέρ Λεοστίκ και ο συμπατριώτης μας έφεδρος Ανθυπολοχαγός Κωστής Πετράκης.
Όλοι οι σαμποτέρ ανήκαν στην Ειδική Αεροπορική Υπηρεσία S.A.S. (Special Air Service). Η επιχείρηση έγινε γρήγορα. Οι σαμποτέρ εισήλθαν στο αεροδρόμιο κρατώντας καθένας τους ένα σάκο με εμπρηστικές και εκρηκτικές βόμβες. Απόθεταν τις βόμβες πάνω από το αριστερό φτερό κάθε αεροπλάνου που βρέθηκε μπροστά τους. Αυτό έγινε σκόπιμα για να μην μπορέσει ο εχθρός να επισκευάσει τα κατεστραμμένα αεροπλάνα. Ρύθμισαν τις βόμβες να εκραγούν μετά από δύο ώρες και αποχώρησαν.
Το σαμποτάζ είχε επιτυχία. Αμέσως μετά οι σαμποτέρ στράφηκαν προς το νότο. Τα νότια παράλια της Κρήτης αποτελούσαν τα χρόνια της Κατοχής την πύλη σύνδεσης του νησιού μας με τη Μέση Ανατολή. Την πορεία τους βοήθησαν αρκετοί Κρητικοί, όπως ο Εμμανουήλ Ιωσήφ Σταυρακάκης ή Σηφομανόλης από το χωριό Καρκαδιώτισσα, ο Ιωάννης Αντωνογιανάκης ή Μυρογιάννης από το χωριό Κρότος και πολλοί ακόμη πατριώτες.
Δυστυχώς όμως η μπότα του κατακτητή δεν κράτησε ξάγρυπνα τα μάτια τα αυτιά και την συνείδηση κάποιων (ευτυχώς λίγων). Η ομάδα των σαμποτέρ προδόθηκε στη θέση «Κολυβά» κοντά στο χωριό Βασιλικά Ανώγεια και ακολούθησε συμπλοκή με τα γερμανικά στρατεύματα. Σκοτώθηκε ο Γάλλος δεκανέας Πιέρ Λεοστίκ. Ο επικεφαλής Ταγματάρχης Μπερζέ μαζί με τους άντρες του Μουό και Σιμπάρ πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Ο Λόρδος Τζέλικο και ο Κωστής Πετράκης την ώρα της συμπλοκής είχαν μεταβεί στο χωριό Κρότος να μάθουν νέα της άφιξης του πλωτού που θα τους έπαιρνε για τη Μέση Ανατολή.
Για τη συμπλοκή στα Βασιλικά Ανώγεια τη δολοφονία του Πιέρ Λεοστίκ και τη σύλληψη των Μπερζέ, Σιμπάρ και Μουό αποκαλύπτω τρία έγγραφα με τα οποία επιβραβεύονται Έλληνες χωροφύλακες για τη συμβολή τους στη «σύλληψιν προσώπων ανηκόντων εις εχθρικήν δύναμιν».
Τα έγγραφα βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους Γ.Α.Κ. και οι κωδικοί τους είναι στη διάθεση των αναγνωστών.
…………………………………………………………………………………………..
Έγγραφο 1
Kreiskommandantur 718 Ηράκλειο 28 Ιουλίου 1942
Κατά την σύλληψιν προσώπων ανηκόντων εις εχθρικήν δύναμιν, ήτις έλαβε χώραν την 19/6/42 παρά τα Βασιλικά Ανώγεια, συνέβαλον ιδιαιτέρως οι κάτωθι Έλληνες
1) Μανώλης Χαριτάκης, εκ Βαγιωνιάς
2) Αλέξανδρος Παπαγεωργίου, Σταθμάρχης Βαγιωνιάς
3) Ιωάννης Χρήστου Φιλαϊτης, Χωροφύλαξ
4) Πέτρος Δράκος Χωροφύλαξ
Κατά διαταγήν του Διοικητού του Φρουρίου Κρήτης, δέον να χορηγηθούν εις τα πρόσωπα ταύτα ως αμοιβή ανά 10 οκ. σιτηρά και 5 οκ. έλαιον. Η προμήθεια των ειδών τούτων και η δωρεάν χορήγησης, δέον να επακολουθήσουν αμέσως. Τον λογ/μόν ευαρεστηθείτε να υποβάλετε εις διπλούν εις το Φρουραρχείον
Ο Φρούραρχος
…………………………………………………………………………………………..
έγγραφο 2
αριθμ. 79 10/8/42 Επείγουσα
Προς τον κ. Πρόεδρον της Κοινότητος Βαγιωνιάς
Ο αξιότιμος Διοικητής Φρουρίου Κρήτης δια του από 28 Ιουλίου εγγράφου του εντέλλεται όπως χορηγηθώσιν 10 οκάδες σιτηρά και πέντε οκάδες έλαιον εις έκαστον εκ των κάτωθι προσώπων δωρεάν ως αμοιβή δια την υπηρεσίαν του, καθ’όσον συνέβαλον ιδιαιτέρως εις την σύλληψιν προσώπων ανηκόντων εις εχθρικήν δύναμιν επιτευχθείσαν παρά το χωρίον Βασιλικά Ανώγεια
1) Εμμαν. Χαριτάκην εκ Βαγιωνιάς
2) Αλεξανδρ. Παπαγεωργίου Σταθμάρχην Βαγιωνιάς
3) Ιωάννην Χρ. Φιλαίτην χωρ/κα
4) Πέτρον Δράκον χωρ/κα
Εις τα αυτά πρόσωπα παραδώσατε την ρηθείσαν ποσότητα σίτου και έλαιον. Ο σίτος θα παραδοθή εκ του ποσού του φόρου της Κοινότητος εις είδος. Επίσης δια το έλαιον ενεργήσατε έρανον συλλέξατε τούτο και παραδώσατέ το εις τα εν λόγω πρόσωπα ή δώσατε ανάλογον ποσότητα σιτηρών εκ του φόρου της Κοινότητος και προμηθευθήτε τας 20 οκάδας του ελαίου όπερ θα παραδώσητε εις τα ανωτέρω πρόσωπα.
Η αξία των εν λόγω σιτηρών θέλει καταβληθή εις την Κοινότητα παρά του Φρουραρχείου εν καιρώ.
Αναφέρατε εκτέλεσιν της παρούσης ότι κατέβαλεν η Κοινότης το ποσόν των σιτηρών και ελαίου εις τα αναφερόμενα πρόσωπα
ο Νομάρχης
Ιωάννης Πασσαδάκης
…………………………………………………………………………………………..
έγγραφο 3
Βαγιωνιά τη 6/9/42 αριθμ. 8/57/107
Προς τον κ. Νομάρχην Ηρακλείου
λαμβάνω την τιμήν εις εκτέλεσιν της υπ’αριθμ. 844 υμετέρας διαταγής ε.ε. ν’αναφέρω εκτέλεσιν της υπ’αριθμ. 796 διαταγής περί χορηγήσεως δωρεάν 10 οκάδων σιτηρών και 5 οκάδας ελαίου εις τους χωροφύλακας τους συντελέσαντας εις την σύλληψιν προσώπων ανηκόντων εις εχθρικήν δύναμιν
Ο Σταθμάρχης
Αλέξανδρος Παπαγεωργίου
…………………………………………………………………………………………..
Για την προδοσία και τη σύλληψη των σαμποτέρ του αεροδρομίου Ηρακλείου ενδεικτικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από συνέντευξη που μου παραχώρησε ο Ζακ Σιμπάρ στο χωριό Καρκαδιώτισσα τον Ιούνιο του 2006:
ΕΡΩΤΗΣΗ : Τελικά μετά από προδοσία οι Γερμανοί σας συνέλαβαν κοντά στα Βασιλικά Ανώγεια. Στην συμπλοκή σκοτώθηκε ο σύντροφός σας Πιέρ Λεοστίκ. Τον προδότη τον είδατε. Μάθατε ποτέ το όνομά του ; Μάθατε ποτέ αν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τιμωρήθηκε από την Ελληνική Δικαιοσύνη ;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Στην Καρκαδιώτισσα βρήκαμε τρεις άντρες και στα Βασιλικά Ανώγεια ένα προδότη. Ο προδότης ήταν από το χωριό Βασιλικά Ανώγεια και το όνομά του ήταν Χαριτάκης. Ο Κωστής ο Πετράκης πήγε να καταθέσει εναντίον του μετά την κατάρρευση της Γερμανίας. Όταν μας πιάσανε, μαζί με τους Γερμανούς ήταν και Έλληνες Χωροφύλακες. Μας οδήγησαν στη φυλακή κι εκεί ο πατέρας Χαριτάκης συνοδευόταν από το μικρό του γιο και όταν ήρθε ο Γερμανός επιλοχίας χάιδεψε το κεφάλι του μικρού γιου και του είπε στα Γερμανικά «μπράβο κέρδισες ένα ποδήλατο»…
Ο Κωστής Πετράκης για τη συμπλοκή στη θέση «Κολυβά» των Βασιλικών Ανωγείων αναφέρει ότι σ’ αυτήν συμμετείχε ένας γερμανικός λόχος και δεκαοχτώ ως είκοσι Χωροφύλακες.
Έτσι, μ’ αυτόν τον τρόπο, σφραγίστηκε ένα από τα πιο επιτυχημένα σαμποτάζ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με δέκα οκάδες στάρι και πέντε οκάδες λάδι αμαυρώθηκε μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της ιστορίας του νησιού μας.
* O κ. Γιώργος Καλογεράκης είναι δάσκαλος επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Ιστορίας Νεώτερης Ελλάδας και Νεοελληνικού Πολιτισμού της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Διδάκτορας του ίδιου Πανεπιστημίου
Συνέντευξη του Κώστα Πετράκη για τα γεγονότα:
